Нæ номдзуд поэт, революцион архайæг Багъæрати Хъурмани фурт Созури райгурдбæл 18 июни æнхæст кæнуй финддæс æма æхсæзинсæй анзи (1888-1928).

 

«О, МЕ ’НГАРÆ, НИММИН ЗАРÆ,

ФАРНÆ НÆМÆ ÆРЦУДÆЙ…»

 

УÆЛМÆРДХУÆРНÆГ

 

Мали рамардæй,

мæгур, æгадæй,

ка ’йбæл никкæуа?

Берæ фæццардæй,

нимади н ’адтæй,

ка ’ймæ æрцæуа?

 

Адтæй дзи мулкæн

мæллæг гъог æма

дугæрдуг богъа.

«Нæ фидæн хистæн

ци фæндæ скæнæн,

ка сæ нивгæрда?»

 

Адæмæн хуали –

рамардæй Мали, –

æрæмбурд æнцæ.

Тæфирфæс кæнгæй

Сæ галеу къохтæ

æррæуегъунцæ.

Зæрдигъæлдзæгæй

сæ хæдзæрттæмæ

фæххæлеуунцæ.

1908 анзи июни 13 бон

 

ЗÆРОНД ЛÆГ

 

Æ орс сæрбæл лæгун ходæ,

нæбал уинуй æ цæстæй.

Зæронд лæгбæл ма нихходæ! –

нæ фидтæлтæй фæдзæхст æй.

 

Дус ма гъудæй æ къæреди, –

Исæнхæст æй бузуртæй.

Ци ма гъæуй сæ зæронди?

Хъæбæр боз æй æ фурттæй.

 

Æрхастонцæ сæ биццеутæ

æргъæвст цæргæс кæцæйдæр,

фæссайдтонцæ дзи зæронди

æ сайтанæй хъæбæрдæр.

 

Ниггæлстонцæ ’й ма ’й æ уатмæ:

«Дæ одесæг дæ хæццæ ’й».

Æ оди тæссæй идардмæ

Æ гъæрзунгъæр игъустæй.

1909 анзи июни 3 бон

 

ЦИ ЗÆГЪОН?

 

Тæходуй есгæд мæн дæр

ку фæцайдæ дзурди бон,

уæд фегъустайдæ мæ гъæр,

’ма загътайнæ мæ фæндон.

 

Уæд адтайдæ мæ зуст дзурд

зуст дзорæгæн зæрди нез,

Фал фæууæд нур ба мæ фуд, –

фæндон миутæ нур кæм ’ес.

 

Зæгъун: нур ма ци зæгъон?

Мæ дзурд æгой, æвæстаг.

Фæлтау мæ цъухбæл хуæцон.

Хæфсау мæ хъур донæйдзаг.

1911 анзи апрели 6 бон

 

КЪУÆТТИ

 

Æнæ ’взаг æй, æнæ ’взаг, –

искæнунцæ ’й сæ кустаг.

Къуæтти, къуæтти, къуæзæнæг,

карди комбæл дæ зæнæг.

 

Ка сæ дæмуй æ дзурдæй, –

ранæмунцæ ’й æмбурдæй.

 

Маци дзорæ æ сæрбæл,

Нæ ин гъæуй тæрегъæд.

Къуæтти кæд æй – нæ хонхбæл

æвзæгутæ æруедзæд.

1908 анзи апрели 1 бон

 

ФÆСМОН

 

Идзулд адтæй мæ хæстæг,

ку бацудтæн уæрдунæй,

æнгъæлдзау к’ уа ируст лæг,

уæд баходуй мур-мурæй.

Куд иссонт дæн цæф сирдау, –

хъурмæ адтæн мæ незæй,

ниххæццæ дæн рагацау

нæ молломæ фæдесæй.

Мæлгæ кодтон ехæнæй,

мæ еу къах дæр басудæй.

Никкудтæн ин зæрдбунæй:

«Дæ агъаз мæ багъудæй».

«Мабал тæрсæ дæ одæн,

гъоги къах уæс нæ маруй».

Уæззау уаргъ ин æ дзиппæн, –

лæгъуз хуастæ нæ даруй.

Бадардта мин содзгæ марг

сурх сæкæрбæл æнтудæй.

Мæ аст соми ’ма мæ карк –

дæдтун ин сæ нæ гъудæй.

1912 анзи апрели 1 бон

 

РÆСУГЪД

 

Барæ ’й ку уидæ –

лæгмæ цæуидæ.

Ес ин рæсугъдæн

фидæ изæд.

 

Конд æй æ фæндæ,

бæллуй æруæдмæ.

Уастæн фесæфæд

Нæ фæсевæд.

1908 анзи мартъий 25 бон

 

ÆЛДАРГИНТÆ

 

Кæдмæ цæрдзйан æнæ зæнхæй,

Кæд исодзйан æнæ ’лдар?

Дæ фудголмæ фæффудæнхæй, –

Исæрхæнтæ уй æ цар.

Æ зæнхæбæл ку фæккосæн, –

Фæддæттуй æй æмбесбæл.

Хевастæй дзи ку фæййесæн –

Нæ ауæрдуй æ уесбæл.

Ку бакосæн нæ тиллæгбæл, –

Исæйбаруй тæразæй.

Ка нихходуй дзæгъиндзæгбæл

Цъеу æскъæфгæй æ разæй.

Сæ дзæбæхтæ син равзаруй,

Æхе къох æй æ тæрхон.

Æ уæлдæйттæ нин байзайуй,

Ранинзæгъуй хуæрзæбон.

Ка дæ фæууа, уой æрласæ,

Бадзифедæ  дæ хъалон.

Ци хиццаг æй нæ минасæ?

Ранæфæнзуй нæ халон.

Бæргæ дзорæн нæ хабæрттæ,

Бæргæ тухсæн нæ незæй,

Фун уингæй дæр ма æ хæццæ

Бæргæ хуæцæн гъæбесæй.

Бæргæ косæн, фал не ’лдарæн

Ци федар æй æ сæрбонс.

Исæнтæстан гъезæмарæн,

Æнгъæлуй нæ æ саувонс.

1911 анзи сентябри 24 бон

 

ФАРНÆ

 

Донифарси фиццаг фунти

мегъи пъæсту фæззиндтæй.

Не ’скæнæг Хуцау мæгурти

уæгъдæ кæнуй сæ зинтæй.

 

Арви гъæртæ фæццудæнцæ,

тухгин ех дзи æрцудæй.

Хуари хумтæ никкæлдæнцæ,

сæ нæмуг си фæгъгъудæй.

 

Хуæнхтæ цъæх цирен кæнунцæ,

гъæдæ содзуй сæ тæфæй, –

дортæ коммæ æсхъеунцæ,

Ирæф неуй сæ бунæй.

 

Зурæ хонхæй къир-уæзæгмæ

циренгæнгæ бацудæй,

æрцудæй дуйне æцæгмæ,

нæ фидбилиз басугъдæй.

 

Нæ над иссæй нæхе барæ,

нурмæ дæр нæ ку гъудæй.

О, ме ’нгарæ, ниммин зарæ,

Фарнæ нæмæ æрцудæй.

1911 анзи мартъий 24 бон

 

КУРЕС ÆМА КЪÆЛМÆГ

 

Фæдес цæуй; ци фæдес æй?

Куресбæл зинг фæццæфстæй.

Къæлмæг кæсуй æ гъæбесæй, –

Æнхос кæнуй æ цæстæй.

Нур æй даруй æ зæрдæбæл;

Курес хъурмæй куд кудтæй,

Фал уæд хуæстæй æ сунтæбæл, –

Кæунмæ гъæр ниххудтæй.

Омæн йе ’рдæг ку расугъдæй –

Тухсун райдæдта къæлмæг.

Мах дæр хинцуй гъæла дзурдæй –

Цидæр фæцæй æ ходæг.

Омæй дæстæг фæййервазтæй.

Къæлмæг бунтæй ниссугъдæй.

Рандæуо нур æнæмастæй,

Фунук иссæй дæу фудæй.

1910 анзи майи 25 бон

 

БАДÆГ ÆМА КОСÆГ

 

Бадæг æ лисхъинти

сæнтдадæ кæнуй.

Косæг æ дивилти

гъæдсарти хæтуй.

 

Семунмæ, зарунмæ

арæхсгæ бадæг.

Ехæнмæ, уарунмæ

Байзайуй косæг.

1910 анзи майи 25 бон

 

ЦÆБÆЛ НИЙНÆФТÆ?

 

Цæмæн мæ фæрсис, цæбæл

нийнæфтæ?

Нæ мин радавдæй мæ саулох бæхтæ.

Нæ мæ гъæунцæ мæ царди бæнттæ,

Некæд мин æнцæ мæ зæрди фæндон.

 

Дзорагæ мадæ – зæнæг иуарæг,

Кæуагæ осæ – æ лæги марæг.

Цолазæрдæ лæг – мæстгунгæнагæ,

Мæстгунгæнагæ – оси нæмагæ.

 

Мæгури зæрдæ инæфун уарзуй.

Мæ еунæг кизгæ цæбæл дзиназуй?

Æ уарзон мадæ мæн надæй гъæрзуй –

Обæл дзиназуй мæ цъæх сувæллон.

1911 анзи ноябри 2 бон

 

ЦÆМÆЙ КЪУРУ ДÆН?

 

Зæгъун, нæ дæн гъосæй къуру,

нæ дæн къуру сæрæй дæр.

Хонетæ мæн гъолон уру,

фегъосун уой  дæуæй дæр.

Мæ гъос хæссуй уой мæ сæрмæ,

сæр æй дæттуй мæ зæрдæн.

Зæрдæ ’й æрветуй игæрмæ –

йе’ сæвд  оми ’й уæ дзурдæн.

Зæгъун, дзорун ци пайда æй,

фæлтау  хуæцун мæ цъухбæл.

Зин æй цæрун æнæ ’мбалæй,

нæййес хуæцæг мæгурбæл.

Зæгъун, нæ дæн гъосæй къуру,

нæ дæн къуру сæрæй дæр.

Мæ ном хуннуй гъолон уру,

фегъосун уой дæуæй дæр.

 1914 анзи сентябри 1 бон 

 

«И ОРЛЫ ИЗ ТЕМНЫХ СКЛЕПОВ ПРЯМО В НЕБО ВЫЛЕТАЮТ, ЖАЖДОЙ ПОДВИГА ПЫЛАЯ…»

Любая национальная литература, какой бы жизнетворящей и жизнехранящей ни была на своем языке для своего народа, окажется недостаточно жизнедеятельной , если не зазвучит на доступном для других народов языках. Для населяющих Россию народов таким общеразумеющим языком является русский язык.

Поскольку сегодня речь идет о Созуре Баграеве, то следует отметить, что и его стихи в свое время переводились на русский язык. Эту благородную миссию взяли на себя и старейшина осетинской литературы Андрей Гулуев, и известный писатель Георгий (Михайлович) Цаголов, и Зина Баграева, дочь Созура, и ряд известных русских переводчиков. Некоторые из этих переводов публикуем сегодня. Может, не время и не место говорить об этом, но переводы стихов Созура Баграева, к сожалению, далеки от совершенства. Остается надеяться, что все-таки, будут сделаны такие переводы, в которых бы в более достаточной степени передавалось благословенное совершенство поэзии Созура Баграева.

 

НАШЕЙ МОЛОДЕЖИ

 

Смело вы сбросили тяготы ваши,

В бою сумели оковы разбить…

Новых задач теперь много пред вами…

Надо суметь вам их быстро решить.

В новой работе уже вы сплотились…

С трепетом смотрит на вас кулачье,

В злобе сгорая вам каверзы строит…

Злится на нашу победу зверье!

Бдительны будьте!.. Смотрите!.. Следите!..

Это отродье – опаснейший враг.

Новая жизнь теперь строится вами.

Нужно обдумывать каждый свой шаг!

Смело вы сбросили тяготы ваши,

Бодр и красив вдохновенный ваш труд.

Бдительны будьте лишь в жизни, в работе…

Вас не забудет трудящийся люд.

Перевод Г. Цаголова

 

В КАЗАРМЕ

 

Не на кровати мягкой сплю,

А на доске сосновой.

Хоть бы во сне свою семью

Дал бог увидеть снова!

 

Как там живут родная мать

И маленькие сестры?

Мне их рыданья услыхать

Что в сердце мне нож острый.

 

Напрасно плачут обо мне –

Их слезы не помогут…

Солдат я. Отдан я войне –

Пою, шагаю в ногу.

 

Пою, усталый, мокрый, злой,

Пою. А сам вздыхаю

И голову свою порой

Печально я склоняю.

 

Как вспомню черные глаза,

Что смотрят нежно, робко,

Невольно скатится слеза

В солдатскую похлебку.

 

Нет, не хочу я вам солгать,

Пусть буду трижды грешен:

Люблю я родину – как мать,

Но милую – не меньше!

 

О встрече я мечтаю с ней –

Далекой, ласковой моей.

Проснусь – один я… Жмет бока

Всю ночь сосновая доска.

Перевод А. Грекова

 

ОРЛЫ

 

Сотряслись до основания нартов склепы

И дрожат под лютым ветром с гор Аллая,

И орлы из темных склепов прямо в небо

Вылетают, жаждой подвига пылая.

 

Эй, смелее, наши братья, дети Осса,

Вы, надевшие черкески голубые!

Ваша песня горяча, звонкоголоса,

Вам под силу копья нартов боевые.

 

Черных воронов летит навстречу стая,

Но родные ваши братья ждут подмоги.

С гордой ненавистью в сердце умирая,

Не уступят злобным ворогам дороги.

 

А начальник ваш, грузин, ваш брат по крови,

Любит вас, как сыновей, готовит к бою.

Доверяя вашей доблести сыновьей,

Вас ведет на подвиг ратный за собою.

1916

Перевод М. Синельникова

 

Я ТАК ГОВОРЮ

 

Работник сельсовета!

К тебе спешат с бедою,

Не поспевая следом,

Так снизойди к народу,

И дай сказать ему!

Наш секретарь! С рассвета

Сидят перед тобой.

Ты позабыл об этом,

Ты, выбранный в угоду

Народу своему?!

 

Работник магазина!

За общим достояньем

Ты здесь следить обязан,

Так береги же свято

И делом умножай!

В хищениях повинный!

Мы впредь терпеть не станем.

Тебя накажем сразу,

Коль станешь грабить брата,

Жизнь строить не мешай!

 

Работник наш партийный!

Красиво выступаешь,

Зовешь нас к жизни новой,

 

Зачем же не по чести

Решаешь все дела?

Взгляни – бедняк двужильный

Едва живой пока, вишь,

Ты ж взятки брать готовый,

Мед с индюками вместе

Жрешь тут же, у стола?!

Перевод Н. Орловой

 

ОСКОРБИТЕЛЯМ

 

Под конец осознал,

Что сглупил не раз,

Как циклоп, я бывал

Бестолковым.

Что мне плач мой давал,

Что хотел для вас?

Что за долю искал

Вам, покорным?

 

Почему же мой прах

Не найдет покой?

Жизнь прошла, будто в снах,

В муках тяжких.

И что ваш вертопрах

Меч хватает свой?

Как избавить свой прах

От мук адских?

Перевод Зины Баграевой

 

ЛОЖНАЯ КЛЯТВА

 

Ах, и много в наследство досталось

Кубатиевым пастбищ, земли.

Пастухов, забывая про жалость,

Жадной злобой они извели.

Из лесов Алагирского края

Хаси-Тасо пришел в их конец,

И с коней вороных не слезая,

Кубатиевы брали овец.

Но пастух уготовил расплату,

И, пожалуй, был верен расчет –

«Их горбатый пастух, сильный Гату,

Мне для мести как раз подойдет».

«Был ребенком похищен ваш Гату,

Из густых Алагирских лесов».

Кубатиевы, клятвой прижаты,

Батрака возвращают без слов.

Так нежданно-негаданно Гату

От жестоких хозяев спасен.

Хаси-Тасо, дав ложную клятву,

И покой свой утратил и сон.

Что ни день – все беднее и плоше,

Быстро овцы повывелись тут.

И в Дигорском ущелье его же

Бедолагой несчастным зовут.

 

Есть – поверье – не выживут дети,

Если ложно поклялся отец.

Вот и Тасо за грех свой ответил –

Роду Тасо приходит конец.

 Перевод Н. Орловой

 

РОВЕСНИКУ

 

Друг мой, мой ровесник!

В юности с тобою

Мы бокалы дружбы

Выпили до дна.

Вспомнил я сегодня

Этот день счастливый, –

Жизнь звала нас к далям,

Радости полна.

И теперь, признаюсь,

Как в былые годы,

Я б хотел с тобою

Радоваться, петь.

Но промчалась юность,

Не вернется счастье,

Сердце очерствело,

Я уж стал стареть…

Если я сегодня

Не хожу с тобою,

Не пою я песен, –

Все ж тебя люблю.

И не думай, друг мой,

Что тебя забыл я,

По тебе в разлуке

Тихо слезы лью.

 

Я не знал веселья,

Рос в нужде тяжелой,

Но я не был вором,

Не грозил ружьем.

В несчастливой жизни

Стал я отщепенцем,

Ты ведь знаешь, как я

Опален огнем.

Друг мой, мой ровесник,

Близок я к кончине,

Скоро, скорое будешь

Ты по мне рыдать,

С наболевшим сердцем,

В безысходном горе,

Радостную песню

Не споешь опять.

Перевод К. Дзасохти