КАДЖАТИ Вадими конд хузæ «Фидтæлти имисæн».

Æрæги нæмæ редакцимæ еу лæг æрбацудæй. Бакасти – федауцæ, æгъдаугин, курухон… Фал æ дзубандитæ кæнун ку райдæдта, уæдта бустæги æндæрхузонæй раргом æй æ уодиконд, хиццагæй си нецибал райзадæй.

Цубурдзурдæй, æ гъæститæ нин кæнун байдæдта, уой дæр – фудгойтæ æма цъифкалæнтæй. Куд рабæрæг æй, уотемæй æ синхон сæ дзæхæрати ’хсæн арæн фехалдта æхе пайдайæн. Æма нæ «иуазæг» хъæбæр тингунæй дзурдта:

– Ци нæ кæнун, сауæнгæ ма ’й тæрхондонæмæ дæр балæвардтон, уæддæр къæрттæй-цъола нæ хауй…

Еминæ мин фестадæй, мæ тоггин иссæй…

Æма ма берæ æндæр илгъæгтæ фæдздзурдта. Нæ бон си нæбал адтæй æма ’й туххæйти æруорæдтан, уæ гъуддагмæ уин æркæсдзинан, зæгъгæ, ин зæрдæ байвæргæй. Уотемæй ба расагъæс кодтан: аци дууæ хæлхъойгæнæги берæ æнзти дæргъи синхонтæй, кæрæдзей лæдæргæй фæццæргæй, нур ба цидæр зæнхи гæппæли туххæй сæ сæри зунд фæккуддæр æй  æма уомæй цæйбæрцæбæл æнæраст æнцæ, уой, каргин уогæй, кæд нæ лæдæрунцæ, уæд син мах ба кутемæй гъæуама фæййагъаз кæнæн…  Æма æрцудан уæхæн унаффæмæ: цæй æма син сæ зæрдæбæл æрлæуун кæнæн нæ фидтæлтиккон еу таурæхъ, кæцими дзубанди цæуй, æцæгæй гъæуама тоггинтæ ка иссайдæ, уонæмæ сæ уæззау уавæри дæр зунди хъаурæ куд разиндтæй æма уой бакæсгæй, кæдимайди ба сæ сæри зунд æ кеми æрцæуидæ…

* * *

Джергати Датъи цардæй Тиби, Ногъари. Адтæй ин æртæ фурти æма дууæ кизги. Туалгоми адæмти ’хсæн адтæй кадгин æма æгъдаугинбæл нимад. Æ хестæр кизгæ киндздзон ку адтæй, уæд имæ Мамисонæй корæг фæззиндтæй. Датъи уосгормæ, хебæраги фембæлæн, зæгъгæ, ку фæдздзурдта уæд æй бафарста:

– Ка дæ? Кæмæй дæ? Ка дин ес?

– Мæ фидæ Челдити Бекъа рамардæй цалдæр анзей размæ. Еунæг дæн.

– Мадта, мæ хор, еунæг мæгур æй, ку дæ рамаронцæ, уæд дин дæ тог райсæг дæр ку нæййес. Мæнмæ дин кизгæ нæййес. Дæхе дæр æма мæн дæр ма тухсун кæнæ. Лæхъуæн æма е  ’мбæлттæ сæ бæхтæбæл исбадтæнцæ æма сæхемæ рафардæг æнцæ.

Цæйбæрцæ рæстæг рацудæй, ка ’й зонуй, фал биццеуи æ уарзондзийнадæ исæрра кодта, æма Датъийи кизгæмæ е ’мбæлтти хæццæ скъæфунмæ рацудæй. Кизгутти уатмæ къæразгæбæл бахизтæнцæ æма æййевдзийæй  кæстæр кизги рахастонцæ. Бæхмæ ’й ку исæргъувтонцæ, уæд æхе разуввутт кодта, æма æ сæр кауæбæл ниппурхæ ’й. Скъæфгутæ катаййи бацудæнцæ. Хæстæгдæр хæдзарæмæ дуар бахуастонцæ, æма сæмæ зæронд лæг ракастæй.

– Ка айтæ? Ци уæ гъæуй?

– Бахатир кæнæ, нæ фиди хай, устур бæлахи бахаудтан æма ци бакæнæн, уомæн нецибал зонæн. Раскъафтан уæлæ уæ синхаг Датъийи кизги. Бæхæй нин æхе рагæлста æма дзоргæ дæр нæбал искодта. Ледзун нæ сæрмæ нæ хæссæн. Мæлун дæр ни неке фæндуй æма фæрсунмæ æрбацудан.

– Скъæфæг ка ’й? Ке фурт æй?

– Бекъай зудтайсæ, гъе уой фурт.

– Устур бæлахи бахаудтайтæ, фал мард еунæгæй ма ниууадзетæ. Æз цæун Датъимæ. Ездон лæг æй æма кæд балæдæридæ хабар.

Марди рази æрлæудтæй. Рохсаг  ин загъта æма Датъимæ рандæй. Æ фуртти ин баййафта сæ бæхтæбæл сæргътæ æвæргæй æма сæмæ дзоруй:

– Бахатир кæнетæ, уæ фидæ мæ гъæуй дзубандийæн.

Бацудæй хæдзарæмæ. Датъийи баййафта æхсаргардбæл æ еу къох иннебæл æвæрдæй, æ сæр æруагъта, уотемæй зæнхæмæ кастæй. Æ рази æрлæудтæй зæронд лæг æма загъта:

– Датъи, берæ фæууинæг лæг дæ, берæ адæмти ’хсæн фæууис, берæ тоггинти бафедаун кæнис дæ федар зундæй. Абони æрцудæй устур бæлах дæхе хæдзарæбæл… Æхе бæхæй рагæлста æма фæммард æй. Скъæфгутæ ин еу нимæт æ буни бакодтонцæ, иннемæй ба ’й  æрæмбарзтонцæ, уотемæй æ рази дзиназунцæ дæлæ ма рази. Сæ тæрхонгæнæг фæууо дæхуæдæг. Датъи фестъæлфтæй, еу дзæвгарæ æгуппæгæй райзадæй, уæдта æ фурттæмæ фæдздзурдта æма син загъта:

– Исесетæ уæ сæргътæ, равдесетæ уæхе ездонæй. Еу карз дзурд дæр ма искæнетæ мæ разæй. Фæдздзоретæ нæ синхбæстæмæ æма уæ хуæри мард хæдзарæмæ æрбахæссетæ.

Бийнонти ’рдигæй хæдзари фæрстæ тонунтæбæл иссæнцæ… Дуккаг бон Мамисонгом æрбамбурд æнцæ. Дууæ муггаги бафедаун кодтонцæ. Челдитæ устур мæрддзогойнæй рацудæнцæ. Захъа, Нар, Зруг æма Зæрæмæги мæрддзогæнттæ тæфирфæс ракодтонцæ. Зиан байвардтонцæ. Берæ дзубандитæ адæми ’хсæн æрцудæй… Æртиккаг сабатизæр ку рахецæн æй, уæд Датъи Челдитæмæ барвиста æма лæгæвзурстæй Бекъай фурти хæццæ рацудæнцæ. Еуæрдигæй æрлæудтæнцæ иуазгутæ, иннердигæй – Датъийи синхæгтæ æма æ кæстæртæ. Датъи размæ рацудæй æма загъта:

– Аци гъуддаги фудгин дæн мæхуæдæг. Æгъдауæй мин Челдитæ агурдтонцæ мæ кизги. Фæндадтæй сæ  мæ муггаг æма мæ кæстæрти хæццæ хæстæгдзийнадæ. Гъенур, Бекъай-фурт, дæ рази мæ кизгæ, уой рæуæнтти  бахаудтæй мæ кæстæр кизгæ, æ хуæрæ, фидбилизи. Барæ дин ес цардæмбалæн мæ кизги равзарунæн кенæ мæ фуртти хæццæ æнсувæртæ разæгъетæ.

Лæхъуæн кизгæмæ æфсæрмдзастæй бакастæй, сæргубурæй æ цæстисугтæ расæрфта. Уой фæсте æнсувæрти къохтæ райста æма е ’мбæлтти фæсте æрлæудтæй. Еци ’хсæвæ бафедудтонцæ, иснисан кодтонцæ киндзæхсæвæри бон… Æрæмбурд æнцæ Датъийи синхбæстæ, гъæубæстæ æма хæстæгутæ алли гъæутæй æма кæмттæй. Челдити киндзхонтæ дæр лæгæвзурстæй рараст æнцæ Згъилæй Тибмæ.

Раст Хълиатæй Тлийи ’хсæн адтайуонцæ, уотæ Датъийи фидæ, 107 анзи фæццæргæй, киндзæбæл нæбал бацийнæ кодта, уотемæй рахецæн æй æ цардæй. Датъи æ синхбæстæн гъуддаг балæдæрун кодта æма си ракурдта, цæмæй зиани кой ма искодтайуонцæ æма ’й хецæн авари исæвардтайуонцæ. Адæмæн ба ’й ма ’сгъæр кæнонцæ.  Берæ кувдтити фæсте иуазгутæ æгъдаумæ гæсгæ байагурдтонцæ хæдзари хестæри. Урдуглæугутæ  сæйгæ кæнуй, зæгъгæ, син исрæуонæ кодтонцæ. Фусунтæн гæнæн нæбал адтæй, æма æндæр гъæуккаг зæронд лæги æ хуссæнæй рабадун кодтонцæ. Иуазгутæн арфæ ракодта, сæ ниуазæн син баниуазта. Кæстæртæ бозæй раздахтæнцæ. Бадти адæмæн хестæри  арфитæ радзурдтонцæ. Киндзæхсæвæр рахецæн æй. Дуккаг бон гъæргæнгутæ рарвистонцæ. Адæм æрбамбурд æнцæ æма Джергати зиан байвардтонцæ. Нур мах фæлтæрæй кадæртæ æгъдау æма ездондзийнадæ гъæладзийнадæбæл цæмæн нимайунцæ? Цард æгъдауæй ку федауй, уæд!