ÆХЦÆУÆН РÆСТДЗИЙНАДÆ ÆВИ?..

Уæ цæуæт уæмæ ку нæ игъосонцæ æма сæхе фæндæ ку кæнонцæ, уæд уæхецæн зæрдитæ æвæретæ: сауæнгæ Хуцауи бон дæр нæ адтæй, ке исфæлдиста, уони раст надбæл исаразун.

Хуцау арв æма зæнхæ ку исфæлдиста, уæд уой хуæдфæсте исфæлдиста Адам æма Еви. Æма æ фиццаг дзурдтæ адтæнцæ: «Ма кæнæ уотæ!»

– Ци ма кæнон? – бафарста Адам.

– Тобæгонд рæзæ ма хуæрæ.

– Тобæгонд рæзæ? Æма нæмæ тобæгонд рæзæ ес? Гъей, Евæ! Тобæгонд рæзæ нæмæ ес!

– Ма бахуæрæ еци рæзæ, – загъта Хуцау.

– Цæмæннæ?

– Уомæн æма æз дæ фидæ дæн æма дин зæгъун: ма бахуæрæ, – дзуапп равардта Хуцау æма æхенимæр æхе фæрсуй, æ гъуддаг цæмæннæ ниууагъта, пилти ку исфæлдиста, уой фæсте…

Цалдæр минутти ку рацудæй, уæд Хуцау фæууидта, е ’сфæлдесгæ адæймæгутæ рæзæ куд хуæрунцæ, уой…

– Загътон уин, ма хуæретæ фæткъу, зæгъгæ?

– Гъо, – дзуапп равардта Адам.

– Мадта имæ цæмæн бавналдтайтæ?

– Нæ зонун, – загъта Евæ.

– Мæнæ ’й а райдæдта хуæрун, – Евæмæ амонгæй исдзурдта Адам.

– Æз нæ адтæн! – цæхгæр ниллæудтæй Евæ.

– Ду адтæ, ду. Ду æй райдæдтай хуæрун!

– Нæ, æз нæ адтæн.

Хуцау Адам æма Еви хæлхъойæй ку бафæлладæй, уæд син тæрхон рахаста, цæуæт уин фæззиннæд, зæгъгæ.

* * *

Уæдæй ардæмæ ниййергути æма цæуæти ’хсæн рахастдзийнæдтæ дæр еугæндзон кæми фæуунцæ. Фулдæр си кæд кæрæдзей лæдæрундзийнадæ æма нимайундзийнадæ фæууй, уæддæр си загъд-дзамана нæ рауайуй. Цард цард æй… Фал уæддæр аци хабарæй испайда кæнæн ес. Кæд дæ зунд æма дæ фæлтæрддзийнадæ дæ цæуæтæн уарзонæй лæвардтай, етæ ба си неци райстонцæ, уæд дæхе æгæр ма ’фхуæрæ. Кæд Хуцауи бон не ’ссæй æ сабийти нивæбæл исахур кæнун, уæд гъæуама дæуæн дæ къохи куд бафтуйа уæхæн ахсгиаг гъуддаг?

Уогæ уой уомæ гæсгæ нæ зæгъæн, æма дæ цæуæт ку нæ фæррæстмæ уонцæ, уæд уомæй дæхе æгириддæр ма фудгин кæнай, зæгъгæ. Алцидæр ниййергутæй аразгæ ’й æма сæ еугур равгитæй гъæуама æнхæстæй испайда кæнонцæ сæ цæуæти гъомбæлади, цæмæй си боз æма сæрустур уонцæ.  Æндæра кæстæртæ фæйнæхузæнттæй рабайлæгъ унцæ. Уой фæдбæл æнцæ, мæнæ абони ке мухур кæнæн, еци таурæхътæ дæр.

 

БАСТ УЕСОЙНÆ

Еу лæгæн берæ фурттæ адтæй, фал сæ кæрæдзебæл æхцул нæ адтæнцæ, æма уой туххæй сæ цард размæ нæ цудæй. Уæд сæмæ еууæхæни сæ фидæ фæдздзурдта, ракодта сæ тургъæмæ. Къумæй сæ еуемæн уесойнæ рахæссун кодта æма сæмæ дзоруй:

– Абони гъæуама уæ хъаурæ бавзарайтæ уесойнæбæл. Ка ’й расæтта, е уодзæнæй еугуремæй хъаурæгиндæр.

Фурттæ еугаййæй фæййархайдтонцæ баст уесойнæ фæддууæ кæнунбæл, фал сæ къохи нæ бафтудæй. Уæд син фидæ уотæ:

– Рахæссайтæ ’й ардæмæ.

Фидæ уесойнæ райста, райхалдта ’й æма ’й уесгай сæттун райдæдта.

– Гъе уотæ, мæ хортæ, сумах дæр æнгом ку уайтæ, уæд уин неке неци кæндзæнæй, уæ цард фæрнугдæр уодзæнæй. Еуæгæйттæй ба уæбæл алкедæр хъаурæгиндæр кæндзæнæй, уæ ирисхъæ  – минкъийдæр. Æма кæрæдзей уарзетæ.

Аци цау æнсувæртæн зунди хуасæ фæцæй.

 

СОМИ АРГЪ

Еу гъæздуг лæг æрсæйгæ ’й æма абони-исон кодта. Фал мæлун нæ фæразта. Æ берæ мулк иссæй æ сагъæс. Кæмæн æй уадза? Æ еунæг фуртæй æ зæрдæ нæ ирадæй – магосайæй цæлуарзагæ, æ къох уазал дони дæр некæд ниттулдта. Æма хуарзæн бун ма искæнæ, лæгъузæн ба ’й ма ниууадзæ. Фæдздзурдта имæ æма ин уотæ:

– Биццеу, тæрсун, мæ бунтæ мин думгæмæ ку ниддарай: фæллойнæн аргъ кæнун нæ зонис. Исон цо æма дæ уоди номбæл еу сом бакосæ. Æма уæд æнæзæрдæдзоргæй рамæлдзæнæн дæуæн ба – мæ мулк.

Дуккаг бон лæхъуæн рацудæй æ хæдзарæй. Хеерхæфсæн бунæтти фæззилдæй æма изæрæй сæхемæ æрбаздахтæй. Мадæ æй ревæдæй ку фæууидта, уæд имæ еу гæгъæди сом февардта, дæ фидæмæ ’й бахæссæ, зæгъгæ, кенæдта дин æ бунтæ нæ ниууадздзæнæй.

Фидæ райста сом æма ’й æнæдзоргæй арти багæлста. Фурт неци исдзурдта, уотемæй æндæмæ фæрраст æй. Фидæ æ фæсте рагъæр кодта:

– Аци сомбæл ду нæ бахъиамæт кодтай, мæн ба бакуст сом гъæуй! Исон æй æрбахæссæ.

Дуккаг бон дæр бабæй æ рæстæг æнцонтæй рарвиста. Изæрæй æ фидæмæ бацудæй, æ мадæ бабæй ин ци сом равардта, уой хæццæ. Фидæ бабæй æй арти багæлста æма ин байхæс кодта, сæумæй æндæр сом куд æрбахæсса.

Лæхъуæн сагъæси бахаудтæй, уотемæй мæ нæбал ниууадздзæнæй, зæгъгæ.

Æртиккаг бон сæумæраги фестадæй æма кустагор рандæй.

Кæми ’й бакуста, куд æй бакуста, Хуцау æ зонæг, фал изæри фæлладæй еу соми хæццæ æрлæудтæй æ фиди рази. Фидæ ин æ бони фæллойнæ райста, æ цæститæмæ ин æдзинæг никкастæй æма бабæй сом артмæ бадаргъ кодта. Биццеу ибæл сирди хузæн æхе ниццавта, ци косис, æгас бон мæ хед кæбæл фæккалдтон, уой арти амæттаг цæмæ кæнис, зæгъгæ, æма ин æ сом æ къохæй раскъафта.

Фидæ æ медбилти бахудтæй.

 

НÆМГÆ НÆ, МАРГÆ!

Зæронд лæги дзæхæрадони задæй еунæг кæрдту бæласæ. Еу бон, рæзæ ибæл ку рарæгъæд æй, уæд ин  æ къалеубæл рауидта еу биццеуи. Уæлæмæ имæ дзоруй:

– Биццеу, цæмæн мин тонис мæ кæрдтутæ? Еунæг еци бæласæ мæмæ ес, æма ме ’скаст уомæ ку æй, уæд цæмæн уотæ кæнис? Æрхезæ æма дзæбæхæй цо уæхемæ.

Биццеу æрхизтæй бæласæй æма æдасæй фендæй сæхемæ.

Дуккаг хатт дæр бабæй зæронд лæг æ бæласæбæл баййафта еци биццеуи. Æрхезун бабæй æй кодта æма ин æ лæдзæгæй æ сунтæмæ æрлæвардта.

Биццеу уæддæр нæ ниууагъта æ миутæ. Багъузтæй бабæй  кæрдту бæласæмæ æртиккаг хатт дæр. Зæронд лæг бабæй æй баййафта æма имæ карзæй дзоруй:

– Æрхезæ дæлæмæ, куййи къæбис!..

– Гъо, е ба мæ фæннæмай, – тарстхузæй дзоруй биццеу.

– Нæмгæ нæ, маргæ! – фæгъгъæр кодта лæг. – Дзурд æма над кæмæ нæ гъарунцæ, е цæрунæн нæ бæззуй æма маруйнаг æй.

* * *

Гъæути ка цардæй, уонæй æ сабийдоги кедæр дзæхæратæй рæзæ ка нæ давта. Уогæ хестæртæ ’й лæдæрдтæнцæ, е уоййасæбæл знаггадæ ке нæй, е рæстæгмæ миуæ ’й. Æма, æцæгæйдæр, еци биццеутæ, рабайлагъ уогæй, давгутæ кенæ фудгæнгутæ иссæнцæ. Разагъди лæгтæ си рауадæй, ефстæгтæй уæлдай. Уони туххæй æнцæ мæнæ иннæ таурæхътæ.

 

ЗАР МÆБÆЛ ИСКÆНУН ГЪУДÆЙ

Кæцидæр муггаги лæгтæй еу, Дзæрæхмæт фескъулæхтæй, æма ибæл фæсевæд зар искодтонцæ. Уотемæй бацудæнцæ муггаги хестæри тургъæмæ, æма уоми низзардтонцæ еци зар.

Зæронд лæг сæ размæ рацудæй:

– Арфæ уин кæнæн, æгайтима нин нæ муггагæн уæхæн кадæ искодтайтæ… Гъе, æцæг зар Дзæрæхмæтбæл кæнун нæ гъудæй. Уобæл кæмидæр абæргутæ исæмбалдæнцæ, æ бæх ин байсуйнаг, æхе ба ин рамаруйнаг адтæнцæ, фал е  æхуæдæг фæццурддæр æй, æма сæ ниццагъта, æхуæдæг дæр, рохсаг уæд, знаги нæмугæй фæммард æй. Уæхæн хабæрттæ ма адтæй уой размæ дæр. Фал кæд нæ муггагæй ескæбæл зар кодтайтæ, – дзурдта идарддæр зæронд лæг, – уæд зар мæнбæл кæнун гъудæй, æ авд фуртемæй еу дæр æ коммæ кæмæн нæбал кæсуй…

 

МÆ ÆВÆРУН ДÆУМÆ КÆСУЙ

Фидæ æ кæстæр фурти æ минкъийæй фæстæмæ алли гъуддаги дæр искъæсибадæг кодта. Ци хуæздæр бадара, ци хуæздæр бахуæра, ци хуæздæр рæвдуд фæууина, ци фулдæр рагъаза, цæйбæрцæ минкъийдæр фæллайа, бакосунбæл æй рауагъта. Æма биццеу куд устурдæр кодта, уотæ налатдæр, æгоммæкæсæгдæр, æдзæсгондæр кодта. Фæстагмæ æ фидæй уæлдай некæмæ бал игъуста, бийнонти, хеуæнтти, синхæгти нецæмæ бал дардта. Цубур дзурдæй, фæснад рацудæй. Биццеуи уагæ фиди зæрдæмæ дæр нæбал цудæй, æма æ хæццæ зæрдæй-зæрдæмæ ахид дзоридæ. Цума имæ хуæздæр зунд æрцудæй, уотæ имæ фæккастæй еу рæстæг æма ин еууæхæни, æ усхъæбæл æ къох æрæвæргæй, уотæ бакодта:

– Уотæ, уотæ, биццеу. Мæ нигæнун дæумæ æнгъæлмæ кæсуй…

Фал уæддæр биццеуæн æ къох, æ зунд хуарзæрдæмæ нæбал раздахтæнцæ. Хускъæ астæуæй багъомбæл æй, æ домæнтæ ба берæ адтæнцæ, æма давунбæл фæццалх æй. Еууæхæни милицæмæ дæр бахуадтæй. Фидæ æ хæццæ ку фембалдæй, уæд ибæл ниббоститæ ’й:

– Е цитæ бакодтай, биццеу? Ку нæ фæхходуйнаг кодтай! Банигæдтай мæ!

– Баба, æма уæддæр уотæ ку дзурдтай, мæ мард  байвæрун дæумæ кæсуй, зæгъгæ, – фуртæн адтæй æ дзуапп.