…Æфсæддонтæ цалдæремæй блиндажи бадтæнцæ. Еуетæ си, сæ радон тугъдон ихæслæвæрд исæнхæст кæнуни фæсте, сæ фæллад уагътонцæ, иннетæй ба ка газеттæ кастæй, ка ба пъисмотæ финста…

Сæ роти командири æрвист æфсæддон сæмæ куд фæммедæг æй, уой лæдæргæ дæр нæ бакодтонцæ. Фал æй ку рауидтонцæ, уæд сæ еугур дæр фæгъгъос æнцæ.

– Уæ бонтæ хуарз, æмбæлттæ! – салам син равардта æрбацæуæг, уæдта саперти уотæ ка байгъæлдзæг кодта, уомæ фæдздзурдта, гъома, роти командир дæ агоруй.

Командири блиндажи ма адтæй никкидæр цалдæр адæймаги æма сæ рази итуд картæмæ кастæнцæ.

– Æмбал командир! Кæстæр сержант Юрченко дæ бардзурдмæ гæсгæ фæззиндтæй!

Роти командир Тибенков æй бакодта е стъоли размæ æма ин хабар радзурдта. Цæветтонгæ, аци æхсæвæ гъæуй, сæ нихмæ ци немуцаг æфсæддон хæйттæ лæудтæй, уони раззаг гъæуайкæнуйнади хабæрттæ исбæрæг кæнун, уæдта немуц ци нæуæг минитæ æвæрун байдæдтонцæ, уонæй еу къуар «радавун». Ахсгиаг ихæс æрæвардтонцæ Юрченко æма е ‘мбæлтти размæ.

Æхсæвæ æ сау пæлæз зæнхæбæл ку æрæвардта, раст еци афони рараст æнцæ сæ балций Юрченко æма е ’мбæлттæ…

Рацудæй рæстæг, æма Юрченко е ‘мбæлтти хæццæ æрбаздахтæй сæ «балцийæй», æ командирæн лæмбунæг æрдзурдта фашистти федæртти туххæй. Равардта имæ нæуæг хузи конд немуцаг минитæ.

– Арфæ дин кæнун, бардзурд уотæ æнтæстгинæй ке исæнхæст кодтай, уой туххæй, æмбал Юрченко, – загъта командир.

Уæхæн арфитæ еу æма дууæ хатти нæ райста гвардион Юрченко Иосиф Лукьяни фурт.

…1941 анз. 22 июнь. Хори рохситæй идзаг бони арви карз цæфау уæд ниддæлæлай кодта æнæгъæнæ бæстæбæл дæр сау хабар – фашистон Германий æфсæдтæ гадзирахаттæй æрбалæбурдтонцæ нæ Фидибæстæмæ… Райдæдта тугъд… Куд æнæгъæнæ бæсти, уотæ Иристони гъæутæ дæр кунæг кæнун райдæдтонцæ нæлгоймагæй, нæ адæми хуæздæр хъæболтæ цудæнцæ райгурæн зæнхæ цъамар знагæй багъæуай кæнунмæ. Иосиф дæр бæргæ тундзтæй фронтмæ, фал ин æфсæддон комиссариати балæдæрун кæниуонцæ: бабухсæ бал, дæу рæстæг дæр æрхъæртдзæнæй.

Еугур еци хабæрттæ идарддæр кæнуни размæ бал, æвæдзи, зæгъун гъæуй уой, æма Иосиф чиколайаг кутемæй иссæй. Уогæ украинаг уогæй, игургæ ба ракодта зæнхкосæги бийнонти æхсæн Воронежи облæсти Михайловски райони Голая, зæгъгæ, гъæуи 1911 анзи 14 октябри. Уæди рæстæгути, граждайнаг тугъди фæсте царди уавæртæ куд æдзæллаг адтæнцæ æнæгъæнæ Уæрæсей дæр, уæлдайдæр ба æ централон районти, е хуарз зундгонд æй историон æрмæгутæй. Куд мингай бийнонтæ, уотæ Юрченкой бийнонтæ дæр исистадæнцæ æма рараст æнцæ цæрунæн хуæздæр уавæртæ иссеруни нисанæй. Уотемæй исæфтудæнцæ Цæгат Иристонмæ, æрбунат кодтонцæ Чиколай, уой гъæугæрон уони хузæн ледзæг адæмæн фæцæй хецæнæй æрцæруни фадуат, фæстæдæр сæ цæрæнуат иссæй гъæдипромхæдзаради косгути поселок – нуртæкки ба хуннуй гъæу Советское.

1941 анзи фæззæги Иосифмæ дæр фæдздзурдтонцæ Сурх Æфсади рæнгъитæмæ. Æ хеуæнттæн хуæрзбон зæгъгæй, Иосиф рараст æй тогкалæн тугъдмæ. Рараст æй, цæмæй фæстæмæ уæлахезонæй исæздæха. Рараст æй цæмæй карз, æгъатир тугъди бæгъатæрæй багъæуай кæна Райгурæн бæсти сæребарæдзийнадæ. Æ дзурдæн хецау разиндтæй Иосиф, æ ардбахуæрд сæрæнæй исæнхæст кодта. Сапер уогæй, е æфсæддон арæхстдзийнадæ æма бæгъатæрдзийнадæй фæнзуйнаг адтæй иннетæн дæр. Цал æма цал хатти фескъуæлхтæй бардзурдтæ æнхæст кæнгæй. Сæхемæ ку исæздахтæй, уæд ибæл хъæбæр бацийнæ кодтонцæ е ‘мгъæуккæгтæ, уæлдай æхцæуæн ба син е адтæй, æма æ реубæл уотæ берæ хуæрзеугутæ ке æрттивтонцæ, е – Намуси æртиккаг къæпхæни орден, майдантæ «Берлин байсуни туххæй», «Кавказ исуæгъдæ кæнуни туххæй», «Варшавæ исуæгъдæ кæнуни туххæй», «Бæгъатæрдзийнади туххæй», дууæ майдани «Тугъдон æскъуæлхтдзийнæдти туххæй». Уой хæццæ ма имæ адтæй Уæллагдæр Сæйрагкомандæгæнæги арфи гæгъæдитæ, горæттæ Ландберг, Мезеритц, Швибус, Цюллихау, Гнезен, Берлин æма æндæрти есгæй бæгъатæрдзийнадæ ке равдиста, уой туххæй.

Уонæй алкæбæл дæр си, гъома, цæй фæдбæл ин лæвæрд æрцудæнцæ, уой берæ æма бæлвурдæй æнгъезуй ниффинсун. Фал нин нуртæккæ уæхæн фадуат нæййес, уомæ гæсгæ æз радзордзæнæн айдагъдæр сæ еуей – Намуси орденти туххæй. Мæнæ раздæр куд загътон, уотемæй ин сæ тугъд ма ку цудæй, уæд ин еци хуæрзеуæги дуккаг æма фиццаг къæпхæнти ордентæ дæр бæргæ исаккаг кодтонцæ, фал ибæл æ афони ба нæ исæмбалдæнцæ – тугъди æмæнтъерити уотæ дæр рауайидæ… Сæ аккаг æцæгæйдæр ке адтæй, уобæл дзорæг æнцæ æ тугъдон хабæрттæ…

…Карз тогкалæн тугъд байеудагъ æй. Тох цудæй цæугæдон Вислæбæл. Советон Æфсади размæмпурсти аци устур дон адтæй дæгъæли хузæн Одермæ, уæдта Берлинмæ. Уомæ гæсгæ фашисттæ еугур хъауритæй дæр архайдтонцæ аци федар нæ раттунбæл. Дони хорнигулæн билгæрон аразтонцæ аллихузи федæрттæ.

Вислæмæ бампурсунмæ алцидæр цæттæ адтæй. Амунд рæстæги зæнхæ низмалдæй, нæ дзармадзантæ æма «катюшити» гъæрæй. Висли уæлцъарæ райдзаг æй бæлæгътæ æма паромтæй.

Авиаци æма артиллерий агъазæй не ’фсæддонтæн бантæстæй хорнигулæн билгæронмæ байервæзун. Фал немуц æндæр рауæнтæй æрбагæлстонцæ нæуæг тухтæ. Байеудагъ æй тогкалæн тугъд. Фал немуцæн нæ бантæстæй махонти Вислæмæ рагæлдзун. Е нæ, фал ма сæ махонтæ сæхуæдтæ сорун райдæдтонцæ Одермæ. Фал сæ хæццæ нæбал адтæй бæгъатæр сапер Юрченко Иосиф. Вислæбæл тохи фæццæф æй æма бахаудтæй æфсæддон сæйгæдонæмæ. Уордæмæ Иосифмæ æрбайгъустæй цийни хабар: лæвæрд ин æрцудæй Намуси æртиккаг къæпхæни орден. Е адтæй 1944 анзи 15 августи.

Юрченко берæ нæ фæцæй госпитæли. Куддæр æй уордигæй рафинстонцæ, уотæ бабæй нæуæгæй балæудтæй е ’фсæддон хаййи. Æма архайдта цæугæдон Одербæл тохи. Дæлхайади командир иссæй Вислæбæл тохи фæсте. Уæд ин лæвæрд æрцудæй кæстæр сержанти цин дæр.

Вислæмæ рацæуæни сæ размæ адтæй еу къанау. Æ сæрти адтæй хецæнгæнгæ хед. Фал ибæл æфсæдтæ бацæун не’ндиудтонцæ, кæд, дан ин, немуц æ буни минитæ байвардтонцæ, зæгъгæ. Уæд роти командир фæдздзурдта Юрченкомæ æма ин байхæс кодта гъуддаг исбæрæг кæнун.

Хедмæ бацæун хъæбæр зин адтæй. Немуц æй фæйнердигæй дзармадзантæй æхстонцæ. Нæмгутæ æма бомбити скъудтæй гъостæ къуру кодтонцæ. Юрченко æма е ’мбæлттæн бантæстæй хедмæ байервæзун. Куд базудтонцæ, уотемæй си минитæ нæ разиндтæй. Одер ист æрцудæй 1945 анзи 3 феврали. Разæй – Берлин. Æртинсæй километри ма, уæдта Советон Æфсад балæудзæнæй фашистон лæгсирдти лæгæти.

Берлини бунмæ немуцаг фашисттæ æрæмбурд кодтонцæ сæ фæстаг тухтæ. Ами ба багъудæй бæгъатæр сапер Юрченкой дæснидзийнадæ равдесун. Немуц алли хæдзарæ, алли уæрмæ, алли зæнхи гæппæлæй дæр гъавтонцæ æнæбасæтгæ федар исаразун. Гъæунгтæ – минæгонд. Е устур цæлхдортæ æвардта не ’фсæддонти размæ.

Юрченкой размæ лæудтæй ахсгиаг ихæслæвæрд: гъæуама е ’фсæддонти хæццæ рандæ адтайдæ разведки, искæдзос кодтайдæ над сæ ротæн немуци къилдунмæ нимпурсунæн. Юрченко е ’фсæддонти хæццæ кадгинæй исæнхæст кодта командæкæнуйнади бардзурд. Фæстæмæ ку ’рбаздахтæй, уæд имæ роти командир Тибенков фæдздзурдта:

– Командæкæнуйнади бардзурд кадгинæй ке исæнхæст кодтай æма хъæбæр хъазар бæрæггæнæнтæ ке æрбахастай, уой туххæй дин лæвæрд цæуй Кади ордени фиццаг къæпхæн. А дууæ бони æй райсдзæнæ.

Тугъд ку фæцæй, уæд Иосиф нæуæгæй исæздахтæй Чиколамæ æма бабæй райдæдта косун Ирæфи гъæдипромхæдзаради, кодта си аллихузон куститæ – гъæдикустгæнæгæй, бæхтæрæгæй… Куд сабур æма æгъдаугин лæг, уотæ алли куст дæр æнхæст кодта тæккæ хуæздæр хузи, некæд неци байагурдта æхецæн, гъома, æз фронтовик дæн, зæгъгæ, цубурдзурдæй, æ фæллойнæ æма уодихаттæй дæр Иосиф адтæй еугуремæн дæр фæнзуйнаг.

…Гъе уотемæй цудæнцæ рæстæгутæ, Иосиф кодта æ царди, æ бийнонти хабæрттæ. Тугъд дæсгай æнзти бæрцæ райдард æй, Иосиф æй кæд æримисидæ, уæддæр хаттæй-хатт, æ зинтæ си минкъийгай нидæндæр кодтонцæ. Фал цæмæй зудта уой, æма æ тугъдон хабæрттæ нæуæгæй «рахъел» уодзæнæнцæ – еу бон имæ ку фæдздзориуонцæ æфсæддон комиссариатмæ. «Цума ми ци кæнунцæ? Цæмæн мæ агорунцæ?» – гъудити ранигъулдæй Иосиф. Цæмæй æй зудта, циуавæр цийни хабар имæ æнгъæлмæ кæсуй, уой.

Æфсæддон комиссари уатмæ куддæр бахизтæй, уотæ æ размæ исистадæй еу æнæзонгæ афицер æма ин æ къох райсгæй загъта:

– Арфæ дин кæнæн, æмбал Юрченко, паддзахадон устур хуарзæнхæ ке райстай, уой туххæй.

Æма ин æ реубæл бакодта, æртиндæс анзей дæргъи æ хецауи ка агурдта, еци хуæрзеугутæ – уал анзи бæгъатæр тугъдони реубæл æ «хеуæнттæмæ» еунæгæй æнгъæлмæ ка кастæй, еци Намуси æртиккаг къæпхæни ордени фарсмæ æрбунат кодтонцæ Намуси дуккаг æма фиццаг къæпхæнти ордентæ… Уотемæй Иосиф Юрченко иссæй аци цитгин хуæрзеуæги æнхæст кавалер.

Берæ æнзти дæргъи Ирæфи гъæдикустгæнæг кустуати фæффæллойнæ кæнгæй Иосиф Юрченко 1967 анзи рацудæй пенсий. Сабургай кодта æ царди хабæрттæ.

Æвæдзи, æ царди кæронмæ æ уарзон гъæубæстæ нецæбæл баййивтайдæ, фал æй æ хеуæнттæ – етæ ба уæд цардæнцæ Ростови – рацо нæхе размæ, зæгъгæ, нæбал уагътонцæ, æма, кæд æй хъæбæр нæ фæндадтæй, уæддæр ин æ цæрæнбунат æййевгæ рауадæй. Æрцардæй æ цæуæтмæ Ростови. Карæ, тугъди гъезæмæрттæ дæр сæ кæнон кодтонцæ, æма 1987 анзи 1 октябри Иосиф Юрченко æ цардæй рацох æй. Нигæд æрцудæй еци сахари Намуси Аллейи. Иристони ба ’й абони дæр ма имисунцæ, æ ном ин алкæддæр иссерунцæ…

Нæ иронх кæнунцæ Иосиф Юрченкой рохс ном, æ царди фулдæр хай кæми рарвиста, еци гъæубæсти дæр – Ирæфи райони гъæу Советони. Бæгъатæри ном лæвæрд æрцудæй ами астæуккаг скъолайæн, уордæмæ бацæуæни ба фарсбæл федаргонд æй æ номерæн мемориалон фæйнæг (уинетæ сæ къари).