Виктор ДОЛИДЗЕ

Иристони дзиллæ хъæбæр арфиаг æнцæ номдзуд гурдзиаг композитор ДОЛИДЗЕ Виктор Исидори фуртæй – е агъазиау исфæлдистадон æвæрæн бахаста Иристони музыкалон культури райрæзти гъуддагмæ. Æрæги, 18 июли В.Долидзей райгурдбæл исæнхæст æй дæс æма æхсæзинсæй анзи (1890-1933). Уой фæдбæл мухур кæнæн аци æрмæг дæр.

1926 анзи 22 августи Владикавкази театри адтæй симфонион музыки концерт. Уой фæдбæл бунæттон газеттæй еуей уацхæссæг финста: «Гъазтизæри ахсгиагдæр адтæнцæ дæс ирон зари. Адæм устур цæмæдесæй игъустонцæ уоми алли зармæ дæр. Е уомæн уотæ адтæй, æма зарти  алкæмидæр бæлвурд-бæрæг дардта æ адæмон бундор. Музыки тухгин уолæнтæ сæ уацари райстонцæ, концертмæ ка ’рбацудæй, уони еугурейдæр».

Цума ка адтæй, уæхæн рæнгъитæ ке туххæй финст æрцудæнцæ, еци музыкант? Ке фæрци ниййазæлдæй ирон адæмон зар профессионалон сценæбæл?

Уой туххæй арфиаг ан искурдиадæгин гурдзиаг композитор Долидзе Исидори фурт Викторæй, ирон фольклори гъæздуг æвæрæнтæмæ е æ гъос еугуремæй фиццагидæр ке æрдардта, уомæй. Оркестрæй цæгъдунмæ ирон адæмон зартæ æма кæфтитæ е райаразта æма абони уæнгæ дæр æнцæ зæрдагайгæ аййевадон хæзнатæ.

Композитори уадзимистæ национ симфонион музыки æрахæстонцæ аккаг бунат. Иссæнцæ классикон, кæд аци гъуддаги фиццаг къахдзæфтæ адтæнцæ, уæддæр. Долидзе Иристонмæ ’рбацудæй 1925 анзи. Æрбахудта ’й адæмон ахуради хайадæ, музыкалон æма поэтикон фольклор æмбурд кæнун ку райдæдта, уæд. 35-анздзуд композитор бæсти алли кæрæнтти игъустгонд адтæй æ берæ романстæй. Е  ’сфæлдистади сæйрагдæр адтæнцæ поэмæ «Ивериадæ» æма æртæ опери: комеди «Котэ æма Кето», историон цаутæбæл финст «Лейла» æма революцион сюжетбæл нивæнст «Цисала».

Æригон композитори къохи уæхæн æнтæститæ бафтудæй, искурдиадæгин æма кустуарзагæ ке адтæй, æ зонундзийнæдтæ  фулдæр кæнунбæл еудадзугдæр ке куста, уой фæрци. Уой хæццæ ма  Долидзе  цæгъдун дæр зудта гъесинфæндурæй, мандолинæй, гитарæй.

Дууæ анзей бæрцæ фæцæй Иристони, фал ин æнтæсгæ ба берæ бакодта: еугуремæй ахсгиагдæр ба е æй, æма ирон адæмон музыкалон фольклорæн искодта развæд: æрæмбурд кодта 200 мелодимæ хæстæг адæмон зартæ æма кафти цæгъдтитæ, Нарти кадæнгити мелодитæ.

Цæгат Иристони бæстæзонæн институти ци сæрмагонд къамис æвзурст æрцудæй, е хъæбæр аразийæй  байзадæй Долидзей кустæй. Профессионалон æгъдауæй еугур мелодитæн дæр аргъгонд æрцудæй, куд æнæлазæ, зæрдæмæгъаргæ уадзимистæ, уотæ.

Зæгъун гъæуй уой, æма уойбæрцæ уадзимистæн Долидзе равзурста сæ аййевдæрти, арæхстгинæй сæбæл бакуста, архайдта, цæмæй сæ адæмон бундор гъигæдард ма баййафа, сæ хъаппæ, сæ музыкалон азæлд, адæммæ куд æй, уотемæй байзайа.

Уой уæлæнхасæн ма хъæбæр дæсни адтæй мелодитæ финсунмæ дæр. Мæнæ куд зæгъуй уой туххæй е ’мдогонтæй еу: «Виктор зилдæй гъæутæбæл бæхбæл бадгæй, æ фарсбæл-еу гъесинфæндур бабаста æма-еу уотемæй гъæуи астæути рараст æй. Æ хумæтæгдзийнадæ разæнгард кодта адæми, æма ин етæ дæр æхсицгонæй зардтонцæ, кафтонцæ, фæндурæй цагътонцæ. Виктор-еу мелодитæ финст ку фæцæй, уæдта-еу æ гъесинфæндур райста æма ке фегъуста, уони фæлхат кодта. Уотæ арæхстгин æма дæсни си цагъта, æма адæм деси бацудæнцæ. Еци гъуддаг хъæбæр цудæй сæ зæрдæмæ æма ин устур аргъ кодтонцæ».

Композитор еци рæстæги туххæй финста æ уацтæ «Цæгъдтитæ æма зарти уацари» æма «Ирон адæмон музыкæ». Мухургонд  æрцудæнцæ газеттæ «Власть труда» æма «Заря Востока»-йи. Аци уацти Долидзе ирон адæмон зартæ æма цæгъдтитæн кæнуй лæмбунæг жанрон классификаци, æртасуй син сæ изæлунади хецæндзийнæдтæ, æппæлуй син сæ алæмæти мелодикон гъæздугдзийнадæй.

Долидзе æхуæдæг адтæй, æ профессионалон аййевади ирон адæмон мелодимæ е ’ргом ка раздахта, фиццаг уæхæн композитор. Е бæрæг æй, оркестрæн æма фортепианойæн ци ирон адæмон зартæ æма цæгъдтитæ исаразта, уонæй: «Ирон марш», «Зилгæ», «Кæсгон цагъд», «Аслæнбеги зар», æма æндæртæ. Сæ хумæтæг, фал аййев æма зæрдесгæ зæлтæ адæймаги бафтаунцæ рæсугъд æнкъарæнтæбæл, фæххæссунцæ ’й бæрзонд хуæнхти гъæбесмæ, кенæ ба æгæрон дæлвæзтæмæ.

Хъæбæр зæрдиагæй цагътонцæ æма зардтонцæ аци пьеситæ айдагъ Дзæуæгигъæуи нæ, фал ма сауæнгæ Калаки дæр. 1926 анзи 20 январи Гурдзистони оперæ æма балети паддзахадон театри композиторæн адтæй фембæлд музыкæ уарзгути хæццæ. Аци изæри ка адтæй, етæ уæлдай цæмæдесдæрæй исæмбалдæнцæ Долидзей ирон пьеситæбæл. Алли уадзимиси фæсте дæр игъустæй дæргъвæтийнæ æрдзæф. Фæстæдæр æ имисуйнæгти Долидзе финста: «Мухури сæрмагондæй загътонцæ «Ларсаг» æма «Кæсгон цагъд»-и туххæй… Адæми зæрдæмæ хъæбæрдæр фæццудæнцæ ирон пьеситæ, уæлдайдæр ба – «Зилгæ».

Еумæ райсгæй еци симфонион уадзимистæ разиндтæнцæ æмбесонди цæрæццаг æма абони дæр æнцæ Цæгат Иристони паддзахадон филармоний репертуари. Æ фиццаг симфонион фæлтæрæнтæ ке фæррæстмæ ’нцæ, адæм сæ сæ зæрдæмæ хæстæг ке  райстонцæ, уой ку балæдæрдтæй композитор, уæд æ еугур хъаурæ дæр исаразта ирон национ оперæ ниффинсунмæ.

Долидзе зудта, адæмон мелодитæ опери музыкалон æрмæгæн ке фæййагъаз уодзæнæнцæ, уой. Æ сюжет гъæуама арæзт уа  историон цаути бундорбæл, либретто гъæуама  финст уа иронау. Уой фæдбæл Цæгат Иристони облæнхæсткоммæ ци курдиадæ балæвардта, уоми финст ес: «Ирон оперæн ци зарти æрмæг гъæуй, е мæмæ ес – тæккæ минкъийдæр 215 зарей бæрцæ. Ес хъæбæр хуарз историон сюжет «Алгузиани» – æрæги ирон адæмон уадзимисти конкурси  фиццаг бунат ка байахæста, еци драмæ».

Гъе, уони хинцгæй композитор дусфæлдæхтæй бавналдта Къубалти Александри либреттомæ гæсгæ 4-актон оперæ «Замирæ» исфæлундунмæ. Гъулæггагæн, байзадæй æрдæгфинстæй, æма уомæ гæсгæ аккаг бунат не ’рахæста ирон музыкалон сценикон аййевади.

Павел ЗАРОНИ конд хузæ «Хъазбег æма Терк».

Фиццагидæр оперæй фрагменттæ гъазтонцæ Тифлиси консерваторий студентти хъауритæй, уой фæсте ба Дзæуæгигъæуи кинотеатр «Гигант»-и сценæбæл гурдзиаг артисттæ базонгæ кодтонцæ ирон музыкæ уарзгути опери скъуддзæгти хæццæ.

Куд загътан, уотемæй Долидзе æ опери пайда кæнуй адæмон зартæ æма цæгъдтитæй. Зæгъæн, дуккаг акти Замирæ æма Сæниати дуэти бундор æй ирон адæмон уадзимис – Николайи зари мелоди, кафти сюитæ – кæсгон цагъд æма зилгæ, æртиккаг акти интермеццо – Дзамболати зар æма уотæ идарддæр.

Опери музыкалон æрмæгæй уæлдай ма ес сценикон æгъдауæй цæмæдесаг нивтæ дæр. Зæгъæн, сценæ Алхаси хæдзари – кафти сюитæ оркестрæй цæгъдунмæ, сæйраг архайгути фембæлди  зæронд Бибир заруй балладæ Къостай  «Балци зарæг»-и дзурдтæмæ гæсгæ. Оперæй ма ци хецæн хæйттæ нæ къохи бафтудæй, етæ æвдесунцæ композитори дæсни æрмдзæф сæйраг архайгути  уодигъæдæ æма музыкалон сорæттæ аразгæй – фæтæг Алхаси, уæдта æ уосæ Замири фæлмæн æма ездон сорæттæ æма æндæртæ.

Оперæ «Замирæ» нæ национ музыки аккаг бунат æрахæссидæ, фагæ æргом имæ  æздæхт ку ’рцæуидæ, уæд. Ирон оперæ уарзгутæн æхцæуæн уайдæ «Замирæ»-йи  музыки хæццæ базонгæ ун, æнæцæмæдесаг нæй æ архайд дæр.

Виктор Долидзе Иристони музыкалон культури ирæзтæн ци æнхус бакодта, е дæр æнхæстæй æргомгонд нæма ’й. Уотемæй ба е ’сфæлдистадæ устур агъаз фæцæй Иристони композитортæн. Етæ дæр æма ’й еугур ирон адæм дæр абони устур арфиагæй имисунцæ, уомæн æма нин берæ хуæрзти бацудæй.