Рæстæг цæуй, фæлтæртæ фæлтæрти æййевунцæ æма нæ адæми гъæздуг анзфинсти æносонгонд хабæрттæ æма цаутæ иронхуати райзайунцæ. Хестæртæй дæр сæ беретæ бæлвурд ку нæбал фæззонунцæ, уæд ма кæстæртæй ба ци агорæн… Зонун ба гъæуй сæ еугурей дæр, ахсгиаг æй æви нæй, уомæ нæ кæсгæй, уомæн æма етæ еумæ райсгæй æнцæ нæ уодварни хæзнати бундор. Бундорæн еунæг дор дæр ку нæ фагæ кæна, уæд федар нæ лæудзæнæй, кæлгæ кæнуй.

Альманах «Литературная Осетия»-йи кæддæри номертæй еуеми мухургонд æрцудæй уац «В благодарной памяти людской». Ниффинста æй зундгонд æхсæнадон архайæг Дзатцети Аслæнгерий (гъулæггагæн, абони не ’хсæн нæбал æй, рохсаг уæд…). Еци уац нæ газети дигоронау ниммухур кæнуни фæндæ нæмæ хумæтæги нæ фæззиндтæй. Хъæбæрдæр ба уомæ гæсгæ, æма Аслæнгерий ци хабæртти туххæй финсуй, уони абони сауæнгæ Лескенæн æхеми цæрæг адæм дæр сæ фулдæр бæлвурдæй нæ зонунцæ. Æцæг нæмæ ес еу курдиадæ нæ газеткæсгутæмæ: Аслæнгерийи имисуйнæгтæбæл ести бафтауйнаг кæд ес, уæд нæмæ ниффинсетæ.

Урух æма æрдзæй аййев Лескени будуртæ райтинг æнцæ Цæгат Иристони хорнигулæни ’рдигæй хуæнхрæбунтæй сауæнгæ Кæсæги будурти уæнгæ. Æ еуæрдигæй уайуй цæугæдон Хæзни еу къабазæ, иннердигæй – цæугæдон Лескен. Рагæй нурмæ дæр аци къум зундгонд адтæй е ’рдзи рæсугъддзийнадæй.

Уазал думгитæй гъæуайгонд цæуй, къолæбæл ци берæ таргъæдтæ ирæзуй, уони фæрци. Кæдзос уæлдæф. Цæугæдæнттæ идзаг æнцæ форель æма берæ æндæрхузи кæсæлгитæй.

Толдзæ, тæрсæ, фæруæ гъæдти æнгъезуй фæууинун аллихузон цæрæгойтæ æма гъæддаг сирдтæ, муркъæ, цумæ, нинæгъ, дзæдурæ æма æндæр гъæддаг рæзæ – уойбæрцæ дæр дæ гъæуæд! Дессаги рæсугъд бунæттæ цæрунмæ æма уолæфунмæ! Фал мæ фæндуй сæ раздæри уагæбæл радзорун.

Аци будур XVIII æноси кæрони адтæй кæсгон къниæзти бæрни. Нæуæг хецæуттæ ардæмæ цудæнцæ айдагъдæр цауæни. Фал XIX æноси дуккаг æмбеси ба сæ зæнхитæ рауæйæ кодтонцæ гъæздугдæр бийнонтæн æма Дигоргоми фонсдаргутæн. Æ рæсугъд æма гъæздуг æрдзон лæвæрттæй аци къум æхемæ ивазта фулдæрæй-фулдæр раледзæг адæми. Ами æрцæрæг адæми нимæдзæ 1878-1891 æнзти исхизтæй астсæдæ адæймагей бæрцæмæ. Терки облæстон администраци син барæ равардта сæхецæн гъæууон правлени исаразунæн. Гъæу исхудтонцæ Лескен. 1910 анзи ба æ рæбун фондз километри идарддæр хонсарæрдæмæ, цæугæдон Лескени рахес фарс фæззиндтæй хутор, кæми адтæй дууадæс хæдзари. Æ бундорæвæргутæ бæ адтæнцæ фулдæр ахургонд адæм алли адæмихæттитæй; Хабаров, дохтир Мæскуйæй; Басити Миха, Цъæййи цæрæг; Кузьменко, агроном Полтавæй; Дадиани, юрист Тифлисæй; дууæ немуцаг æнсувæри Михаил æма Альфред, гъæууон хæдзаради аллихузон специалисттæ Георгиевскæй æма æндæртæ. Сæ хутор ба исхудтонцæ Л. Н. Толстойи номæй, æ искурдиадæн аргъгæнæг ке адтæнцæ, уомæ гæсгæ.

Æрбунæттон æнцæ, аразтонцæ бæлæстæ, халсартæ, дардтонцæ фонс æма мудибиндзитæ. Хутори цæргути еу кодта айдагъ ахургонддзийнадæ нæ, фал ма адæмуарзондзийнадæ, цæйдæрбæрцæдæр сæ æнгъизтæй рохситаугутæ исхонун дæр.

Лескени цæрæг адæми æнахургонддзийнадæ уингæй, Басити Михал æма Дадианий разæнгарддзийнади фæрци хутори цæргутæ исфæндæ кодтонцæ фæлладуадзæн бæнтти – майрæнбони – адæми ’хсæн культурон-рохситауæн куст кæнун. Дохтир Хабаров зилдæй сæйгитæбæл хæдзаргай, кастæй син лекцитæ санитарон æгъдæутти туххæй.

Зæгъун гъæуй уой дæр, æма ами ци парахат æрдзон аразæн æрмæг адтæй – æргъæ, зменсæ æма къирæ, уонæй лескейнæгтæ нæ пайда кодтонцæ. Нæ сугътонцæ агори, гъосин, нæ фастонцæ гъæдæ (сæхемæ ба адтæй æртæ хирхфадæни). Цардæнцæ сахъари уомæл зæнхбун хæдзæртти, кæцити сæртæ адтæнцæ гъæмпæй æмбæрзт. Хабаров син еу æма дууæ хатти нæ зæгъидæ уой туххæй:

– Цалинмæ уæ цæрæнуæттæ гъæугæ уагæбæл нæ исаразайтæ, уалинмæ уин незтæй тæссаг уодзæнæй уæхецæн дæр æма уæ сувæллæнттæн дæр. Уæ алливарс ес, цидæриддæр уæ гъæуй хузæнон цæрæнуæттæ аразунæн, етæ, айдагъдæр уæ гъæуй еумæйагæй архайун райдайун. Уæ хъиамæт дзæгъæли нæ уодзæнæй.

Лæмбунæг син дзурдта сæ хуæрди туххæй дæр. Хабаров хуарз зудта бунæттон адæми иуазæгуарзондзийнадæ (ци хуæздæр – уой иуазæгæн), фал син дзурдта, уæхе дæр ма иронх кæнетæ, зæгъгæ. Сæйгитæ кæмæ уидæ, уонæн ба дарун кодта сæгътæ, цæмæй етæ ниуазтайуонцæ сæгъи æхсир, рæугути незæй ка садæй, уонæн ба ниуазун кодта месин. Агроном Кузьменко ба, зæнхитæ ке нæ фагæ кодта, уой туххæй никкæрдун кодта гъæуи алфамбулай зæнхити ци æнæгъæугæ къотæртæ ирæзтæй, уони, æма син сæ бунати ба картоф ниййаразтонцæ.

Амудта син, циуавæр муггæгутæ аразгæ ’нцæ, куд зелун гъæуй картофмæ æма ’й куд æма кæд æфснайун гъæуй, уони.

– Картоф дуккаг дзол æй, – зæгъидæ Кузьменко. – Багъæуаги æй баййевун æнгъезуй мæнæуи инсадбæл æма кæрдзини бæсти дзол хуæрдзинайтæ.

Агроном Кузьменко гъæуккæгти хæццæ ку дзоридæ, уæд æ хæццæ уидæ еци Басити Миха дæр, кæци адæми хæццæ æнцонтæй райеридæ еу æвзаг. Тагъд рæстæги хутори адæми амундтитæй пайдагæнгæй, лескейнæгтæн сæ бæркад фулдæр кæнун райдæдта, фал хъæбæрдæр ба лескейнæгтæ арази адтæнцæ Миха æма Дадианийæй сувæллæнтти æргом ахурадæмæ ке раздахтонцæ, уомæй. 1913 анзи январи гъæууон æмбурди дзубанди цудæй округи æма облæсти хецауади исарази кæнун, цæмæй Лескени еумæйаг ахурадон скъола игонгонд æрцæуа. Михал æма Дадиани рандæнцæ Дзæуæгигъæумæ æмбурди протоколи хæццæ. Берæ къæхкъуæрæнти фæсте сæ курдиадæ æнхæстгонд æрцудæй æма еци анз скъола райгон æй.

Лескени ма берæ рæстæгути гъуди кæнунцæ æнсувæртæ Михаил æма Альфреди. Деникини æфсад Терки облæст ку байахæстонцæ, уæд Лескен æмæ Дæргъæвси ’хсæн архайдта партизанти устур къуар, кæци тох кодта адæми ’знæгти нихмæ. Еци къуари архайдтонцæ Альфред æма Михаил дæр. 1919 анзи апърели бæгъатæрæй фæммард æй Альфред, 1920 анзи мартъий ба Нальчикмæ хæстæг фæммард æй е ’нсувæр Михаил.

Уæдæй нурмæ берæ рæстæг рацудæй. Хутори цæргутæй уотæ берæ ка байархайдта, лескейнæгтæн сæ царди уавæртæ фæххуæздæр кæнунбæл, уонæй æгас некебал æй. Фал сæ хуарз гъуддæгутæ ба лескейнæгтæй гъæуама иронх ма уонцæ, зононцæ æма сæ имисонцæ, боз си уонцæ.

ДЗАТЦЕТИ Аслæнгерий,  фæскомцæдесон æма партион архайæг