Таймурази ниййергутæ Дзамбег æма Сипæ.

Мамсурати Таймураз уæрæсейаг æхсæнадон-политикон царди ци зингæ бунат ахæссуй, уомæ гæсгæ ’й ахид багъæуй информацион фæрæзнити минæвæртти  аллихузон фарстати фæдбæл дзуæппитæ дæттун. Ци гъудитæ фæззæгъуй, етæ æнæгъæнæйдæр бæргæ цæмæдесаг æнцæ, фал сæ еугурей ниммухур кæнуни фадуат нин абони нæййес, уомæ гæсгæ ба си æрхæсдзинан еуцалдæр. Аци анз Уæрæсей бийнонти Анзбæл нимад ке цæуй, уомæ гæсгæ ба нæ райдайун фæндуй, Таймураз æ фидтæлтæ, æ ниййергутæ, æ бийнонтæ æ царди куд ахсгиаг бунат ахæссунцæ, уой фæдбæл æ зæгъуйнæгтæй.

– Мæ мадæ Сипæн æ кизгон муггаг адтæй Тхостатæй, Иристони кадгиндæр муггæгтæй еу – зæгъуй Таймураз. – Æ царди над рауадæй уæззау. Нæма райгурдæй, уотемæй æ фидæ рамардæй. Анз æма æрдæги фæсте, дзедзедай сувæллон ма адтæй, уотемæй ба рамардæй æ мадæ дæр.

Еци уæззау рæстæгути бустаги седзæрæй, æнæ дарæгæй райзайæ, уæд бийнонтæн æнæ фæххæлеу уæн нæ адтæй: æма мæ мадæ, е ’нсувæр æма æ хестæр хуæри хæстæгутæбæл райурстонцæ. Берæ рæстæги мæ мадæ зонгæ дæр нæ кодта, хуæрæ æма ин æнсувæр ке ес, уой. Тугъди размæ мæ мадæ æ хæстæгутæмæ цардæй, æма уотæ нимадта е æй е ’цæг хæдзарæ, æ ниййергутæ, æ хуæртæ ’нцæ. Устур Фидибæстон тугъд ку райдæдта, уæд уавæр рабæрæг æй… е ’нсувæрбæл æдеугурæй æвддæс анзи ке цудæй, уой цæстæмæ не ’рдаргæй, уотемæй æ сæрбæл исдзорæг кæмæн нæ адтæй, еци седзæр биццеуи æфсадмæ ракодтонцæ, цæмæй æй е ’мгъудæй раздæр тугъдмæ рарветонцæ – еци рæстæгути дæр æфсæддон комиссариаттæ, æвæдзи, фудзунд миутæ кодтонцæ. Е уæд æхемæ æрбакодта мæ мади, кæцибæл уæд цудæй еуæндæс анзи, æма хестæр хуæри, æртиндæсанздзуд Зарети базонгæ сæ кодта æма син загъта: «Сумах хуæртæ айтæ, æз ба уе ’нсувæр, айæ ба æй нæ фиди хæдзарæ…» Æ карæмæ гæсгæ, æвæдзи, лæдæргæ кæми кодта, тугъд ци ’й, уой. Æма син бафæдзахста: «Мæн фронтмæ кæнунцæ.  Колхози мин равардтонцæ фондз голлаги нартихуар. Цалинмæ æз тугъди уон, æма æздæхон, уæдмæ бал уин фагæ уодзæнæй. Ами цæретæ æма мæ хезетæ».

Таймураз æ сувæллони бонти.

Куд ибæл нæ баууæндтайуонцæ æ хуæртæ, фал – карнæ æгъатир æй! Фæссайдта сæ. Тугъдмæ рандæуни фæсте си неци хабар бал адтæй, æнæбæрæги  фесавдæй. Кизгуттæ еунæгæй байзадæнцæ сæ фиди хæдзари. Гъе уотемæй сæ царди хабар кодтонцæ.

Мæ мадæ ахур кæнун дæр бæргæ æвзурста, фал ин си неци рауадæй. Æма уоми дессагæй неци ес: сæ уавæр уотæ тухст адтæй, æма сæхебæл ци искодтайуонцæ, уомæй син адтæй айдагъдæр рæуæг уалдзигон хъæппæлтæ. Æма уæхæн дарæси зуймон уазали кумæ рацæудзæнæнцæ?!. Уомæ гæсгæ, кæд æй хъæбæр фæндæ адтæй, уæддæр мæ мадæ кæсун æма финсун дæр хузæнон нæ базудта: хестæр хуæрæ цалинмæ колхози куста, хуаллаг фагæ амал кодта, уæдмæ кæстæри рагъи ба хæдзари гъуддæгутæ адтæнцæ. Уой фæсте ба мæ мадæ косун райдæдта агоригæнæн заводи, телæй æргъæ лух кодта агоритæн.  Уæдта киндзи æрцудæй æма æ бийнонти сагъæстæй цардæй.

– Дæ мади зæрдихатти менеугутæй  дæмæ ци ес?

– Нæ зонун. Мæ бон айдагъдæр уой зæгъун æй, æма е мæнæн адтæй æма алкæддæр уодзæнæй тæккæ хуæздæр, зæрдхæлар æма рæстуод адæймаг. Уæхæн зин цард ка бавзурста, еци адæймæгутæ рæстдзийнади æнкъарæнтæ уæлдай хæстæгдæр есунцæ сæ зæрдитæмæ. Мæ мадæ дæр, ести минкъий æведауцæ хабар ку базонидæ, уæд хъæбæр истингун уидæ. Зæгъæн, кедæр æвудæй бафхуардтонцæ кенæ кæмæндæр  æ раст гъуддаг бакъулумпи кодтонцæ, уæд алци бакæнунмæ дæр цæттæ адтæй, цæмæй рæстдзийнадæ фæууæлахез уа.

– Дæ фиди хæццæ сæмæ ести æмхузондзийнадæ адтæй?

– Уотæ нæ зæгъдзæнæн, æма  æмхузон адтæнцæ. Мæ фидæ адтæй карзгомау, æцæг ирон лæг, хæдзари æцæг хецау. Æма мæ цæсти, уæдта мæ хуæри цæсти ин, куд дзурддзæугæ лæг, уотæ устур кадæ ке адтæй, е ба адтæй нæ мади фæрци.

– Дæ киунуги куд финсис: «Уæхæн ниййергутæй боз ун  хуæрзæнцон æй, æма дæ ихæс ба ’й аккаг нимайундзийнадæ, кадæ æма цитæ кæнун…»

– Нæ мадæ алцидæр уотæ кодта, цæмæй  фæррæдуйунæй, фæхходуйнаг унæй, нæхе гъæуай кæнæн, уомæн æма  нæ нæ фидæ карзæй бафхуардтайдæ… Уотемæй нæ аразта раст надбæл, нæ фидæн  кадæ кæнунбæл.

– Еугæр нæ дзубанди рацудæй хестæртæ æма кæстæрти ’хсæн рахастдзийнæдти туххæй, уæд, махмæ гæсгæ, ахсгиаг уодзæнæй дæ киунугæй еума гъуди зæрдæбæл æрлæуун кæнун. Ду финсис, гъома, хестæртæй кадæртæ уарзунцæ сæхе æригондзийнади рæстæгутæ æстаун, нури догæ ба сæ зæрдæмæ нæ цæуй æма дугъ-дугъ кæнунцæ. Æз дæр, зæгъис,  нур уæхæн хебæлæнвæрсуни къæсæрбæл æрлæудтæн, зæгъгæ ’й лæдæрун, мæ фæлтæр цума хуæздæр æма аккагдæр адтæнцæ, уотæ мæмæ кæсуй. Æма дæмæ нур дæр ма уотæ кæсуй æви дæ гъуди раййивтай?

– Куд фæззæгъунцæ, е æносон фарста æй. Ка ’й зонуй, мах фæсте дæр уотæ дзордзæнæнцæ. Фал æз ба уотæ гъуди кæнун.  Æригондзийнадæ уæхæн уагæ æй æма ибæл  зин дзорæн æй фæрсæй кæсгæй. Фæсевæдæй ку уай, айдагъдæр æй уæд балæдæрдзæнæ, ци ’й, уой. Хумæтæги нæй е дæр, æма æрдзи цидæриддæр исæнтæстæй, етæ сæ райрæзти рацæунцæ цалдæр къæпхæней сæрти. Уотæ æхсæнадон царди фæззиндтитæ дæр – алцæмæн дæр ес райдайæн, ес ин кæрон.

Кæд уотæ зæгъун æнгъезуй, уæд æз уобæл  æнкъард кæнун æма ме ’ригон æнзтæ ке райевгъудæнцæ. Уогæ цæйбæрцæдæр æнзтæ дæбæл цæуа, уæддæр гъæуама адæймаг зæрдæй уа æвзонг. Æз уотæ нæ гъуди кæнун æма нури фæсевæд махæй лæгъуздæр æнцæ. Етæ ци уавæрти исирæзтæнцæ, уонæй, уæхуæдтæ ’й зонетæ, зæгъун æнгъезуй куд фурæмæнтъери, фудхæлхъой æма фурхъеллау уавæртæ.

Нуртæккæ махæн нæ цард, нæ дуйне æй æндæрхузон – цæмæйдæр хуарз, цæмæйдæрти ба – карз æма æнæхатир.

Мах дæр, куд раздæри фæлтæртæ, уотæ æнцон уавæрти нæ цардан, мах дæр берæ нæхъæртондзийнæдтæ æвзурстан. Фал нæ ервæзунгæнæг адтæнцæ нæ еудзийнадæ, æмæзмæлд, кæрæдземæн агъазгæнæг æма фæххуæцæг  ке адтан, е.

– Дæ адæми историйæй кæци догæй хъæбæрдæр сæрустур дæ?

МАМСУРАТИ Таймураз хайгин æй бийнонти амондæй дæр. Æ цардæмбал Лариси (Зæнгиати Габоций кизгæ) хæццæ исгъомбæл кодтонцæ æртæ кизги æма фурт. Уонæй абони алкедæр арæхстгинæй æнхæст кæнуй æ карни хабæрттæ. Ларисæ æхуæдæг ба косуй Цæгат Иристони Хетæгкати Къостай номбæл университети ахургæнæгæй, устур кадæ ин ес е ’мгустгæнгути ’хсæн дæр æма студентти ’рдигæй дæр. Аци къарæ раги ист æрцудæй, æма си Ларисæ æй сæ цæуæтæй айдагъдæр æртей хæццæ.

– Мæ адæми еугур историйæй дæр æз сæрустур дæн: æ тæккæ уæззаудæр рæстæгутæй дæр æма æ уæлахезтæй дæр.  Æз бауæрæй дæр æма тогæй дæр мæ адæмæй дæн, æма уомæ гæсгæ мæ бон нæй, уæдта ’й мæхецæн аккаг дæр нæ кæнун нæхе истори тæрхæгутæбæл рацурхæ-бацурхæ кæнæ – айæ бæззуй, айæ ба нæ бæззуй, зæгъгæ. Зин ку уидæ, уæд мæ адæммæ еци еугур зиндзийнæдтæн бафæразун æма сæ сæрти бахезунмæ хъаурæ æма нифс разиннидæ æма æз уомæй сæрустур дæн; сæрустур дæн мæ адæми уæлахезтæй дæр.

– Фурт исгъомбæл кодтай, хæдзарæ дæр исаразтай, бæласæ ба ниссагътай?..

– Бæлæстæ уалдзæги  ниссадзун нæхемæ, Беслæни, мæ фиди уæзæги…

– Таймураз, махмæ уотæ кæсуй, æма бæлæстæ  дæ дзæхæрай ке ниссадзис, е арфиаг гъуддаг æй. Фал никки арфиагдæр ба е æй, æма дæ уарзон Иристони цардарæзти хуæрзамонди цардгъон бæлæстæ ке садзис дæ аллибони хъазауатæй, е. Æма еци устур дзæхæрай – Иристони цардиуаги – ма дин берæ федауцæ гъуддæгути рæсугъд бæлæстæ ниссадзун куд бантæса, сæ еугурей уедæгтæ дæр куд ниццæфсонцæ æма деденæг куд ракалонцæ, алæмæти  адæмæн фарнæхæссæг рæзæдонæ си куд рауайа, уæхæн амонд уæд дæу дæр æма мах дæр.