ТЕГАТИ Сулейман (раззаг рæнгъи бадуй – галеуæрдигæй дуккаг) æ тугъдон æмбæлтти хæццæ фронти.

ТЕГАТИ Сулеймани рохс ном имисгæй, куд гъæуама нæ æримисæн æ берæ исфæлдистадон фæллæнттæ дæр. Сулейман абони не ’хсæн нæбал æй (нæ Исфæлдесæг ин æцæг дуйней дзенети рохсдæр бунат исаккаг кæнæд…), уæддæр абони дæр ма нин цæмæдесаг æнцæ æ финст æрмæгутæ, æнцæ нин нæ адæми анзфинсти æвдесæнтæ. Уонæн сæ еугурей хæццæ уæ абони базонгæ кæнуни равгæ нин газети гæнæнтæмæ гæсгæ нæййес, фал си уæддæр абони ке мухур кæнæн, уони ба уомæ гæсгæ равзурстан, æма рæхги бабæй бæрæг кæндзинан нæ Цитгин Уæлахези бæрæгбон. Тегати Сулейман ба, еуемæй, æхуæдæг адтæй Устур Фидибæстон тугъди архайæг,  иннемæй ба æ рæстæги хъæбæр берæ зæрдæмæдзæугæ уацтæ ниффинста еци тугъди хъайтартæбæл. Æма уонæй абони мухур кæнæн дууæ æрмæги. Уадзæ æма абони фæлтæртæ зононцæ циуавæр дессаги лæгтæй цитгин адтæй нæ Иристон, сæ кæдзос уодти æма рæстмæтундзæг зунди фæрци ин ци берæ хуæрзти бацудæнцæ Райгурæн бæстæн, беретæ си сауæнгæ сæ цард дæр æ сæрбæлтау ку багъудæй, уæд иснивонд кодтонцæ.

Мæнæй хестæр адтæй Зурман.  Уосæ ку ракурдта, уæд мæнæн гъазтмæ цæун афонæ дæр нæма адтæй. Скъоламæ уони гъæунгæбæл цудтæн. Æма ахид фембæлианæ Зурмани хæццæ. Фал имæ ци рæуонæй гъæуама исдзурдтайнæ: е хестæр, æз – кæстæр. Уæдмæ ралæудтæй æндæр рæстæг: Зурмани фæууидтон тогæйдзаг цинели, æ закъæ – æнæдаст, æ усхъитæбæл – автомат, æ астæубæл – дамбаца. Уотемæй æфсæддонти къуари хæццæ  сабур ампъезæй æрцудæй, тугъди арти ка басугъдæй, немуцаг лæборгути дзæмбутæй ке исуæгъдæ кодтан, уæхæн æдзæрæг гъæуи гъæунги. Æз имæ æдзинæг никкастæн, уæдта имæ еци-еу тъæбæртт бакодтон, æгайтима мæ гъæуккагбæл исæмбалдтæн, зæгъгæ. Мæ хъури ’й никкодтон.

Е адтæй 1944 анзи апърели, Хъирими æрдæгсакъадахмæ сахар Керчи ’рдигæй ку æмпурстан, еци тогкалæн бæнттæй еуеми. Тугъди будури фиццаг хатт уæд исæмбалдтæн мæ гъæуккагбæл. Æма мæмæ нур Зурман æнсувæрæй дæр  хъазардæр  фæккастæй, мæ цийнæн кæрон нæбал адтæй, кæрæдземæн фæккодтан нæ тугъдон хабæрттæ.

Фестæг æфсади взводи командир адтæй Зурман. Е ’фсæддонти сæ фулдæр – азербайджанæгтæ. Се ’взагбæл дзорунмæ хуарз арæхстæй.

…Æмбесæхсæвæй райевгъудæй æртæ сахатти. Раст еци афонæ Хъирими æрдæгсакъадахи искæсæн билгæрон. Рагон Керчи фæйнæ фарси доргун зæнхæ иссугъдæй пеллонгæнгæ арти хузæн. Уой сугътонцæ мах дзармадзантæ, катюшитæ, бомбитæ. Еци ’хсæви хузæн некæд бафеппайдтон нæ тугъдон техники хъаурæ. Гитлер фехæлун æнгъæл кæмæн нæ адтæй, еци федæрттæ фæууæлгоммæ ’нцæ. Уæддæр немуцаг салдæттæ æма афицертæ архайдтонцæ Хъирими æрдæгсакъадахи федар унбæл. Фал денгизон десантти нихмæ æдух разиндтæнцæ. Æгас ма си ка байзадæй, етæ ледзæги фæцæнцæ, мингæйттæй ба сæхе уацари равардтонцæ.

Сахар Керчи бунмæ еци æхсæви десантти хæццæ адтæй ме ’мгъæуккаг Хекъилати Зурман дæр. Мæ зæрдæбæл ма хуарз лæуунцæ, ке мин радзурдта, еци хабæрттæ. Е взводи æфсæддонтæ Хъирими зæнхæбæл гитлеронтæй мæрдтæмæ берæ барвистонцæ. Сæ блиндажтæ ка фæууагъта, кæд фæййервæзинæ, зæгъгæ, денгиз æрдæмæ ка лигъдæй, еци гитлерон афицер Зурманæн æхе къохæй бацудæй мæрдтæмæ. Фал ме ’мгъæуккаги зæрдæ уæддæр мæтъæл адтæй, неци уоййасæ имæ багъардта æ уæлахез. Уомæн æма æхе взводæй дæр цалдæремæй байзадæнцæ тугъди будури, сæ цард равардтонцæ Райгурæн бæсти сæрбæлтау.

ХЕКЪИЛАТИ Зурман æма Темболат.

Хъаурæгин адтæй, Зурман мин ке туххæй радзурдта, еци æхсæйвон десант. Кæд уæхæн карз тугъдæй фæййервазтæй, уæд мин тæссаг нæбал æй, зæгъгæ, æ гъазæн дзубанди абони дæр ма мæ гъостæбæл уайуй. Нифсгун адтæй Зурман. Айдагъдæр æ зæрдæ дзурдта æ кæстæр æнсувæр Темболатмæ. Афонæ дæр ин нæма адтæй, фараст къласемæй уæлдай нæма фæцæй каст, уотемæй рандæй фронтмæ. 1942 анзи сæрдигон каникулти Чиколай Ленини номбæл колхози трактортæн артаг ласæгæй куста. Силгоймæгтæ дæр кæндзæнæнцæ аци куст, зæгъгæ, еу бон бацудæй æфсæддон комиссариатмæ…

Æма Зурман тугъди будури æнæнгъæлти ку исæмбæлидæ Темболатбæл! Еци хабæрттæ дæр ракодта. «Нурма æригон æй æма, ка ’й зонуй, ку нæ исарæхса фронти», – Зурмани зæрдæ катаййи бацудæй.

…Æстдæс æма инсæй анзи райевгъудæй, Хекъилати Зурмани хæццæ тугъди будури ку исæмбалдан, уæдæй нурмæ. Е нæбал исæздахтæй  æ райгурæн гъæу Чиколамæ, нæбал фæууидта æ бийнонти, æ цард равардта нæ бæсти сæрбæлтау. Тугъди будури бæгъатæрæй фæммард æй æ кæстæр æнсувæр Темболат дæр. Æз сæ ахид æримисун, уæлдайдæр ба, Уæлахези бон ку æрхъæртуй, уæд. Æма бабæй нур мæ зæрдæбæл æрбалæудтæнцæ. Никки ма мæмæ се ’ртиккаг æнсувæр, Устур Фидибæстон  тугъди инвалид Хекъилати Дзаххотт æрæги ку ’рбахæссидæ, Зурман æма Темболат сæ бийнонтæмæ ке ’рвистонцæ, ка исбор æй, еци æртæтегъон финстæгутæ. Лæмбунæг сæ бакастæн. Зæрдæмæ гъардтонцæ бæгъатæр тугъдонти финстæгутæ. «Мах амондгун цард фехалунмæ ка гъавуй, еци гитлерон фашисттæбæл фæууæлахез унмæ нæ берæ нæбал гъæуй». «Аци бæнтти знаги дæрæн кæнæн «Минкъий Зæнхæбæл…» «Мæ хъазар мадæ Батий, мæ еунæг хуæрæ Хулиймæт, уæлахези бон æрхæстæг кæнуй, тагъд фæууиндзинан кæрæдзей…» «Мæ тоги фæстаг æртæхи уæнгæ тох кæндзинан цифуддæр знаги нихмæ…»  «Тугъд тугъд æй, ка ’й зонуй, ку нæбал фæййервæзон, уæддæр, æ фæууинунмæ кæмæн бæллун, мæ еци фурт Азрати мин исгъомбæл кæндзинайтæ…»

Æма исгъомбæл æй Зурмани седзæр биццеу Азрат. Каст фæцæй уæлдæр ахургæнæндонæ, иссæй инженер, косуимæ рандæй бæсти устурдæр арæзтæдтæй еу – Байкало-Амури магистрали æрæзтадæмæ.

 ТЕГАТИ Сулейман, (газет «Рæстдзинад», 1981 анз).

РЕДАКЦИЙÆЙ:

Тегати Сулеймани радзубандимæ гæсгæ ма уой зæгъдзинан, æма Темболатæн æ фæсте цæуæт нæ байзадæй. Зурманæн ба адтæй фурт æма кизгæ – Азрат æма Земфирæ. Азрат æцæгæйдæр куста БАМ-и, уой фæсте ба исæздахтæй Цæгат Иристонмæ, цардæй ами. Гъулæггагæн, цардæгас нæбал æй, Земфирæ ба, хуæрзæригон ма адтæй, уотемæй фудракæнди фудæй бастъалдæй… Рохсаг уæнтæ…