Турки республики ци æверхъау зæнхинкъуст æрцудæй, е дуйней еугур рауæнти рæстзæрдæ дзиллити дæр устур хъонци бафтудта, æмзунд-æмвæндæй уайсахат архайун байдæдтонцæ, еци фудбæлахи бахауæг адæмæн, ке бон ци æй, уомæй фæййагъаз кæнунбæл. Уотæ Цæгат Иристони дæр.

Нæ республики Сæргълæууæг Сергей Меняйло бахаста фæндæ, цæмæй æнхæстгæнæг оргæнти косгутæ сæ агъази хай бахæссонцæ, Турки республики зæнхинкъусти фидбилизæй гъигæдард ка баййафта, еци адæмæн. Байхæс кодта, цæмæй Хецауади Сæрдар æма æ хуæдæййевгутæ, уæдта министртæ сæ еу бони мизд радех кæнонцæ æма, ци æхца æрæмбурд уа, е æрвист æрцæуа агъази сæрмагонд фондмæ.

Турки зæнхинкъусти гъигæдард ка ’рцудæй, еци адæмæн гуманитарон агъаз æмбурд кæнуни гъуддагмæ сæ зингæ хай бахастонцæ Мæздæги райони финддæс национ-культурон æхсæнади дæр: æрæмбурд кодтонцæ плащ-палаткитæ, дарæс, гъар гъæццæлттæ, гъаргæнæнтæ…Зæгъун гъæуй, бонæй-бонмæ нæ республики фулдæрæй-фулдæр кæнуй гуманитарон агъази куст.

Турки нури зæнхинкъуст æ æверхъаудзийнадæмæ гæсгæ рабарунцæ, 1989 анзи Сомехи ци зæнхинкъуст æрцудæй, уой хæццæ – еци зæнхинкъусти тухæ адтæй 8,2 балли, æрцудæй устур бæлæхтæ, цуппар минуттемæ си фæммард æй дæс æма инсæй мин адæймагемæй фулдæр.

Еци æверхъау цауи туххæй  æ уацтæй еуеми америкаг финсæг Марк В.Хансен ракой кодта мæнæ ауæхæн хабар. Цæветтонгæ, еци рæстæг еу лæг æ цардæмбали фæууагъта сæ хæдзари, нецибал тæссаг ин æй, зæгъгæ, уой зудта, æма уотемæй фендæй скъоламæ – уоми адтæй æ биццеу. Скъолай бæстихай баййафта хæдзаруатæй. Лæгæн æ зæрдæ ниссæххæт кодта. Фал æ зæрдæбæл уайтæккæ ’рбалæудтæй, кæддæр æ фуртæн ци дзурд равардта, е: «Цийфæнди хабар дæбæл ку ’рцæуа, уæддæр дæмæ æз æвæстеуатæй фæззиндзæнæн агъазмæ!..»

Лæгæн æ цæститæ дони разилдæнцæ. Раздæри скъолай бунати – айдагъ ихæлддзæгтæ. Фал лæгæй иронх нæ адтæй, биццеуæн ци дзурд равардта, е. Ци къласмæ цудæй æ биццеу, е адтæй бæстихаййи рахесфарс къуми. Æма уоми дортæ фæйнердæмæ калун байдæдта.

Уæдмæ иннæ ниййергутæ дæр тарстæй цудæнцæ хæдзаруати размæ, æма сæ унгæг гъæртæ райгъусиуонцæ: «Мæ фурт!..», «Мæ кизгæ!..», «Уæууæй, ци кæнон?!»

Ниййергутæй еуæй-еуетæ сæ зæрдæ нецæбæл бал дардтонцæ:

– Байрæги ’й!

– Æгас си некебал æй!

– Нæ бон ма син ци ’й!

Лæг син сæ дзубандитæмæ нæ игъуста, айдагъдæр алкедæр рафæрсидæ:

– Дæ зæрди мин фæййагъаз кæнун ес?

Æма идарддæр фæйнердæмæ калдта дортæ, бæстихаййи ихæлддзæгтæ. Æ сæри адтæй еунæг гъуди: гъæуама мæ фурти цийфæндийæй дæр иссерон.

Уæдмæ фæззиндтæй зингхуссунгæнæг къуари разамонæг æма архайдта адæми еуварс, æдасдæр рауæнмæ ратæрунбæл:

– Нуртæккæ хъæбæр тæссаг æй зингисервæзтитæй, исрæмугъдтитæй, æма уæхе гъæуай кæнетæ, алкедæр уи æ хæдзарæ байагорæд. Гъуддæгутæ мах барæ уадзетæ.

Еци дзубандитæ фегъосгæй, лæг рафарста зингхуссунгæнæги:

– Дæ зæрди мин фæййагъаз кæнун ес?

Уæдмæ сæ размæ ’рбацудæй милиционер дæр æма дзоруй лæгмæ:

– Дæхебæл фæххуæцæ, хуарз лæг, ами хъæбæр тæссаг æй, ести фидбилизи бахаудзæнæ.

Æма бабæй лæг милиционери дæр рафарста:

– Дæ зæрди мин фæййагъаз кæнун ес?

Æма æ куст нæ уагъта – цæбæл хуæст кодта, уони фæйнердæмæ калдта: æ фурт æгас æй æви фæммард æй, уой цалинмæ базона, уæдмæ ин ардигæй рандæуæн нæййес!

Аст сахаттей дæргъи къахта… Къахта дууадæс сахатти, цуппар æма инсæй сахатти, æртиндæс æма инсæй сахатти. Уæдмæ, æстдæс æма инсæй сахатти ку рацудæй æ уодуæлдай кустбæл, уæд еу устур дор рахъел кодта, æма имæ æваст райгъустæй æ уарзон хъæболи загъд.

– Арманд! – нигъгъæр кодта фидæ æ гъæлæсидзаг, æма бабæй æ гъос райахæста æ биццеуи дзурд:

– Баба! Мæнæ дæн æз! Ме ’мбæлттæн дæр загътон, ма тухсетæ, мæ фидæ æгас ку уа, уæд нæ фæййервæзун кæндзæнæй, зæгъгæ. Дзурд мин ку равардтай, цийфæнди ку ’рцæуа, уæддæр дæмæ агъазмæ зиндзæнæн, зæгъгæ! Æма дæ дзурдæн хецау разиндтæ, баба!

– Куд айтæ, ци айтæ? – рафарста фидæ.

– Æртиндæс æма инсæй адтан æма ма ни цуппæрдæс байзадæй уодæгасæй, баба… Хъæбæр фæттарстан, æстонгæй æма æдонугæй мæлæн!.. Нæ еугурдæр дæумæ æнгъæлмæ кастан. Скъола ку никкалдæй, уæд нæ къласи фæрстæй дууæ нæ рахъан æнцæ æма уонæй тугури ’хсæн ниххаудтан!

– Исхезæ мадта, мæ зæрдтаг!

– Нæ, баба! Раздæр бал ме ’мбæлтти исæргъуветæ, уæдта мæхуæдæг исхездзæнæн. Зонун æй, цийфæнди ку ’рцæуа, уæддæр мæ ду фæййервæзун кæндзæнæ.

*  *  *

Аци цау абони хумæтæги нæ æримистан. Уотæ нæмæ кæсуй, цума уой бакæсгæй, беретæ ни расагъæс кæндзæнæнцæ, еци лæг æма æ фурти зунд æма зæрдихаттæй бæргæ хайгин ку уиуонцæ нæ дзиллæ æнæгъæнæйдæр, уони хузæн сæмæ айдагъ сæхе сагъæс ку нæ уидæ, фал кæрæдзебæл æновуд, кæрæдземæн фæййагъаз кæнунмæ разæнгард ку уиуонцæ. Уой дæр – айдагъ лæгæвзарæн рæстæги нæ, фал æнæуой цардиуаги дæр.

Турки ци фудбæлах æрцудæй, уоми ка бахаудтæй, еци адæми рист æма зинтæ сæ зæрдитæмæ хъæбæр хæстæг райстонцæ нæ дзиллæ дæр. Еци бæсти Иристонæй рацæуæг адæмæй ка цæруй, уони национ æхсæнади разамонæг Хъусати Садретин куд загъта, уотемæй хъæбæр арфиаг æнцæ Иристони дзиллæй, аци уæззау рæстæги сæбæл æновудæй ке ауодунцæ, ке бон куд æй, уотæ син ке агъаз кæнунцæ сæ абони уæззау уавæрти, уой туххæй.

Еугур аци хабæрттæ уомæ гæсгæ ракодтан, æма, æгудзæг уавæри ка бахауй, еци адæймаг, кæд æй зæгъгæ нæ фæккæнуй, уæддæр, æвæдзи, æнгъæлмæ ба фæккæсуй иннетæмæ, естæмæй мин фæййагъаз кæнун уæ зæрди ес, зæгъгæ… Æма гъæуама фудевгед ма фæууа…