Рагон курухон лæгтæй еу уотæ загъта: «Зундгин гъудийæн е ’цæгдзийнадæ бæлвурдæй ку лæдæрай, фал си царди медæгæ ба ку нæ пайда кæнай, уæд е хе знаггади хузæн уайуй…» Махмæ дæр, гъулæггагæн, еци «незæй» хъæртуй.

Уотæ рауайуй, нæ Фидибæсти курухон лæгтæй нин уони цардиуаги бафæнзуйнаг дæнцитæ æма ци агъазиау зундгин фæдзæхститæ байзадæй, уони хабар дæр – цæмæйдæр нæмæ уоййасæбæл цæстиварди нæбал фæуунцæ, исустурзæрдæ сæбæл уæн, цæмæйдæрти ба сæмæ æнæнвæрсонæй кæсун байдайæн. Уотемæй ба еци кæддæри фæлтæрти фæлтæрддзийнадæ хъæбæр берæ цæмæйдæрти комкоммæ бафæнзуни аккаг фæууй, æма си пайда кæнунмæ хуæздæр ку арæхсианæ, уæд нин нæ абони цардиуагæ аразуни гъуддæгути зингæ фæййагъаз уиуонцæ.

Гъе уотæ зæгъун æнгъезуй Владимир Ленини амундтитæ æма фæдзæхстити туххæй дæр. Еугур дуйней рæстзунд дзиллитæмæ дæр æ уодварнон бундортæ нимади æнцæ æма си æнтæстгинæй пайда кæнунцæ, ами нæхемæ, Уæрæсей ба абони е уотæ цæстиварди нæбал æй.

Æ еугур фæдзæхстити туххæй нæ дзордзинан, фал уæ базонгæ кæндзинан, æ рæстæги æ æмархайæг, советон хецаудзийнади бæрнондæр бунæтти косæг адæймæгутæмæ сæ кусти фæдбæл ци финстæгутæ барвиста, уони хæццæ – бакæсетæ сæ, æма уи баруагæс уодзæнæй, уоййасæбæл устур паддзахадæн æ тæккæ тухстдæр уавæрти разамунд дæтгæй дæр ин куд берæ æнтæстæй, аллихузон, еу иннемæй вазуггиндæр, уæхæн гъуддæгутæбæл куд хъæрттæй.

 

Ф.Э. ДЗЕРЖИНСКИЙМÆ

Æмбал Дзержинский!

Æмбал Коллонтай мæмæ финсуй, Петрогради ахæст ка ’рцудæй, уæхæн биццеу Алексей Сапожникови туххæй.

Ахæст ба, дан, æрцудæй уомæн, æма кедæр гæгъæдити хæццæ бацудæй, тугъдон архæйдтитæ кæми цæунцæ, еци рауæнмæ.

Уотæ ба, дан, бакодта, уомæн æма «æгæрон  берæ уарзуй æ мади», уотемæй ба æ ниййергутæй  фæххецæн æй, Юденич ку  æрбампурста, еци рæстæг.

Коллонтай финсуй, Алексей Сапожникови ке зонуй, «политикæмæ æгириддæр æ гъос ка нæ даруй», «æма уой хæццæ æ зæрдæмæ алцидæр æгæр хъæбæр ке есуй, еци гъуддаги æ фурсæртæгæй ка бахаудтæй, уæхæн адæймагæй».

Коллонтай тæрсуй, биццеуи ку фехсонцæ, уомæй.

1. Дæ бон æй гъуддаг бæлвурд базонун?
2. Унаффæ бауорамун?
3. Æви æз телефонæй Зиновьевмæ бадзорон?

Салам! Дæхе Ленин.

Финст æрцудæй 1919 анзи 21 ноябри.

 

*  *  *

И.А. ТЕОДОРОВИЧМÆ

21.VI.

Нур фидигъзæлбæл феддон æвæрд æрцудæй.

Цума дæумæ гæсгæ нур афонæ нæй горæтгæрон совхозти, индустрион совхозти (гъома, индустрион косгутæмæ хаст ка ’й, еци совхозти), æфсади æма уотæ идарддæр æма æндæр уæхæн рауæнти фидигъзæлæн фонс даруни куст рапарахат кæнунбæл нур еугур хъауритæй байархайунæн.

Ду кæддæр дзурдтай, спецтæ куд зæгъунцæ, уотемæй фадуат ке ес кроликтæ æма хутæ даруни куст испарахат кæнунæн (æцæг хуайраги хигъдæй нæ). Æвæстеуатæй къуар мадзали закъони хузи цæмæннæ ес бакæнæн уой фæдбæл.

Рафинсæ мæмæ дууæ дзурди.

Дæхе Ленин.

Финст æрцудæй 1921 анзи 21 июни.

Мухургонд цæуй финсæн машинкæй финст къопимæ гæсгæ.

 

*  *  *

Я.М. СВЕРДЛОВМÆ

Æмбал СВЕРДЛОВМÆ

Алексей Андрейи фурт Преображенский æй зæронд партион косæг, 20 анземæй фулдæр косуй æфсæйнаг надбæл. Нуртæккæ æй Самари-Златоусти æфсæйнаг нади административон служби сæргълæууæг. Нур ибæл цæуй 57-58 анзи. Е æй хъæбæр фæллад æма сæйгæ æма ’й гъæуй дзæвгарæ рæстæги дæргъи æ фæллад исуадзун æма æхе дзæбæх кæнун. Корун: раттæ ин отпуск æртæ мæйи, мизд дæр æма паек дæр куд еса, уотемæй.

Æ адрес: Самарæ, вагзал.

Адæмон Комиссарти Совети сæрдар В. Ульянов (Ленин).

Финст æрцудæй 1920 анзи 1 октяри.

Мухургонд цæуй фиццаг хатт машинкæй мухургонд ка ’рцудæй æма В.И. Ленин æ къох кæми бафинста, еци текстмæ гæсгæ.

 

*  *  *

А.Д. ЦЮРУПАМÆ

14.ХII.1920 анз.

Æмбал ЦЮРУПА!

Æз ма Совнаркоми амудтон, хуайраги комитети  иуаруни хайади гъуддаг еуцæйбæрцæдæр, куд æмбæлуй, уотæ æвæрд ке нæй, уой: бæлвурд нимад нæй хуайраг иуаруни туххæй нæмæ цал норми ес æма алли нормæмæ гæсгæ дæр продукттæ цал адæймаги есуй, е.

Уой бакæнун гъæуй.

Ке зæгъун æй гъæуй, бæлвурд нисанмæ гæсгæ иуаруни æгъдауæн ихалæн нæййес. Косгутæ гъæуама уонцæ фиццаг бунати.

Цума бакæнуйнагбæл нæ банимайдзæнæ хуайраги комитети медæгæ къамис исаразун, гъуддаг амунд хузи фæххуæздæр кæнуни туххæй? Кæд къамис ес, уæд ибæл уæхæн ихæс исæвæрун гъæуй. Къамисмæ фулдæр бакæнун гъæуй, хуайраги комитети ка куста, уæхæн косгутæ (профцæдестæй) кенæ ба кæд амал ес, уæд, хуайраги кусти бунæтти бæлвурд фæлтæрддзийнадæ кæмæ ес, уæхæн косгутæ.

Аци финстæг равдесæ æмб. Крестинскиймæ. Е (æма Политбюрой иннæ иуонгтæ) ку исарази уонцæ, уæд уомæй искæндзинан ЦК-и амунддзийнадæ.

Дæхе Ленин.

Мухургонд цæуй къохфинстмæ гæсгæ.

 

*  *  *

Н.А. СЕМАШКОМÆ

3.V.1920 анз.

Кæд æмбал Семашко уоми нæй, уæд æмбал Соловьевмæ.

Æмбал Семашко!

Корун ди æма бадзубанди кæнæ аци финстæг бадæттæг æмбал Дмитрий Никитич Ерошенкови хæццæ, дохтири агъазгæнæги хæццæ. Байамудта мин æй еу зæрдæдаргæ æмбал. Æмбал Ерошенковæн цалдæр къуæрей ес уæгъдæ рæстæг (мах ин сæрмагонд фæдзæхст цалинмæ æ барæ бакæнæн, уæдмæ) æма ’й фæндуй еци рæстæги, еуемæй, медицинæбæл райахур кæнун, иннемæй ба имæ æ хъауритæ исаразун. Хъæбæр ди корун, цæмæй ин байагъаз кæнай.

Дæхе Ленин.

Фæсфинст. Аци æмбал æргъуди кодта, практики хъæбæр ахсгиаг ка ’й, уæхæн дезинфекцигæнæн камерæ. Исбæрæг æй кæнун æма си испайда кæнун гъæуй.

Мухургонд цæуй къохфинстмæ гæсгæ.

 

*  *  *

ФИНСТÆГУТÆ К.А. АЛФЕРОВМÆ ÆМА УОЙ ДЗУАПП

 

К.А. АЛФЕРОВМÆ

Æмбал Алферов! Тахтамышев сумахмæ службæ кæнуй? Хуæруйнагæй имæ лæгъуз кæсетæ? Уæхæн фудхуз æма фæлорс цæмæн æй?

 

К.А. АЛФЕРОВИ ДЗУАПП

Æй Хестæр коллегий иуонг, цæруй советон паекæй, косгæ ци рæстæг кæнуй, уомæн æгириддæр кæрон нæййес.

Алферов.

 

К.А. АЛФЕРОВМÆ

Дæттун ин гъæуй фулдæр паек цийфæндийæй дæр.

Еци уавæрмæ федауци цæстæй кæсæн нæййес. Иннетæй игъаугидæр фулдæр паек цæмæй еса, уотæ бакæнун гъæуй.

Финст æрцудæй 1920 анзи 4 июни.

Мухургонд цæуй фиццаг хатт, къохфинстмæ гæсгæ.

В.И. Ленин æма К.А. Алферов кæрæдземæ аци дзурдтæ ниффинстонцæ Фæллойни æма Гъæуайкæнуйнади Совети æмбурди 1920 анзи 4 июни. Еци æмбурди адтæй Тахтамышев дæр.

 

*  *  *

ХУАЙРАГИ КОМИТЕТИ КОЛЛЕГИЙ ИУОНГТÆМÆ

27.II.1920 анз.

Æмбал Виноградов, Весьегонски ахургæнгути цæдеси æнхæсткоми сæрдар æрбалæвардта дæлдæр амунд курдиадæ.

Гъуддаг æй уотæ – Весьегонски уезди хуайраги комитетæн баихæс кæнун гъæуй, цæмæй ахургæнгутæн (уезди 500 ахургæнæгей бæрцæн) ратта дзоли æма картофи фулдæргонд паек æма ма уомæй уæлæмæ къахидарæс кенæ сæрак.

Уонæй еу дæр æма иннæ дæр бунæттон æвæрæнтæй: уезди ес уæлдæйттæ.

Корун æма тæккæ абони базонетæ, ка гъæуй, еци гъуддæгутæ (æмбал исон сæумæй гъæуама рацæуа) æма мин дзуапп раттетæ телефонæй (изæри Гъæуайкæнуйнади Совети баунаффæ кæндзинан).

Ленин.

Мухургонд цæуй къохфинстмæ гæсгæ.

Дзубанди цæуй Весьегонски уезди рохсади æма социалистон культури косгути II-аг съездæй делегат æмбал Виноградовæн ци фæдзæхст лæвæрд æрцудæй, уобæл. Еци фæдзæхсти амунд адтæй, уæззау материалон уавæри ке адтæнцæ скъолати косгутæ. А.А. Виноградов 1920 анзи 27 феврали адтæй В.И. Ленинмæ. Дзубанди кодтонцæ фондз æма дууинсæй минутти. Дзубандий рæстæг Ленин ниффинста аци финстæг. Весьегонски ахургæнгути материалон уавæр фæххуæздæр кæнуни фарста лухгонд æрцудæй уони пайдайæн.

 

*  *  *

А.Е. БАДАЕВМÆ

16. V. 1920 анз.

Петроград

Æмбал Бадаевмæ кенæ

æ хуæдæййевæгмæ

Корун æма электрификаций Паддзахадон къамиси петроградаг къуарæн (бæрнон разамонæг Шателен) раттетæ, фæсфронт сурхæфсæддонтæн лæвæрд  ка цæуй, уæхæн 50 паеки æма бийнонти 9 паеки хуайрагæн граждайнаг паеки туххæй сæмæ ци карточкитæ ес, уони син нæ райсгæй.

Корун æма мин телефонограммæй фегъосун кæнæ, кæд æма син цæйбæрцæ равардтайдæ, уой туххæй.

Ленин.

Мухургонд цæуй къохфинстмæ гæсгæ.

 

*  *  *

БАСИНМÆ

7.V.1920 анз

Æмбал Басин!

Корун ди æма Туркестани фронти сурх коммунарти дæс æма инсæйæймаг полккæн мæ номæй арфæ ракæнæ, ци макъаронтæ æма инсад æрбарвистонцæ, уони туххæй. Еци макъаронтæ æма инсад æз равардтон сахар Мæскуй сувæллæнттæн.

Адæмон Комиссарти Совети сæрдар В. УЛЬЯНОВ (ЛЕНИН)

Мухургонд цæуй, машинкæй финст ка æрцудæй æма В.И. Ленин æ къох кæми бафинста, еци текстмæ гæсгæ.

 

*  *  *

Е.М. ПОПОВАМÆ

20.XI.1919 анз.

Æмбал ПОПОВАМÆ

Советти 1-аг хæдзари хецаумæ

Корун æма раттæ уат (райдайæни бал еу, уой фæсте дууæ – тæлмацгæнæгæн), æмбал Килийæн, Советон республикæн фæййагъаз кæнунмæ ка ’рбацудæй, еци америкаг инженерæн.

Корун æма ин раттæ, 3-аг уæладзугæй уæлдæр ка нæ уа, уæхæн æма тæккæ гъардæр уат.

Адæмон Комиссарти Совети сæрдар В. Ульянов (Ленин).

Мухургонд цæуй фиццаг хатт, къохфинстмæ гæсгæ.

 

*  *  *

И.Г. РУДАКОВМÆ

Петроград

Æмбал Рудаковмæ, Петрокоммуни артаги хайади хецаумæ

Къопи

Петрогради Совети æнхæсткоммæ.

Корун æма согтæ раттетæ ахургæндти царди уавæр хуæздæр кæнуни къамисæн.

Кæд еске арази нæй, уонæн цæйбæрцæ æнгъезуй, уойбæрцæ раттунбæл кенæ ба  сæ нихмæ ести дзоруй, уæд корун æма нæмæ дууæ дзурди рафинсæ.

Адæмон Комиссарти Совети сæрдар В. Ульянов (Ленин).

Финст æрцудæй 1920 анзи 10 сентябри. Лæвæрд цæуй мухургæнæн машинкæй финст къопимæ гæсгæ.

 

*  *  *

В.Д. БОНЧ-БРУЕВИЧМÆ

4. I.1920 анз.

Хъазар В.Д.!

Мæ библиотеки хæрзтæ федун æз мæхуæдæг.

Корун ди, ку радзæбæх уай, уæд сæ бафедæ еугурæйдæр.

3200 + 500 (Даль) = 3700 æма уотæ идарддæр æма бафснайæ распискитæ.

Дæхе Ленин.

Аци финстæгмæ гæсгæ дæмæ æрветун 4000 соми.

Æндæр гъуддаг æй Адæмон Комиссарти Совети гъуддæгути Управлений библиотекæ.

Мухургонд цæуй къохфинстмæ гæсгæ.

 

*  *  *

ТЕЛЕФОНОГРАММÆ

И.С. УНШЛИХТМÆ

Къопи

Æвæстеуатæй. Сосæггаг.

ВЧК-и сæрдари хуæдæййевæг.

Æмбал УНШЛИХТМÆ

Базонæ æма мин фæстагдæр æмгъуд исонмæ, бæлвурд æма æнхæст дзуæппитæ фегъосун кæнæ мæнæ уæхæн фарстатæн:

1. Петрогради 27 майи проф. П.А.  Щуркевич (Электротехникон институт), профессор Н.Н. Матринович (Университет æма Скæсæйнаг институт), профессор Щерба (Университет, рабаргæ æвзагзонунади профессор), профессор Б.С. Мартынов (Университет, граждайнаг баради профессор) хестæр зоолог А.К. Мордвилко (Наукити академи), профессор Тиханови бийнойнаг (Граждайнаг инженерти институт), профессор Б.Е. Воробьев (Фиццаг Политехникон институт) ахæст æрцудæнцæ, зæгъгæ, е æцæг хабар æй æви нæ.
2. Профессор Пантелей Антонович Щуркевич нур фæндзæймаг хатт, профессор Борис Евдокими фурт Воробьев ба æртиккаг хатт ахæст æрцудæнцæ, зæгъгæ, е æцæгæй уотæ ‘й æви нæ?
3. Цæй туххæй ахæст æрцудæнцæ, уæдта сæ æрахæссун цæмæн багъудæй – ледзгæ ку нæ ракæндзæнæнцæ.
4. Комкоммæ бæлвурд еске æрахæссуни туххæй нæ, фал уæ косгутæн «сæхе фæндæмæ гæсгæ» ахæссуни туххæй ВЧК. Губчека кенæ æндæр Чекатæ мандаттæ дæттунцæ æви нæ, æма кæд дæттунцæ, уæд сæ косгутæй комкоммæ кæмæн дæттунцæ (кæмæн дæттунцæ, етæ цæйбæрцæ бæрнон æнцæ, ци бунати лæуд æнцæ. Сæ политикон цæттæдзийнадæ цæйбæрцæ ’й).

Адæмон Комиссарти Совети сæрдар В. Ульянов (Ленин).

Финст æрцудæй 1921 анзи 2 июни.

 

*  *  *

ТЕЛЕГРАММÆ 10-аг ÆМА 4-аг ÆФСÆДТИ РЕВОЛЮЦИОН-ТУГЪДОН СОВЕТТÆМÆ

20.VIII.1919 анз.

Дууæ адреси 10 Революцион-тугъдон Советмæ

4-аг Революцион-тугъдон Советмæ

Къопи Марксштадт, раздæри Екатериненштадт немуцаг коммуни Æнхæсткоммæ.

Зæнхкосгутæ хуар цæмæй бафснайуонцæ, е хъæбæр ахсгиаг æй Республикæн. Хъæбæр карзæй дзурд раттетæ, хуар æфснайгæй, зæнхкосгути алцæмæй дæр гъæуай кæнуни æма æфсæддонтæ стъегъгæ, тухмиуæ ку кæнонцæ æма æнæзакъонæй хуар ку есонцæ, уæд фудгинти æнæхатирæй æхсуни туххæй. Аци амунд куд æнхæстгонд цæуй, уой мин фегъосун кæнетæ.

Гъæуайкæнуйнади Совети сæрдар Ленин.

Мухургонд цæуй фиццаг хатт, къохфинстмæ гæсгæ.

Махмæ гæсгæ, зундгин ка ’й, е евгъуд рæстæгутæ нецæййаг неци хузи  искæндзæнæй. Æнæраст гъуддагбæл  банимайдзæнæй уæхæн миуæ, æма уомæ гæсгæ ба лæмбунæг æркæсдзæнæй, ци си адтæй, цитæ си цудæй, æма си абони ка нæ бæззуй, уони æнцад ниууадздзæнæй, бафæнзуйнагæй си ци разинна, уонæй ба æ архайди испайда кæндзæнæй.

Уобæл дæр  нæ расагъæс кæнуй, æма æхуæдæг дæр ескæд евгъуд рæстæг исуодзæнæй æма ин гъæуама цийфæнди ма уа, æ фæдонтæ имæ ци цæстæй кæсдзæнæнцæ, е. Уомæ гæсгæ ба уобæл архайун гъæуй, цæмæй дæбæл кæддæр æрцæуа нæ фидтæлти зундгин загъди хуарздзийнадæ, етæ ба уотæ загътонцæ: «Ескæд фурти фурт дæр зондзæнæй, бабай нивæй ке цæруй, уой!»

«Марксизм нæ рагæлста, – финста В. Ленин, – буржуазон доги уæлахезтæ, е нæ, фал ма исахур кодта æма хуæздæр райаразта, дууæ мин анземæй фулдæри дæргъи адæмти зунд æма культури ирæзти хуарзæй цидæриддæр ес, уони».

Еци хуарздзийнадæ нæ бæстæн берæ рæстæгути хъæбæр испайда æй. Æз уотæ нæ зæгъун æма евгъуд доги алцидæр хуарз адтæй. Уой туххæй дæр В. Ленин раст загъта: «Евгъуд дзаманæй ци бунтæ байзадæй, уони, мæнæ архивариустæ зæронд гæгъæдитæ куд гъæуай кæнунцæ, уотæ ма гъæуай кæнæн. Бунтæ гъæуай кæнун æгириддæр уотæ нæ амонуй, æма уонæй идарддæр неци гъæуй».

Гъæуй, æнæмæнгæ, гъæуй. Æнæ нæуæгдзийнадæй бабæй куд ес размæ цæуæн.  Æма уогæ дæр уотæ адтæй!.. Цалинмæ ма нæ паддзахадæн разамунд лæвардта И. Сталин, цалинмæ ма нæ фидибæстон адæмон хæдзаради еугур  къабæзти, хецæн промышленнон æма гъæууонхæдзарадон кустуæтти сæргъи лæудтæнцæ еумæйаг гъуддаги æнтæстдзийнадæбæл зæрдиагæй ка тухстæй æма, сæхе пайдайæн нæ, фал фæллойнæгæнæг адæми хуарзбæл рæстуодæй ка архайдта, уæдмæ. Уомæ гæсгæ нæ Цæдес адтæй тухгин, не ’знæгтæ нæмæ æвзедун нæ, фал уотид зулун каст æрбакæнун дæр не ’ндиудтонцæ.

 

ВЛАДИМИР ЛЕНИНÆН АЛКÆДДÆР КАДÆГОНД ЦУДÆЙ ÆМА ЦÆУДЗÆНÆЙ ЦÆГАТ ИРИСТОНИ

Фæллойнæгæнгути фæтæг Владимир Ленин рамардæй, зæгъгæ, уæззау хабар Мæскуйæй Цæгат Иристонмæ дæр ку исигъустæй, уæд нæ дзиллæ еугурæйдæр хъæбæр бахъонц кодтонцæ, куд нæмæ фæууй, уотæ ин мæрдæгъдæуттæ дæр искодтонцæ. Уæд ин хуæнхбæсти ниввардтонцæ циртдзæвæн дæр – нæ бæсти фиццаг циртдзæвæн фæтæгæн.

Фæстæдæр, 1924 анзи Хуæнхон облæнхæсткоми бюрой æмбурди рахастонцæ унаффæ – Дзæуæгигъæуи Театралон фæзи Ленинæн циртдзæвæн исæвæруни туххæй. Æма еци циртдзæвæн (æ исаразгутæ – скульптор В.В. Козлов, архитектор Е.И. Дескубес) æвæрд æрцудæй 1926 анзи 8 августи. Е ами фæллæудтæй 1957 анзи уæнгæ – еци анзи 6 ноябри аци фæзи, кæци абони дæр ма хæссуй Ленини ном, фæтæгæн æвæрд æрцудæй нæуæг, никки агъазиаудæр циртдзæвæн (æ исаразгутæ – скульптор, академик З.И. Азгур, архитектор Г.А. Захаров). Раздæри циртдзæвæн ба æвæрд æрцудæй Алагири сæйраг фæзтæй еуеми.

Цæгат Иристони гъæутæ æма сахартæй беретæми ес Ленини номхæссæг гъæунгтæ.