УОТÆ ГАДАТИ ЛАЗÆР ФИНСТА Æ ЛИТЕРАТУРОН ЭТЮДТÆЙ ЕУЕМИ.

ÆВЗАРÆН ДОР

Æз сæмæ мæ уати къæразæй сосæггай кастæн. Фиццагдæр æвзарæн дор фелваста тилако Дзибиртт, æрмæстдæр æ уæрагисæртæмæ, уæдта ’й фæстæмæ æргæлста. Лæхъуæнтæ сæ цохъай думæггæгтæ сæ ронбасти фæтътъунсиуонцæ, ’ма дор федар къохтæй ралхъевиуонцæ, фал си иннетæй дæр дор уæлдай бæрзонддæр неке исиста. Дор уотæ уæззау адтæй, ма ’й ку æргæлдзиуонцæ, уæд Гæуиси къулдун низзир-зир кæнидæ. Уæллаг Къамати нихæсæй Мæхчески Стъонай лигъзмæ гъазти адæм игъустонцæ лæхъуæнти игъæлдзæг дзурд æма ходун. Фæсевæди федауцæ Налухъ лæудтæй еуварс æма æ медбилти худтæй.

– Налухъ равзарæд!

Мæ зæрди гæбар-губур иссудæй: æз уомæ æнгъæл кастæн. Дормæ бацудæй, æма ’й раст æ реумæ фелваста, уæдта ’й, гæлдзгæ нæ, фал сабургай æрæвардта зæнхæбæл.

– Налухъ рамбулдта! Налухъ рамбулдта! – исхор-хор кодтонцæ фæсевæд, уæдта Дзибиртт цъæхснаг хъурæй низзардта, иннетæ ин ниффæрсаг кодтонцæ, æма ниййевгъудæнцæ Мæхчески гъазтизæрмæ.

Раталингæ ’й. Нихæси адæм зиннæг н ’адтæй. Мæ уатæй рацудтæн æма балæудтæн æвзарæн дори рази. Исистон æй раст ронбасти уæнгæ, уæдта ’й уæздан æрæвардтон зæнхæбæл, раст æй Налухъ куд æрæвардта, уотæ. Æстдæсанздзуд кизгæй мæн дор есун цæмæн багъудæй, уой нур дæр нæ лæдæрун. Мæ хъаурæ лæхъуæнти хæццæ æвзурстон. Сæрустур адтæн, æнæрцæф, дзурдта зæронд Косер, æнзти сæрти сæ е ’взонги цардæйдзаг бонтæмæ кæсгæй.

НИСТАУÆН

 Къæдзæхæй – къæдзæхмæ æвзестæ халæ баст.

Æз æма дæу æхсæн æнзти цæндæ исирæзтæй.

Нæбал дин базудтон дæ медбилходгæ каст:

Хъæбæр зин æй æздæхун рæдудæйдзаг æнзтæй.

Карди комау æрттевуй æвзестæ хали дагъ,

Аргъæвгæй агайуй фæллад зæрди тæлфун.

Цума хæссун уал анзи æвзонг бонти боц уаргъ;

Ивад деденгутæн ниппурх унæй тæрсун.

Уоди кæдзосæй ма ци байзадæй хæзна,-

Ауигъд æнцæ æвзестæ халæбæл бæрзонди.

Кæд ни еске къæдзæх базмæлун кæна, –

Æркæлдзæнцæ æрттивдтитæ кæнгæ фæзгонди.

Халасæвæрд сæртæ – агъодий римæхстау.

Мæнæй дæумæ мæ сонт гъæр нæ игъусуй!..

Хорискасти хæццæ ма мæ уод, кæддæрау,

Æвзестæ хали дагъ тингунæй æримисуй.

ИСКУРДИАДÆ

Къулдуни гъæу, дæ хуарздзийнадæ дæр æма фудраконд дæр мæ уоди хæццæ баст æнцæ æма мин дæуæй рахецæн нæййес. Мæ фæстаг уолæфти уæнгæ дæр, цийфæнди идарди уогæй æнкъардзæнæн дæ будурти уалдзигон тæф, изæйрон ирдгæ мæмæ æрбахæссуй цъизи дони унæр, нæййес феййевдзигæнæн еци дони унæрæн æндæри хæццæ.

Мæ гъудити дæмæ алли изæр нирраст ун устур надæй дзæгæрæг æфтуд акъаци бæлæсти астæути, æма дзæгæрæги адгин тæфæй мæ сæр зелæгау фæккæнуй. Ма мин бавгъау кæнæ дæ уалдзигон будурти фæлмæн уолæфт, ку дæмæ æрæздæхон, уæд.

Къулдуни гъæу, ду мин ракæнæ мæ фудкой дæр, фæххайгин мæ кæнæ гъæубæсти дзæбæх дзурдæй. Æнаййеппæй мæ нæ рарвистай устур адæми æхсæнмæ, хуарздзийнадæй дæр мæ ду фæххайгин кодтай.

Ма мин бавгъау кæнæ дæ рæвдуд, æз мæ уоди катай дæу номбæл бæттун æдзохдæр, дæуæн нивонд кæнун мæ къохи фæллойнæ. Мæ рæдуди зин уаргъ мин исесæ мæ зæрдæй.

Къулдуни гъæу, дæу реуæй истахтæнцæ ме ’взонги бонтæ цъæхахстгæнгæ æма ниппурхæ ’нцæ Сурхи бæрзондбæл.

Лæварау мин райсæ дæ зæнхи гъармæ мæ уод, мæ фæстаг бон.

MЕ ’СТЪАЛУТÆ

Ma хауетæ æхсæви тари cay зæнхæмæ, мæ минкъий æрттевагæ стъалутæ. Арви æнæкæрон тарæй ма тагъд кæнетæ æхсæйвон зæнхæмæ, ку фæрресайтæ зæнхи хъæбæрбæл. Кæми æрхаудзинайтæ? Кæми уæ агордзæнæн æхсæви тари? Уæ агорæг æрзелдзæнæн зæнхи къоребæл æма æрæздæхдзæнæн фæстæмæ мæ фæндаги райдайæнмæ. Нæ уин ес иссерæн зæнхæбæл мæ минкъий æрттевагæ зингитæ. Стъалутæ тæхгæ-тæхун басодзунцæ!

ЗУСТ МÆМÆ МА ДЗОРÆ

Зуст мæмæ ма дзорæ, æнæуой дæр зæрдсаст дæн. Мæ катаййи гъæр дæумæ нæ фегъусдзæнæй: æз минкъий адæймаг дæн. Тæвдæ рæстæг мæ хораууон баргъон далис нæ бацæудзæнæй æ фæллад исуадзунмæ.

Дæу хораууон фусти дзогæ дæр бацæудзæнæй. Уæд мæн хæццæ цæмæн ерис кæнис? Цæмæн мæ тохæнæй марис?

ХАЙ

Къерей æрдæг мæбæл æруадæй кувди. Нæхемæ æнкъардæй æрбаздахтæн ма урундухъбæл мæхе бауагътон. Дацци мæмæ лæмбунæг кастæй, уæдта мæ бафарста:

– Кувди фингæ гъæздуг адтæй æви нæ?

Берæ фæгъгъуди кодтон, уæдта æрæгиау загътон:

– Фæрзеуæй гъæздуг, фал зæрди бæркадæй гъæуаггин адтæй.

– Фæрзеуи бæркад уодæн нæ тайуй, зæрди рæвдуд æй ку нæ тава, уæд.

Дацци ниууолæфтæй æма къæсæрбæл рахизтæй тургъæмæ.

ÆРХУН

Мæ куствæллад фидæн æ цæсгон нæ гъуди кæнун. Зумæги не’ стур хæдзарæмæ ку æрбахезидæ, уæд æ хæццæ æрбахæссидæ уазал рæстæги карз уолæфт. Кæми гъæдæй сог ласунæй æрцæуидæ, кæми цауæнæй. Хъириймаг фарсбæл байауиндзидæ, исесидæ æ нимæт. Æз еци рæстæг зелинæ æ къæхти буни ’ма мæ минкъий къохæй хуайинæ, æ кæрцин зæнгæттæ. Сæ æмиргъæр нур дæр ма цума мæ  гъостæбæл уайуй, уотæ мæмæ фæккæсуй. Уазал рæстæг дуар еске ку байгон кæнуй урух, уæд, цума нуртæкки æрбахездзæнæй мæ фидæ, æма æрбацæуæгæн фæккæсун æ къæхтæмæ. Мæ фидæ ку уа, уæд æй базондзæнæн æ къæхтæй, æ цæсгон ин нæ зонун.

Æрбахезæ мæ цардмæ, мæ æнзти бæрзондæй æрзонгутон уодзæн дæ рази æма дин фиццагау зæрддагон æндзæвд кæндзæн дæ кæрцин зæнгæттæбæл, игъосдзæнæн сæ æмиргъæр.

НÆ БÆЛАСÆ НИЙЙАРАЗÆН

Адæгæнттæбæл ке баримæхсæн, уæхæн сосæгдзийнадæ нæййес не ’хсæн. Гæдибæласау нæ барезуй мæ уод, мæ рæзти ку рацæуис, уæд.

Æрмæст де ’рбакаст фæззигон хори тунау адгин æрбамбæлуй мæ бауæрбæл.

Дæ сæрмæ, хори рохси, сугъзæрийнау æрттевунцæ ефстаг фæззигон бор сифтæ бæлæстæбæл.

Де ’мбали хæццæ уæздан æфсæргæ тезгъо кæнетæ уæ фæззигон къахнадбæл. Бæлæсти сифти сæр-сæр цæуй уæ къæхти бунæй.

Ци тухæ дæ сосæг каст кæнун кæнуй мердæмæ? Æрцо, нæ бæласæ ниййаразæн. Фæззигон зæнхи хуæздæр хуæцуй нæуæг ирæзуйнаг. Æ минкъий уедæгтæ зæнхи сонгун гъари ниффедар уодзæнæнцæ. Ниййаразæн нæ бæласæ.

БАЗУРТÆ МИН КУ УАЙДÆ

Базуртæ мин ку уайдæ, уæд фæттæхинæ уæлæ хуæнхти сæрмæ ’ма раст Уазай цъопбæл исбадинæ. Нæ ахургæнæг, базуртæ ин ку уа, уæддæр уордæмæ не ’стæхдзæнæй. Фулдæр-фулдæр ку истæха, уæд хонхи бунмæ, æма уæд рафæрсæд, исахур кодтон мæ уроктæ, æви нæ? Æвæдзи, гъæр кæндзæнæй: «Æрхезæ уордигæй ’ма дзуапп раттæ, хæдзарæмæ уин ци æрмæг лæвæрд адтæй, уобæл!» Æз имæ ходинæ хонхи сæрæй. Æ бон мин ци æй?

Кенæ, базуртæ мин ку уайдæ, уæд скъоламæ дæр не ’рæги кæнинæ. Нæ хæдзарæй скъоламæ мин дууæсæдæ къахдзæфи ес, еу æма сæ дууæ хатти нæ банимадтон.

Куддæр сæумæ хусгæ райзайуон, уотæ фиццаг урокмæ æрæги фæккæнун, тъæбæрттæй ку уайон, уæддæр.

Базуртæ мин ку уайдæ, уæдта хæдзæртти сæрти ниттæхинæ ’ма дуккаг уæладзугмæ нæ къласмæ, къæразæй бахезинæ: уалдзæг къæрæзгитæ игон фæуунцæ.

Кунæг нæ дес кæнидæ нæ ахургæнæг мæ фæззиндбæл!

Уотæ гъудитæгæнгæ дæс анзи фæццудтæн гъæугæронæй, нæ хæдзарæ кæми адтæй, уордигæй гъæуи астæу скъоламæ.

Нур фæндаг дзæвгарæ федардæр æй, фæззиндæр æй цæун. Базуртæн ба сæ кой дæр нæййес. Ефстагмæ ма рагъуди кæнун: «Ехх, нур тæхунгъон уо!» Фал фæткæ æрдзæй лæвæрд æй!