Аллихузон  зæрдæвæрдтитæ æма фæливд миути фæрци цæстфæлдахгутæ æгæр æууæнкгин адæми æхцатæ куд расайунцæ, уæхæн цаутæ цæйбæрцæбæл исахид æнцæ нæ бæсти аали рауæнти, уой фæдбæл æрмæг æрæги ниммухур кодтан нæ газети (22-аг номери). Абони дæр ма уин ракой кæндзинан еу цалдæр уæхæн цауей кой.

Мæскуйаг Ольгæмæ  æрбадзурдта циуавæрдæр слестгæнæг, уой фæсте ба Центрон банки косæг æма ин фегъосун кодтонцæ, æ хигъдæй æхцатæ ке исæфуй, уой. Æма ’й исарази кодтонцæ, цæмæй сæрмагонд хигъдмæ барвета еу миллион соми, уæдта ломбарди исæвæра æ рæуæг хуæдтолгæ «Мазда». Куд фæстæдæр, уотæ фæлевгутæ æдзæсгондæр кæнун байдæдтонцæ, берæ цидæртæ ма си расайдтонцæ. Цубурдзурдæй, æ зæрантæ исхизтæнцæ 11,7 миллион сомемæ.

*  *  *

Уæрæсей финансон Министради департаменти сæргълæууæг, 60-анздзуд Владимир Штопмæ аци анз мартъий бадзурдтонцæ æнæбæрæг номерæй. Куд ин балæдæрун кодтонцæ, уотемæй цума кадæр æ номбæл гъавуй дзæвгарæнимæдзон кредит райсун. Уомæ гæсгæ ба В. Штоп гъæуама е ’хцай æвæрæнтæ раййева æдасдæр хигъдмæ. В. Штоп æхе рарæвдзæ кодта æма бамедæг æй, Мæскуй Сурх фæзи Паддзахадон универмаги, банкоматтæ кæми адтæнцæ, уордæмæ, аллихузон хайæдти исиста 3,8 миллион соми, æма сæ барвиста æртæ æнæзонгæ картемæ. Айдагъдæр уой фæсте балæдæрдтæй, фæлевгути сайди къетелæги ке бахаудтæй, уой. Нуртæккæ пъæлицæ агоруй фудгæнгути…

*  *  *

Уæрæсей науки æскъуæлхт архайæг 92-анздзуд Константин Брушлинскийæн дæр аци анз мартъий фегъосун кодтонцæ, æ картæй ин кадæр ке пайда кæнуй, уой. Цæмæй æй никки хъæбæрдæр баууæндун кодтайуонцæ, уой туххæй ба имæ дуккаг бон барвистонцæ курьер мæнгæ гæгъæдити хæццæ, бунæй ба си искодтонцæ Центрон банки сæргълæууæг Эльвирæ Набиуллинай мæнгæ къохфинст. Уотемæй фудгæнгутæ дууæ къуæрей дæргъи зундгонд ахургондæй расайдтонцæ æртæ миллион соми.

*  *  *

Æнæнгъæлæги æрцæуæг уавæрти Министради Академий хестæр инспектор 31-анздзуд Артеммæ аци анз январи кæрони æрбадзурдта æнæзонгæ адæймаг, æхе исхудта Центрон банки косæг. Куд ин балæдæрун кодта, уотемæй æ сæрмагонд хигъдæй ист æрцудæй цалдæр транзитон акций æма фæрæзнитæ æрвист æрцудæнцæ Украини æфсæдтæн агъазæн. Иннæ бæлах ба ма е адтæй, æма уæхæн игъосункæнуйнаг ма æрбацудæй æ бийнойнагмæ дæр. Лæг æма уосæ зæрддзæф фæцæнцæ – фæттæрсун сæ кодтонцæ, гъома, еци хабари фудæй сæмæ «æнгъæлмæ кæсуй  уголовон гъуддаг æма ахæстдони берæ рæстæг фæббадун».  Цæмæй гъуддаг ма исгъæр адтайдæ, уой туххæй ба син баунаффæ кодтонцæ нæуæг кредит райсун æма еци æхцай фæрæзнитæ æндæр хигъдмæ барветун. Уотемæй Артемæй фæлевгутæ расайдтонцæ 1 300 000 соми. Етæ сæ къохти ку бафтудæнцæ, уæдта бабæй си æрагурдтонцæ нæуæг кредит райсун. Хуарз æма сæ Артем уæдмæ æрлæдæрдтæй æма хабар фегъосун кодта пъæлицæмæ.

*  *  *

Митини цæрæг, 75-анздзуд Вячеслав Николайи фуртмæ телефонæй бадзурдта, æхе Центрон банки косæг ка исхудта, уæхæн нæлгоймаг. Е зæронд лæги баууæндун кодта, æ хигъдбæл ци æхцай фæрæзнитæ ес, уони ин кадæртæ исесунвæндæ ке кæнунцæ æма сæ цæмæй æндæр хигъдмæ раййева. Уотемæй пенсиесæг æ 690 000 сомемæй фудевгедæй райзадæй. Цалдæр боней фæсте бабæй имæ æрбадзурдтонцæ æма ин куд фегъосун кодтонцæ, уотемæй циуавæрдæр фæлевгутæ ин æ фатер ке ниууæйæ кодтонцæ, уомæ гæсгæ ба гъæуама æ фатер æхуæдæг рауæйæ кæна æма еци æхцайæй фæстæмæ балхæна æхе фатер нæуæгæй. Пенсиесæг æ къох бафинста хæдзарæ уæйæ кæнуни туххæй гæгъæдитæбæл æма… нæуæг анзи къæсæрбæл æнæ хæдзарæй райзадæй.

*  *  *

Мæскуйаг Надеждæ Салвари кизгæй фæлевгутæ басайдтонцæ 1,5 миллион соми. Фиццаг хатт имæ ку бадзурдтонцæ, уæд си байагурдтонцæ 20 мин соми. Надеждæ син сæ хигъдмæ барвиста еци æхца, фал хуæрзрæхги ба балæдæрдтæй, сайгæ ’й ке ракодтонцæ, уой, æма пъæлицæмæ фегъосун кодта. Дуккаг хатт дæр уотæ. Пъæлицæ ин лекцитæ бакастæнцæ, етæ фæливд гъуддæгутæбæл хуæст адæймæгути миутæ ке ’нцæ, уой туххæй, фал бабæй син уæддæр æртиккаг хатт дæр багæлста æхца сæ хигъдмæ. Еци æхцатæ ба иста æхе фурти хигъдæй.

*  *  *

Мæскуйаг пенсиесæг зæронд силгоймагæй фæлевгутæ басайдтонцæ 700 мин соми. Æ телефони гъазгæй, æ цæстæ æрхуæстæй еу игъосункæнуйнагбæл: «Газпроми хецау Александр Миллер æма Уæрæсей премьер Михаил Мишустин агъаз кæнунцæ кардзуд пенсиесгутæн…» Силгоймаг телефони ниууагъта æ ном, муггаг, фиди ном æма номер. Дæс минуттей фæсте ба имæ æрбадзурдта фиццаг фæлевæг. Зæрдæ ин байвардта, æ гъуддаг ин дæсни паддзахадон аналитики къохтæмæ ке ратдзæнæй æма ’й е ке исгъæздуг кæндзæнæй, уой туххæй.

Æцæг ин балæдæрун кодта, гъуддагаразæгæн бал развæлгъау 15 мин соми багæлдзун ке гъæуй, æма ин силгоймаг дæр æ домæн исæнхæст кодта. Дæс боней фæсте бабæй ин фæлевæг фегъосун кодта, æ гъуддæгутæ куд не ’мбæлуй, уотæ хуæрзæрдæмæ ке цæунцæ, еци хабар æма бабæй си æрагурдта 370 мин соми, фондз боней фæсте ба ма – 300 мин соми. Æма æ гъуддаг еугур «рæстмæ» фæцæй. Силгоймаг гаффоттæй райзадæй.

*  *  *

Экономики уæлдæр скъолай ахургæнæг Михаил Карповмæ æрбадзурдта еу лæг æма æхе исхудта Центрон банки косæг. Куд ин балæдæрун кодта, уотемæй Михаилæн е ’хцай фæрæзнитæ «тæссаг уавæри» бахаудтæнцæ æма сæ гъæуй «æдасдæр хигъдмæ раййевун», зæгъгæ. Уогæ еунæг нæ адтæнцæ фæлевгутæ. Цалдæр рауæнемæй имæ æрбадзориуонцæ æма си уотемæй басайдтонцæ æнæгъæнæ дууæ миллион соми. Еци æхцатæ курьери къохти басагъта æма айдагъдæр уой фæсте балæдæрдтæй, ци уавæри бахаудтæй, уой.

*  *  *

Æхца æфснайæн банки инкассатор ба фæлевгути къохи бакодта æнæгъæнæ 21 миллион соми. Етæ ’й баууæндун кодтонцæ, банки хецау имæ ке дзоруй æцæгæйдæр, уобæл. Инкассатори дзубандитæбæл нæ баууæндтæнцæ оргæнти косгутæ æма ибæл уголовон гъуддаг искодтонцæ. Фал, æ амондæн, цалдæр боней фæсте ба рабæрæг æй, Центрон банки номæй ке дзурдтонцæ 19-анздзуд Айрат Каримуллин Казанæй, 20-анздзуд Иринæ Дик æма е ’мдзæрæг – Глеб Прокиньчереда сахар Омскæй.

*  *  *

Ауæхæн цаутæ, гъулæггагæн, исарæх æнцæ мах республики дæр. Уонæй дæр уин еу цалдæрей кой ракæндзинан.

*  *  *

Дзæуæгигъæуккаг рацæргæ силгоймаг цæстфæлдахгути къохти бакодта 1,5 миллион соми, æ фурти фурти фудбæлахæй исласун æнгъæлæй.

Цæветтонгæ, рацæргæ силгоймагмæ телефонæй æрбадзурдта кадæр æма, æхе барадæгъæуайгæнæг оргæнти косæг исхонгæй, фегъосун кодта, æ фурти фурт, дан, авари искодта. Ци хуæдтолгæбæл адтæй, уоми бадæг адæм уæззау цæфтæ фæцæнцæ æма сæ хеуæнттæ гъавунцæ пъæлицæмæ сæ гъаст бадæттун. Æрбадзорæг ин балæдæрун кодта, гъома, æ бон æй уони хæццæ бадзубанди кæнун, цæмæй гъуддаг оргæнтæмæ ма æрхъæрта, уой туххæй, æцæг уой туххæй гъæуй раттун 1,5 миллион соми. Зæронд уосæ «хабаргæнæгбæл» баууæндтæй æма, берæ æнзти дæргъи ци æхцатæ фембурд кодта, уони æнæзонгæ лæги къохи бакодта.

Нуртæккæ барадæгъæуайгæнæг оргæнтæ гъуддаг бæлвурд кæнунцæ.

*  *  *

Нæ республики пъæлици косгутæ бауорæдтонцæ фудгæнгути къуар. Етæ цуппар анзей дæргъи, ка рамæлидæ, еци адæймæгути хигъдæй фæддавтонцæ æхцай фæрæзнитæ – еумæйаг нимæдзæй 12 миллион соми. Фудгæнгути къуари сæргъи лæудтæй паддзахадон уагæдони бæрнон косæг. Уомæн бантæстæй мæнгард системæ æргъуди кæнун. Паддзахадон æнæбюджетон фонди бæрæггæнæнтæй пайда кæнгæй, сæ миутæ кодтонцæ.

Иссериуонцæ, 85-100 анзей размæ ка райгурдæй, уæхæн адæймæгути æвæрæнтæ æма фæстаг рæстæгути уонæми æййивддзийнадæй неци ’рцудæй, уой ку исбæлвурд кæниуонцæ, уæд син лæдæрд уидæ – адæймаг цардæгас нæбал æй. Уотемæй еци адæми æвæрæнтæ сæхе дзиппити æвардтонцæ.

«Бæрнон косæгæн» æ агъазгæнгутæ ба иссæнцæ æ дууæ зонгæ силгоймаги. Етæ иссериуонцæ фæрсæг адæймæгути æма, еу фæйнæ къапекки син бафедгæй, нотарионалон къантори гæгъæдитæбæл исесиуонцæ еци æхцатæ.

Еци «куст» кодтонцæ сауæнгæ 2019 анзæй фæстæмæ. Нур ба сæ сæргълæууæг æма иннæ дууæ адæймаги æнцæ ахæст. Арæзт сæбæл æрцудæй уголовон гъуддаг, дзæвгарæ фæрæзнитæ ке радавтонцæ, уой туххæй. Фудгæнгути къуари раздзæуæг бадуй ахæстдони, иннæ дууæ ба бал бадунцæ сæ хæдзæртти, ескумæ рандæуни барæ син нæййес.

*  *  *

Мæздæггаг рацæргæ силгоймаги бафæндадтæй нимæдзти активтæй къапекк бакосун æма уоййадæбæл æхе 1 400 000 соми дæр фæддунд-далагъан æнцæ.

Еци 72-анздзуд силгоймаг пъæлицæмæ ци гъаст балæвардта, уоми куд байамудта, уотемæй социалон хизæги бакастæй, е ’хцатæй устур проценттæ бакосуни равгæ ин ке ес, уой туххæй игъосункæнуйнаг. Берæ æхцатæ бакосунмæ рахицæ кæнгæй, баууæндтæй еци «хуæрзгæнгути» зæрдæвæрдтитæбæл. Уой фæсте имæ æрбадзурдта, æхе брокерон къантори косæг ка рахудта, уæхæн нæлгоймаг æма ин балæдæрун кодта, силгоймаги æхца сæрмагонд амунд хигъдмæ бахæссун ке гъæуй, цæмæй ин сæбæл  æфтуд цæуа проценттæ, кæцити ин барветдзæнæнцæ æ банки картæмæ.

Æ фиццаг «кæдзос» æфтуйæгтæ есуни афонæ ку ’рхъæрттæй, уæдта рабæрæг æй: æ картæбæл къапекк дæр нæ разиндтæй. Ци «брокер» имæ дзурдта, е дæр фæццидæр æй. Сайд ибæл ке ’рцудæй, уой балæдæргæй байагурдта пъæлици агъаз. Уголовон гъуддаг арæзт бæргæ ’рцудæй, фал уæхæн мæнгæброкертæ хъæбæр зин рабæрæггæнæн æнцæ, уомæн æма фæливд миутæ аразæг компанитæ регистрацигонд фæуунцæ фæсарæнти.

*  *  *

Ку зæгъæн, фæливд миутæ аразæг фудгæнгутæ кæмæндæртæн се ’хцатæ расайуни туххæй цаутæ исахид æнцæ мах республики дæр.  Сæ кой син уомæ гæсгæ нæ кæнæн, æма уонæбæл дзорунæй фудгæнгути исбæлвурд кæндзинан, зæгъгæ, фал сæбæл, баруагæс уи уæд, дзорун ба уæддæр гъæуй –  кæдимайди ба иннетæмæ фагæ лæдæрундзийнадæ разиннидæ æма син кедæрти рæдуд зундгиндæр унæн фæййагъаз уидæ, тъалитъайлаг сайди нæ бахаунмæ…