…Когда пошли папахи в дело,

О счастье девушку моля,

В окно раскрытое влетела

И шляпа модная моя.

Р. Гамзатов

 

Фæуадтæ-иу apæx ды хохмæ – Ахвахмæ,

Æппæрстай чызгайæн йæ кæртмæ дæ худ.

Иc рагæй-æрæгмæ æндæр æгъдау махмæ,–

Чызгайæн нæм къайæн нæ бæззы тæппуд!..

 

Æз уымæ писмотæ кæйдæрау нæ фыстон,–

Куыстон-иу йæ цæстмæ, мæ къух-иу ысзынг.

Мæ симдæй æвдыстон, мæ кафтæй æвдыстон,

Кæй уарзын нанайæн йæ рухс хуры тынг.

 

Ныфсджын мæ-иу кодта нæ уынджы нæ фембæлд,

Тыхджын мæ-иу кодта мæ куысты, сæрæн.

Йæ бахудт мын загъта, йæ ракаст, йæ фезмæлд,

Æнæ уый мын дарддæр кæй нал уыд цæрæн.

 

Цыдаин мæлæтмæ дæр уымæн йæ бæсты,–

Тæрсын мæ нæ кодтой налат дон, цæхæр.

Мæ цъæх бæхыл тахтæн лæугæйæ йæ рæзты,

Хъæбысæй хæцыдтæн йæ цæстмæ кæддæр.

 

Фæцæй-иу уад донæй сæхимæ изæрæй,

Йæ ведраты уымæн кæд не змæлыд дон.

«Мæ зæд дæ!» – куывтон-иу æз уымæн мæ сæрæй,

Дæ донæй мын авæр, зæгъгæ-иу дзырдтон.

 

Дæ рæсугъд рон мæнæ æрттывдтытæ калы…

Кæд дæ фæнды, хох дæр дæ ныфсæй хæссын.

Æрмæстдæр дын арвæй æз не ’рхæссин стъалы,–

Куы нæуал дæ фенон, æз уымæй тæрсын.

 

Нæ кодтон æрæджы, йæ афонæй раздæр

Нæ уадтæн. «Лæуу фидар!» – чынди мын ныхас,

Нырвыстон йæ мадмæ: «Цæрин уæм æввахсдæр,

Фæндид мæ, куы уаин сымахæн æз сиахс».

 

Дзуапп райстон æз иу бон мæ хурæн йæ мадæй:

«Нæу аразгæ хъуыддаг æрмæстдæр мæнæй».

Мæ минæвар загъта мæнæн уæд æнкъардæй:

«Æвзæр у нæ хабар, – чындздзон чызг сæм нæй».

 

Цъæх, дам, у нырма уал, цæй, рæзын æй бауадз,

Гъе стæй уæд йæхицæн дæхæдæг фæдзур,

Дæхæдæг ын бауæнд фæндон зæгъын, марадз,

Кæннод, дам, æндæр искæй тавдзæн дæ хур.

 

Мæ рагон мæстытæ мæнæй рох нæма сты,

Ныгуылынæй хурæн мæ зæрдæ фæтарст.

Фæлæ скафыд иухатт зæронд лæг дæр хъазты,–

Йæ урс хызы амонд нæ кæртмæ фæраст.

 

Æндæр рауад йе ’гъдау Ирыстонæн рагæй,

Нæ зонын, сæ кæцы уа хъуамæ хуыздæр.

Æвдисын мæ куыстæй, æвдисын хъуыддагæй,

Кæй уарзын мæ хуры ныр ноджы фылдæр.

ХЪАЙТЫХЪТЫ Геор

 

БИРÆ КÆЙ УАРЗУТ

(РАСУЛ ГАМЗАТОВÆН)

 

– О, бирæ кæй уарзут, Гунибы бæрзæндтæ,

Æнæкæрон Хъаспы æвзистбарц уылæнтæ?

– Нæ хъæлдзæг, нæ зондджын Гамзатов Paсулы,

Нæхи Дагестаны цæхæрцæст хъæбулы.

 

– О, бирæ кæй уарзут, Хунзахы дæлвæзтæ,

Сæнæфсиры хуымтæ, сæдаздзыд бæлæстæ!

– Нæ хъæлдзæг, нæ зондджын Гамзатов Расулы,

Нæхи Дагестаны зынгзæрдæ хъæбулы.

 

– Цæмæ-иу фæбæллыс, æгъдауджын авайраг.

Дæ сабийы узгæ; зæгъ-ма йæ, ныййарæг!

– Мæ сау лæппу басгуыхæд искуы Расулау,

Нæхи Дагестаны дзырддзæугæ хъæбулау.

 

– Кæмæй вæййут арфæгонд, сагсур хæххонтæ!

Кæмæй вæййут бузныг, æфсымæртæ, хотæ!

– Нæ хъæлдзæг, нæ зондджын Гамзатов Расулæй,

Нæхи Дагестаны æмгарджын хъæбулæй.

 

– Цæй тыххæй йæ уарзут, цы хорзы уын бацыд,

Æви уын æрхаста хæзнатæ йæ балцæй!

– Кæй ныл у æнувыд нæ поэт йæхæдæг,

Æнæ мах, уырны нæ, кæй уаид æрхæндæг.

 

– Цæй тыххæй йæ мысут уæ бонты æрттывды,

Рæгъытæ цы уадзут йæ номыл уæ куывды!

– Нæ хъыгыл, нæ циныл кæй ныффыста зарæг,

Æмæ йæ кæй зары нæ бæстæ хæларæй.

ТЫДЖЫТЫ Юри

*  *  *

РАСУЛУ

«…Я же склонен думать, что вначале

Появились люди, а поздней

Многие из них орлами стали,

А иные обратились в змей».

Р. Гамзатов

 

Под улицы степенный гул,

Телеэкрана нудный ропот –

Поговори со мной, Расул,

Из журавлиного далека.

Хочу, чтоб снова ты восстал,

Прорвавши вечность божьим даром.

Чтоб снова ты читал Коста

Под сенью нашего хадзара.

А, может, вправду «смерть приснилась»,

Как ты писал, и ото сна

Аварской песнью пробудилась

На время стихшая струна?

Поговори со мной о дружбе,

Что выше неба вознеслась,

О том, как важен был и нужен

Поэта неумолчный глас…

Скажи, средь нашей заскорузлости

Зажжем ли снова свет во мгле?

Скажи, неужто меньше мудрости

Сегодня стало на Земле?

Вернись! Хотя бы на мгновенье.

Напомни людям силой слов,

Что отдавать негоже «змеям»

Святую родину «орлов».

И пусть сейчас в равнины, в горы,

Сквозь летний жар, через века

Прольется ливнем животворным

Расула вещая строка.

Ирина ГУРЖИБЕКОВА

*  *  *

ПАМЯТИ РАСУЛА ГАМЗАТОВА

Первый раз я встретился с ним, когда он был гостем на юбилее известного осетинского писателя Максима Цагараева.

Взоры окружающих были устремлены на Расула Гамзатова, словно все ждали, что вот-вот он произнесет необыкновенное, историческое слово. Действительно, если Расул что-либо говорил, то это было или для всеобщего веселья, или трогало ум и сердце глубиной мысли.

Второй раз я разговаривал с поэтом во время встречи русских писателей с писателями Узбекистана, в Ташкенте, где меня принимали в Союз писателей СССР.

Я предложил Гамзатову в столице Узбекистана быть моим гостем, побывать в осетинском доме. Расул развел руками, показал на окружающих его известных писателей и деятелей культуры и сказал: «Ты же видишь: мое время расписали по секундам, водят меня за ручку, куда им хочется».

В своем выступлении Расул Гамзатов говорил о великом счастье взаимопонимания между народами.

Именно о потере этого братского взаимопонимания сожалел Расул Гамзатов во время последнего интервью перед смертью.

*  *  *

Осенний день. Угасли краски лета,

И горы в тучах, мрачны, как беда.

Не стало брата – мудрого поэта,

Кто мир в любви воспел, как и Цада.

Я вспомнил дни, где в братстве вы достойны,

Мой горный Ир и горный Дагестан

Желанный гость Расул был в Иристоне,

Где был Махач когда-то у Коста.

Тропой любви и верности народу

Всегда к вам, люди, шел он, как поэт.

Я брал с собой в нелегкую дорогу

Стихи Расула – старшего завет.

Куда судьба, бывало, ни забросит,

Везде друзья – улыбки, добрый взгляд.

«Ты с гор? – «С Кавказа?» – сыпятся вопросы,

«Знаком с Расулом?

Мудрый, говорят».

С Гамзатовым, как с другом, не встречался,

Знакомым был, тому поныне рад.

С его стихами радуясь, печалясь,

Всем отвечал я смело: «Он мне брат».

Коль надо в бой, пойду под вражьи дула,

Но чувств, как он, я выразить не мог.

В них боль и радость моего аула,

Мужчин Кавказа мужественный слог.

У нас обычай почитают строго:

На празднике со старшим не садись.

Янтарь вина, чтоб выпил он из рога,

Налей ему. Коль примет, то гордись.

Расула мудрость выше всех отличий,

Ему я мог, как младший, услужить,

И слева встать, как требует обычай, –

Умел к сердцам тропу он проложить.

И вот не стало мудрого поэта,

В горах приглушен говор родника,

В осенний день угасли краски лета,

Но в песню жизнь вдохнул он на века.

Асланбек БРИТАЕВ