Иристони, баруагæс уи уæд, ефстаг адæймæгутæ разиндзæнæй, уой дæр нури æригон фæлтæртæй, бæстирæсугъд Таукей туххæй зæрдæмæдзæугæ зар ка нæ фегъустайдæ. Уогæ, æвæдзи, разиндзæнæй уæхæнттæ дæр, æма аци зар берæ уарзунцæ, фал, ке туххæй æй, еци Тауке ка адтæй, уой ба бæлвурдæй нæ зондзæнæнцæ. Уой туххæй ци хабæрттæ ес, уонæй еу разиндтæй зундгонд таурæхъгæнæг Хъайттати Хъайтмæрзай исфæлдистадон архиви, дзиллон хабархæссæг фæрæзнитæй дæр кæмидæрти æ кой адтæй. Æма ‘й мах дæр абони мухур кæнæн, зари дууæ хузей (иронау æма дигоронау) хæццæ.

***

Фæлтæртæ-фæлтæрти æййевунцæ, æнзтæ-æнзти фæдбæл уайунцæ, фал Таукей зар нæ зæронд кæнуй. Уарзунцæ ‘й закъæгин зæрæндтæ æма фæсевæд дæр.

Уарзгæ ‘й кæнунцæ, фал ка адтæй, уой беретæ нæ зонунцæ. Уæдта Таукей туххæй фидæй-фуртмæ ци кадæнгитæ цæуй, етæ дæр еуæй-еуетæй фæстæмæ зундгонд некæмæн æнцæ. Уомæ гæсгæ мæн фæндуй Таукей таурæхътæй еуей туххæй радзорун. Фегъустон æй Басати зæронд Доккейæй.

Раги, хъæбæр раги æрцудæнцæ аци хабæрттæ. Уотæ раги адтæнцæ, æма нуртæккæ Цæликки будур ке хонунцæ, е адтæй толдзæ гъæдæй æмбæрзт. Еу устур æрдози цардæнцæ Мамсуратæ. Сæ алливарс зæнхитæн хецæуттæ сæхуæдтæ адтæнцæ. Сæ гъæздугдзийнæдтæмæ берæ хицæгæнгутæ адтæй. Сæ игуæрдæнтæ æма сæ фонси æргъæуттæбæл цæстæ нæ хуæстæй. Авд æнсувæри гъæди астæу уæхæн æддæгуæлехæдзарæ исаразтонцæ, æма идардмæ æрттивдтитæ калдта.

Берæ хæтæнти хаттæнцæ Мамсурати æнсувæртæ, берæ цæуæнти рацудæнцæ. Æма алли хатт дæр фæстæмæ æрæздæхгæй устур лæвæрттæ æрхæссиуонцæ сæ еунæг хуæрæ Таукейæн. Рæсугъд, гурведауцæ кизгæ адтæй е. Алкæддæр бадтæй уæллаг уæладзуги. Æма æнгъæлмæ кастæй, е ‘нсувæртæ балцийæй кæд æрæздæхдзæнæнцæ, уомæ.

Сагсор æнсувæртæ æмхузонæй дæр сæ тæккæ лæхъуæнти кари бацудæнцæ, фал сæ еуемæн дæр бийнонтæ нæма адтæй æма исфæндæ кодтонцæ сæ хестæр Цæликкæн уосæ ракорун. Сæ минæвæрттæ рарвистонцæ Дæллаггъæумæ, æма фæстæмæ аразий дзуаппи хæццæ æрбаздахтæнцæ. Куд нæ исрæвдзæ кодтайуонцæ сæхе æнсувæртæ. Киндзæхсæвæрмæ ма цалдæр бони ку гъудæй, уæд сæ гъостæбæл æрцудæй æнæнгъæлæги хабар:  сæ нæуæг каййестæ сæ кизги нæбал дæттунцæ. Мамсуратæбæл кадæр хахур бакодта æма Дæллаггъæу сæ фæндæ раййивтонцæ.

Еци гъуддаг Мамсуратæмæ гъулæг куд нæ фæккастайдæ. Сæ бæхтæбæл сæргътæ райвардтонцæ æма лæборæг рандæнцæ. Цидæриддæр адтæй, уæддæр сæ къохи бафтудæй сæ киндзи байсун æма ‘й сæхемæ æрбалæуун кодтонцæ.

Цудæнцæ бæнттæ, фал киндзи æнсувæртæ се ‘фхуæрд не ‘ронх кодтонцæ. Еу рæстæги сæ бæхтæбæл сæхе æрбайстонцæ Мамсурати ‘рдæмæ. Еу рауæн гъæдрæбун исæмбалдæнцæ авд æнсувæри фиййаубæл æма имæ бартхъерæн кодтонцæ. Мамсурати Тауке кæми цæруй, уæдта ‘й куд фæууинæн ес, уой ку нæ зæгъай, уæд дæ рамардзинан, зæгъгæ. Фиййауæн дæр гæнæн нæбал адтæй æма син хабæрттæ еугурæйдæр радзурдта:

– Дæлæ мæ фонси астæу еу урс фус ес. Уомæй фулдæр неке уарзуй æнæгъæнæ дзоги ‘хсæн. Алли сæумæ  дæр æма  алли изæр дæр æрдоцун æма ин е ‘хсир бахæссун Таукейæн. Æз къæртамæ ку фæцæйцæуон, уæд мæ гъæуай кæнетæ æма фæууиндзинайтæ, бæстирæсугъд кæми бадуй, уой.

Дæллаггъæуккаг æнсувæрти дæр ма уомæй хуæздæр ци гъудæй. Æцæг æнгъæлмæ кастæнцæ, æнсувæртæ бабæй хæтæни кæд рандæ уодзæнæнцæ, уомæ. Куддæр Мамсуратæ балций рандæнцæ, уотæ бампурстонцæ сæ хæдзарæмæ æма Таукей рахастонцæ. Гъæумæ ку ‘рбаздахтæнцæ, уæд æй сæ мадæ ци уати адтæй, уордæмæ бакодтонцæ. Кизгæ хабар ку балæдæрдтæй, уæд айтæ-уойтæ нæбал фæккодта. Фал зæронд уоси реумæ фæллæбурдта æма ин æ дзедзейæй фегъæстæ ‘й. Уæд мадæ æ фурттæмæ фæдздзурдта æма син загъта, абонæй фæстæмæ Тауке сæ хуæрæ ке уодзæнæй, уой. Ци гæнæн ма адтæй æнсувæртæн дæр, æма се ‘скъæфт кизгæй сæхецæн хуæрæ загътонцæ.

Авд анзей дæргъи Тауке æ нæуæг æнсувæртæмæ хъани цард фæккодта, уæдта ‘й  Дæллаггъæу хъазар хунти хæццæ Мамсуратæмæ фæххудтонцæ.

Æнсувæртæ хъæбæр фæццийнæ кодтонцæ сæ хуæри раздæхтбæл. Дæллаггъæуи хæццæ ке бафедудтонцæ, уой туххæй ба устур кувд исаразтонцæ.

Рæстæг цудæй. Таукей коргутæ бонæй-бонмæ фулдæр кодтонцæ, фал си æхецæн исаккаг кодта курттатаг Узегати лæхъуæни, æма ‘й дæтгæ дæр ракодтонцæ уомæн. Хуæрзæгъдау силгоймагæй равдиста е æхе æ нæуæг хæдзари.

Узеги-фурт хæтæг лæг адтæй. Ахид цудæй балцити. Мадта ин æхемæ дæр берæ хæттити æрфусун кæниуонцæ. Лимæнтæ дардта кæсгон æлдæрттæй. Еу рæстæги имæ иуазæгуати адтæй кæсгон æлдар. Æ зæрдæмæ фæццудæй Таукей хуæрзæгъдаудзийнадæ æма ‘й бафæндадтæй, æ кизгæ уонæмæ куд гъомбæл кодтайдæ, е. Æма, æцæгæйдæр, æлдар фæстæдæр æ кизги Узегатæмæ исæрвиста хъани.

Тауке æлдари кизги ахур кодта хуарз æгъдæуттæбæл. Кизгæбæл авд анзи ку рацудæй, уæд æй  берæ лæвæртти хæццæ ниххудтонцæ Кæсæгмæ. Сæ хæццæ рандæй Тауке дæр. Фæстæмæ ку ‘здахтæй, уæд ин æ фусунтæ искодтонцæ устур лæвæрттæ. Тæккæ кадгиндæр ба адтæй кæсгон æхсини Тауке ке исхудтонцæ, е. Фæстæдæр адæм номи рæсугъддзийнадæбæл зар искодтонцæ. Цæйбæрцæдæр  рæстæг ку рацæуа, уæддæр азæлдзæнæй Иристони зæнхæбæл. Уомæн æма Таукей зар айдагъ рæсугъддзийнадæбæл нæй. Е æй силгоймаги кадæ æма намусбæл дзорæг æносон кадæнгæ дæр.

ТАУЫЧЕ

Рæсугъд æфсин, Тауыче,

Ой, уæрæйдæ, Тауыче,

Худгæбылтæ Тауыче,

Ой, уæрæйдæ, Тауыче.

Нарæгастæу Тауыче,

Ой, уæрирæ, Тауыче!

Нанайы чызг Тауыче,

Ой, рирæ-рирæ, Тауыче.

Фæлмæнзæрдæ, Тауыче,

Уæй, уæрæйдæ, Тауыче!

Цыллæдзыкку Тауыче,

Уæй, уæрæйдæ, Тауыче.

Уæ саурæсугъд Тауыче.

Ой, рирæ-рирæ, Тауыче.

Уæ сауæрфыг Тауыче,

Ой, рирæ-рирæ, Тауыче.

Тасгæ-уасгæ рацæуы,

Уæй, уæрæйдæ, Тауыче.

Денджызы хъазау Тауыче,

Уæй, уæрæйдæ, Тауыче

Нарæгастæу Тауыче,

Ой, рирæ-рирæ, Тауыче,

Уæ сауæрфыг Тауыче,

Ой, рирæ-рирæ, Тауыче.

ТАУКЕЙ ЗАР

Дуйней рæсугъд – Тауке,

Бæрзонд тæрних – Тауке,

Къæлæт æрфуг – Тауке,

Ходгæ цæстæ – Тауке,

Даргъ тæфалæ – Тауке,

Цæргæс æмвиндз – Тауке,

Сурх уадолæ – Тауке,

Фæрдуг билæ – Тауке,

Орс дæндаг дæр – Тауке,

Сау дæндаг дæр – Тауке,

Аййев цæггъос – Тауке,

Хъун-хъул дзигко – Тауке,

Орс дæллагхъур – Тауке,

Хъазæ хъургин – Тауке,

Дæргъæлвасæй – Тауке,

Нарæг астæу – Тауке,

Гурведауцæ – Тауке,

Тасæ-уасæй – Тауке,

Сергæ цæуй Тауке,

Ходгæ дзоруй – Тауке,

Адæм-лимæн – Тауке,

Кадгин уод æй  Тауке,

Лæги кадæ – Тауке,

Кади ходæ – Тауке,

Бæстæбæл хуарз – Тауке,

Берæ цæрæд – Тауке.

Радзурдта æй Гарданти Хъайтухъи фурт Бæрег – 1921 анзи 27 январи, Киристонгъæуи. Ниффинста ‘й Гарданти Михал.