ЕДЗАТИ Æхсарбегæн циртдзæвæн æ бюсти хæццæ цалдæр анзей размæ æвæрд æрцудæй Дигорай Намуси Аллейи.

Не ’мзæнхон Едзати Александри фурт Æхсарбеги тугъдон бæгъатæрдзийнади туххæй цаутæ берæ рæстæгути уоййасæбæл зундгонд нæ адтæнцæ. Раст зæгъгæй, гъæубæсти, уæлдайдæр ба хеуæнттæ куд нæ зудтайуонцæ, æ тугъдон æскъуæлхтдзийнæдти туххæй берæ хуæрзеугутæй хуарзæнхæгонд ке ‘рцудæй, уой. Фал бæлвурдæй ба ин æ тугъдон хабæртти туххæй уоййасæбæл койгонд нæ цудæй – хуæдæфсармæ адæймаг адтæй, некæд некæми кæнидæ уой фæдбæл дзубандитæ, нæ сæнттадæ си кæнидæ. Уотемæй ба имæ радзоруйнæгтæ æгæр берæ дæр ма адтайдæ. Адæмæй е баруагæс æй, тугъди фæсте берæ æнзтæ рацудæй, уотемæй Иристонмæ ку исхъæрттæй æхцæуæн хабар – куд рабæрæг æй, уотемæй Едзати Æхсарбегæн æ рæстæги исаккаг кодтонцæ Намуси фиццаг къæпхæни орден, фал ин афойнадæбæл лæвæрд ба не ’рцудæй. Еци хуæрзеуæги хабар бæгъатæр тугъдон зудта æви нæ, уой бæлвурдæй зæгъун нæй нæ бон – бæгъатæр тугъдон абони, гъулæггагæн, цардæгас нæбал æй. Уæдта иннæ гъулæггаг ба ма е æй, æма æ еци хуæрзеуæг æгæр радзебæл æй кæмидæрти, æма ’й æхе цæститæй нæбал фæууидта – бæгъатæр æфсæддон махæй фæгъгъудæй 1992 анзи 10 январи. Устур кади хæццæ ’й байвардтонцæ Секери уæлмæрдти.

Гъе уотемæй исæцæг æй, нæ Фидибæсти кадгиндæр тугъдон хуæрзеуæг, Кади намуси ордени æнхæст кавалер ма нæ еума æмзæнхон, Едзати Александри фурт Æхсарбег ке адтæй, еци сæрустури аккаг хабар. Бæргæ ин райдæдтонцæ уæлдай цитгийнаг мадзæлттæ аразун, е ‘скъуæлхтдзийнæдти туххæй ахиддæр дзорун. Уогæ еци дзоруйнæгтæ, куд æнгъизтæй, уоййасæбæл æнхæст нæ ’нцæ, гъулæггагæн, цардæгас нæбал æй æма ма сæ ка радзордзæнæй, уæдта цардæгасæй дæр, ку зæгъæн, уоййасæбæл тулаваст нæ адтæй æ тугъдон хабæрттæ кæнунмæ.

Фал уæддæр Едзай-фурти цардвæндаги хабæрттæ исбæлвурд кæнунбæл уæлдай æновудæй ка байархайдта, е адтæй Бедойти Руслан, авиаций инæлар-майор, Уæрæсей гъæуайкæнуйнадон спортивон-техникон æхсæнади (РОСТО) цæгатиристойнаг хайади раздæри разамонæг. Æма дæлдæр мухур кæнæн Бедой-фурти финст уац.

***

Едзати Æхсарбеги царди хабæрттæ бæлвурддæрæй базонуни зæрдтæй, Дигорай фембалдтæн Æхсарбеги æнсувæр Юрийи хæццæ, устур агъаз мин еци гъуддаги фæцæнцæ Едзати Сослæнбег, Виктор, Тотраз æма Иринæ.

Дигорай Гибизи-фурти гъæунги 104-аг хæдзари рази мин равдистонцæ, Едзати Александри цæрæн бунат кæми адтæй æма цуппар æнсувæри – Зелимхан, Æхсарбег, Юрий æма Анатолий – кæми райгурдæнцæ, еци рауæн.

Æхсарбег игургæ Киристонгъæуи ракодта, тугъдмæ дæр ардигæй рандæй, фæстугъд дæр ардæмæ исæздахтæй. Фал уотæ рауадæй æма фæстæдæр цардæй Ирæфи райони Секери гъæуи. Уоми адтæн сæ хæдзари. Бийнонтæ мин равдистонцæ, æхсаргин тугъдон хуарзæнхæгонд кæмæй адтæй, еци ордентæ æма майдантæ, æ хуæрзеугути гæгъæдитæ, уæдта Сæйраг Уæлдæркомандæгæнæги арфи гæгъæдитæ.

Æнсувæрти хестæр – Зелимхан – 1941 анзи Харькови фестæг æфсади училище каст ку фæцæй, уæдæй фæстæмæ си хабар нæ адтæй. Æхсарбег райгурдæй 1926 анзи 25 июли, фал æ æнзтæбæл бафтудта цуппар, æма 1942 анзи 15 июли иссæй Дзæуæгигъæуи дуккаг фестæгæфсæддон училищей курсант. Мæйи фæсте Æхсарбеги ниввардтонцæ 229-аг фестæг дивизий æсгаргути хайади командирæй. Æфсæддон билети куд финст æрцудæй, уотемæй Æхсарбег фашистти нихмæ тох кæнун райдæдта 1943 анзи 3 январи, 8 январи ба æ рахес къах æма къох фæццæф æнцæ. Æ амонд адтæй, æма еци цæфти фæсте нæдæр лазаретмæ, нæдæр госпитæлмæ некæдбал бахаудтæй æма тугъди кæронмæ фæттох кодта еци-еу дивизий.

Едзати Æхсарбег знаги нихмæ бæгъатæрæй ке тох кодта, уобæл дзорæг æнцæ, ци хуæрзеугутæй хуарзæнхæгонд æрцудæй, еци документти цубур финститæ. Зондзинайтæ уой дæр, æма Намуси орден, æртæ къæпхæни ин, уотемæй нисангонд æрцудæй 1943 анзи 8 ноябри. Е ’нхæст кавалертæ иссæнцæ 2631 адæймаги, дуккаг къæпхæни Намуси орденæй хуарзæнхæгонд æрцудæнцæ 46 мин адæймаги, æртиккаг къæпхæни орденæй ба – 980 миней бæрцæ.

Едзати Æхсарбегæн Намуси æртиккаг къæпхæни орден исаккаг кодтонцæ, еци хуæрзеуæг фиццаг кæмæн равардтонцæ, уони нимæдзи. Лæвæрд ба ин æрцудæй, Керчи æрдæгсакъадахи тугъдтити ке фескъуæлхтæй, уой фæдбæл. Намуси дуккаг къæпхæни орден ба ин лæвæрд æрцудæй 1944 анзи фæззæги цæугæдон Тисси алфамбулай тугъди ци бæгъатæрдзийнадæ равдиста, уой туххæй.

Сержант Едзати Æхсарбеги тугъдон надбæл дзорæг æнцæ, сахартæ Керчь, Севастополь, Будапешт, Брно æма Банска Штявница исуæгъдæ кæнуни фæдбæл тугъдтити хъæбæр дæсни ке тох кодта, уой туххæй Сæйраг Уæлдæркомандæгæнæг И.В. Сталини арфитæ дæр.

Кæд Едзати Æхсарбегæн Устур Фидибæстон тугъд фæцæй 1945 анзи 4 майи Чехословакий зæнхæбæл, уæддæр ма фæстæдæр ба архайдта Японий нихмæ тугъди дæр æма «Идард Скæсæни япойнæгти нихмæ хъæбæр дæсни ке тухтæй», уой туххæй ин 1945 анзи 23 августи Сæйраг Уæлдæр командæгæнæг райарфæ кодта.

Дууæ тугъдей фæсте хестæр сержант Едзати Æхсарбег идарддæр службæ кодта 15-аг гвардион артиллерион бригади, æма ин 1946 анзи мартъий бригади командир гвардий болкъон Соколов равардта «Германибæл уæлахези туххæй» æма «Японибæл уæлахези туххæй» майдантæ.

Æхсарбег 1946 анзи апърели уæнгæ службæ кодта 1123-аг фестæг полкки, апърелæй ноябрмæ ба – 1596-аг полкки. Æфсæддон билети куд финст æрцудæй, уотемæй 1946 анзи 20 мартъий æфсæддон службæй уæгъдæгонд æрцудæй.

Æхсаргин æсгарæг æрæздахтæй æ райгурæн Дигорамæ, адæми ’хсæн ин адтæй устур кадæ, куста фонси дохтирæй, фонсдарæгæй, гъæддзауæй, аразæгæй, Дигорай сæкæри заводи. Дууинсæй анзи ибæл ку исæнæхст æй, уæд каст фæцæй Черменигъæуи 1-аг профессионалон-техникон училище æма райста трактористи дæсниадæ.

Æхсарбег адтæй хъæбæр ездон адæймаг æма æ хуæрзеугути хæццæ хузæ исиста айдагъдæр еунæг хатт. «Сыны Осетии в Великой Отечественной», зæгъгæ, дæс æмбурдгондемæй еуеми дæр Æхсарбеги туххæй æрмæг нæййес, уотемæй ба ибæл ка ниффинстайдæ, уæхæн адæм адтæй: номдзуд æфсæддон историк Мурити Дадо адтæй Едзати хуæрифурт, Æхсарбеги цардæмбал ба адтæй дзурддзæугæ ирон финсæг Мамсурати Дæбей хæстæг æрвадæ Сандрой кизгæ Венерæ.

Едзатæ, ку зæгъун, цардæнцæ Секери. Ами син райгурдæй кизгуттæ Зойæ æма Галинæ, уæдта биццеутæ Аслæнбег, Сослæнбег æма Геуæрги.

Едзати Æхсарбеги цардæмбал Венерæ тугъди рæстæги хъазауатонæй фæллойнæ кодта гъæуайкæнуйнадон кустити, тугъди фæсте ба Секери куста гъогдоцæгæй æма цæйбæрцæбæл хъазауатонæй куста, уомæн ба æвдесæн æнцæ æ хуæрзеугутæ – орден «Кади Нисан», майдантæ «Фæллойнадон æскъуæлхтдзийнади туххæй», «Фæллойни ветеран», майдан «1941-1945 æнзти Устур Фидибæстон тугъди Уæлахези 50 анзи».

Гъулæггагæн, хъиамæтгун силгоймагбæл хъæбæр устур фудбæлах æрцудæй, сæ цæрæн хæдзарæ цæйдæр фудæй иссугъдæй æма уотемæй бастъалдæй…

Едзати Æхсарбегбæл æ тугъдон хуæрзеугутæй кæцидæртæ исæмбалдæнцæ фæстугъд – 1943 анзи æй кæмæй исхуарзæнхгин кодтонцæ, Сурх Стъалуй еци орден ин лæвæрд æрцудæй 1958 анзи, фæстæдæр ба – Фидибæстон тугъди дууæ ордени. Æхсарбег ку рамардæй (1992 анзи), уомæй цуппар анзи фæстæдæр ба ин исаккаг кодтонцæ, тугъди рæстæги ин цæмæдæр гæсгæ лæвæрд ка не ’рцудæй, еци Намуси фиццаг къæпхæни орден.

Едзати Æхсарбег Александри фурт рамардæй 1992 анзи 10 январи, гъома, Намуси ордени æнхæст кавалер ке адтæй, е ку исгъæр æй, еци бонмæ фондз анзи минкъий гъæуагæ нæ фæццардæй.

Æхсæз ордени æма фараст майданемæй ке исхуарзæнхгин кодтонцæ, еци бæгъатæр тугъдон Едзати Æхсарбегæй Иристон сæрустур куд нæ уа!.. Гъулæггагæн, берæ рæстæг нæ дзиллæн æ бæгъатæрдзийнади хабæрттæ æнхæстæй зундгонд нæ адтæнцæ. Е раст бæргæ нæ адтæй, æма аци рæдуд исраст кæнуни туххæй гъæуй алцидæр исаразун тугъдонæн æ ном исæносон кæнунæн.

РЕДАКЦИЙÆЙ. Бедойти Руслани уац мухургонд æрцудæй 2001 анзи, уомæ гæсгæ ба ма æ радзубандимæ уой дæр бафтаун гъæуй, æма уомæй цалдæр анзей фæсте Едзати Æхсарбегæн æ райгурæн Киристонгъæуи бæрæгастæу Кади Аллейи æвæрд æрцудæй циртдзæвæн.

Едзати Æхсарбегæн бюст ци бон игон кодтонцæ, уой хуæдразмæ рацудæй сæрмагондæй киунугæ «Едзаев Ахсарбег Александрович», зæгъгæ. Уоми ес цалдæр публицистон æрмæги уой цард æма тугъдон хабæртти туххæй, æхе æма æ хеуæнтти берæ хузтæ. Киунугæ бацæттæ кодта Киристонгъæуи Цæголти Геуæргий номбæл музейи директор Лолати Батраз.