ÆРДЗÆ ИН БАКОДТА РÆДАУ ХАЙ

ЦÆРУКЪАТИ Александр æ райгурæн гъæуи скъоладзаути хæццæ фембæлди рæстæг.

Æ рæвдудгъæуагæ  æма дæргъвæтийнæ царди фæстаг бæнтти уæнгæ Александр хайгин адтæй поэти тæккæ устурдæр амондæй æма хуæрзеуæгæй: поэзи ке æндавуй æма кæмæ гъаруй, етæ кæддæриддæр зæрдиагæй æнгъæлмæ кастæнцæ æ нæуæг æмдзæвгитæмæ. Æма сæ некæд фæффудæнгъæл кодта – хизтæй поэзий еуемæй иннæ æрттевагæдæр бæрзæндтæмæ. Поэзи ка лæдæруй, уонæй имæ æнæбахицæгæнгæ неке фæцайдæ: тæходуй, цума еци рæнгъитæ æз цæмæннæ ниффинстон; мæгуйраг æ бон æма уодигъæдæ, уæхæн хицæй имæ ка нæ бахицæ кодта.

Цийфæнди мæлгъæвзаг дзурдтæ ка фæййагора, уой бон дæр нæ бауодзæнæй Александри поэзий менеугутæ равдесун. Уæдта дзубанди поэзибæл ку цæуа, уæд уæхæн фæлтæрæнтæ æнæпайда ’нцæ; уой бæсти байевдæлæ, æ киунугæ ин рахатæ æма агъазиау райдзаст, рæсугъд æма бæллеццаг – кенæ зæрдрохсгæнæн, кенæ ба зæрдæунгæггæнæн – дуйней гъæбеси ранигъулдзæнæ.

Гъуди зæгъунмæ, сорæт исаразунмæ, менеуæг равдесунмæ  ергæ ба кæми кодта тæмæнкалгæ, бæлвурд æма гъæздуг дзурдтæ? Никки æма никки куд нæ бацийнæ кæна адæймаг æ маддæлон æвзагбæл: ци дессаг æй, ци гъæздуг æй – æ хæзнатæн кæрон æма нимæдзæ ку нæййес! Æстæн финсæгæн си раттуй æрдзæ, Александрæн ке бакодта, уæхæн рæдау хай. Ци нæ лæдæрун, уæхæн дзурдбæл бамбалдтæн адæмон исфæлдистади, литературон уадзимиси – берæ рафæрсæ-бафæрси фæсте мæ каст æма нифс адтæй Александр, равардта æнæкъуæзгæ, бæлвурд дзуапп.

Аллихузон редактортæ бакустонцæ мæ киунугутæн дуйней рохс фæууинун кæнунбæл, аллихузон цæстæй кастæнцæ къохфинстмæ æма автормæ: ка билæскъелæй, ка цийнæй, аллихузон адтæнцæ сæ домæнтæ. Александр ба гъæуа-нæгъæуа еунæг гъудиадæмæ дæр нæ бавналдтайдæ, авторæн зунд байамонуни кенæ си дæснидæр ке æй, уадзимиси хъисмæт æ къохи ке æй, уой равдесуни туххæй: еугæр бавналдта, уæд айдагъдæр фæаййевдæр æма фæббæлвурддæр кæнуни туххæй.

Кæд имæ хуæрзеугутæ æма кадгин нæмттæ нимади нæ адтæнцæ, кедæрти хузæн сæ æхе цъухæй нæ агурдта, уæддæр хецауади лæвæрд адæмон поэти ном фæххаста Александр мæрдти бæстæмæ. Номæй кадгин ном бæргæ ’й, фал æ уодæгасæй – Иристони рагон нез – фагæ аргъгонд нæ адтæй æхецæн дæр æма е ’сфæлдистадæн дæр. Нур рандæй. Æма ми федарæй æруагæс кæнуй: Иристонæн – раги уа æрæги уа – фæззиндзæнæй устур искурдиадæ лæдæрунгъон æма ин аргъ кæнунгъон, нæ маддæлон æвзаг æма культурæ бæрзонд бунати бадуни  туххæй нæ, фал зæрдæй ке гъæуй, уæхæн разамонгутæ. Æма уæд нæ фæсевæди ахургæнæн киунугути – райдайæн кълæстæй университети уæнгæ – конъюнктурон дзæнгæдай бæсти аккаг бунат байахæсдзæнæй Александри тæмæнкалгæ поэзи.

ХÆБЛИАТИ Сафар (1933-2003), финсæг, публицист

СОСЛАНИ ÆНДУРИ АВД ХУЗЕЙ ХУЗÆН…

1959 анзи Цæрукъати Александри æмдзæвгити нæуæг киунугæ «Арвæрдын» ку рацудæй, уæд æ кой цубур рæстæгмæ райгъустæй еугур Иристонбæл. Аййев дзурдмæ кадæриддæр барæ дардта, уони гъос æрахæста, уæди уæнгæ ке нæма бавзурстонцæ, уæхæн уæлмонц мурти æхцæуæндзийнадæ. Поэтæн æхе дзурдтæй дзоргæй – «сæ гъостæбæл рауадæй æнахур зæл…» Æмбурдгонд æцæг революций хузæн адтæй поэтæн æхе исфæлдистадон цардвæндагбæл дæр. Гъудитæ æма æнкъарæнтæ, æнæнгъæлти сорæттæ, зæрдæбæлæмбæлæг интонацитæ, циуавæрдæр уæлмонц гармоний исеу уогæй, Сослани æндури авд хузей хузæн, æмæрттивд æма тæбар-тубур кодтонцæ киунуги фæрстæй… Поэт нифсхастæй рарæдувта вульгарон социологизми  хъадаматæ æма баргинæй æрлæудтæй æцæг аййевади надбæл. Беретæ дзурдтонцæ æма нур дæр фæззæгъунцæ, аци фæрнæйдзаг фæззелæн, дан, уой хæццæ баст адтæй, æма Александр – нæхе педагогон институти фæсте – Мæскуй А.М. Горькийи номбæл Литературон уæлдæр скъола каст ке фæцæй, цард алливæрсугæй ке фæууидта, берæ устур лæгти хæццæ ке базонгæ ’й æма фæллимæн æй. Ка ’й зонуй… Æнæуой, æцæг искурдиадæ æнæуой дæр берæ цæмæйдæрти бафтауй деси…

Мæ фæлтæри минæвæрттæй беретæ – уæди æригон автортæ – бæлдтæнцæ, сæ киунугутæн син редактор Цæрукъати Александр цæмæй адтайдæ, уомæ. Цæстуарзон, ауодæг хестæр нин адтæй. Сæйрагдæр ба – профессион хузи дæр, интуитивон уагæбæл дæр кæрæдземæй æртаста мæнгæ æма æцæг. Нæ уарзта æстауæн, цæстæмæ гæсгæ дзурдтæ. Æма нин еци хузи дæр берæ хуæрзти бацудæй. Мæхецæн дæр цалдæр хатти адтæй редактор.

Мæ зæрдæбæл бадардтон еу уæхæн хабар. Мæ къохфинсти уæлгъос бадтан Александри хæццæ, редактор æма авторæн куд æнгъезуй, уотæ нæ куст кодтан. Александр сифгай хатта къохфинст, еуæй-еу хатт æрлæууидæ, уой размæ къариндасæй ке фæннисан кодта, еци феппайуйнæгтæбæл æрдзоруни туххæй. Æмдзæвгæ «Сыгъдæг гæххæтты раз», зæгъгæ, уомæ ку бахъæрттан, уæд рæнгъитæбæл æ цæстæ æрхаста, сифæ рахатта æма загъта:

– Уæхæнттæ дæмæ берæ нæййес…

Е адтæй æ тæккæ уæлиаудæр æстуд. Фал базуртæ сагъта лæгбæл, уомæн æма адтæй Цæрукъати Александри æстуд…

«Арвæрдын»-и фæсте ма поэт, ке зæгъун æй гъæуй, берæ киунугутæ рауагъта, еу æмбурдгондæй иннемæ æ искурдиадæ æхе æвдиста парахатдæрæй æма арфдæрæй, е ’сфæлдистадæ иссæй нæ культури федауцæдæр æма гъæздугдæр хæйттæй еу. Фал, мæнмæ гæсгæ, æ тæккæ бæллеццагдæр æнтæститæн сæрæвæрæн адтæй поэтикон киунугæ «Арвæрдын» – хуæнхаг сатæг сауæдонæ фæстагмæ æмбохгæ цæугæдони хузæн куд баскъуæлхуй, уой хузæн…

ХОДИ Камал (1941-2021), Цæгат Иристони адæмон поэт

ТÆХОДУЙАГ ÆЙ, РÆСТДЗИЙНАДИ СÆРБÆЛ ÆНДИУДÆЙ КА ИСДЗОРУЙ!..

ЦÆРУКЪАТИ Александр исфæлдистадон фæсевæди хæццæ. Рахесæрдигæй разæй бадуй ХОСТИХЪОТИ Зинæ.

Ци хуæздæр арфæ зæгъон Цæрукъати Александрæн. Берæ хуарз дзурдтæ мæ фæндуй зæгъун, фал сæ тæккæ хуæздæр, мæнмæ гæсгæ, поэтæн æй æ зарагæ гъæлæси сæребарæдзийнадæ, æма ин уой уарзуй мæ цæстæ фиццаги-фиццагдæр. Еци сæребарæдзийнади адæ Александр æхуæдæг хуарз зонуй. Е ’сфæлдистадон артуадзагæ тухтæ унгæг рæстæги рæхисбаст адтæнцæ. Уæд хъæбæрдæр æнæуод, æнæбундор дзæнгæргутæ агурдтонцæ исфæлдистадон косгутæй æма еци домундзийнадæ æ зæрдæмæ ка райста, уонæн æнцон цæрæн, æнцон зарæн адтæй. Фал Александр еци «амондгунтæй» нæ адтæй. Е ’стур искурдиадæ ин барæ нæ лæвардта царди æнæраст гъуддæгутæмæ æ цæститæ бацъундæ кæнунæн. Барæ ин нæ лæвардта «уæрæйдæ» зарунæн. Поэт дзурдта рæстдзийнадæбæл, зæрдибунæй дзурдта доги æнæраст уавæртæбæл, дудзæсгондзийнадæбæл, кæд ин е уæлæнгæйтти нæ уадæй, уæддæр.

Рæстæги цæсгон сау гъолæнттæ ку уа, уæд сæ сæртæ исдарунцæ аллихузон думæгстæргутæ æма сæхецæн нæдтæ фæккæнунцæ, уонæй искурдиадæгиндæр, намусгиндæр ка уа, уони ба дæлдæр бунати æвæргæй. Уæхæн нæдтæ сæхецæн беретæ фæккодтонцæ Александри исфæлдистади хъауритæй. Берæ хæттити æнадæ кодтонцæ æ цард нæ поэтæн, æ реуидзаг исуолæфуни барæ ин нæбал лæвардтонцæ.

Æма абони е ’сфæлдистади нæргæ уадзимисти æмрæнгъæ лæмæгъдæртæбæл дæр ке фембæлæн, уоми фудгин кæнæн унгæг догæ æма æ уæрдуни бадгути. Фал уæддæр тæходуйаг æй нæ поэт, æ хуæздæр уадзимистæ, æ алæмæти дессагдзийнадæй зæрдæмæгъаргæ лирикæ, мæ бон æй федарæй зæгъун, аккаг æнцæ дуйнеуон литератури хуæздæр уадзимисти æмвæрстæ æрæвæрунæн.

Царды цалх æвзист фæндагыл тулы

Æмæ йыл исчи ног исты зæгъæд!

Уотæ финстай кæддæр дæхуæдæг, Александр, дæхуæдæг дæ исфæлдистадæй дзуапп равардтай дæ кæддæри аци фæдздзурдæн…

ХОСТИХЪОТИ Зинæ (1937-1995), финсæг, публицист