Къари (галеуæрдигæй рахесæрдæмæ): КОЛИТИ Аслæмбег æма Витали, ДЗИДЗОЙТИ Тасолтан, ЕДЗАТИ Рустам æма ЦЪУККИТИ Барис.

Алли гъæубæсти дæр рæстæгæй-рæстæгмæ цийнаг мадзæлттæ арæзт куд нæ цæуй. Фулдæр хæттити етæ фæуунцæ кæцидæр бийнонти хуарз хабæртти фæдбæл. Фал си фæууй уотæ дæр, æма мадзæлттæй кæцидæр исуй гъæубæстæн еумæйаг бæрæгбон. Уотæ адтæй æрæги, бæлвурддæрæй ба 30 июли Æхсæрисæри. Гъæуи цæргутæ, куд фæззæгъунцæ, æдцъелæ-æдмелæ бамбурд æнцæ сæ культури Хæдзари.

Бæрæгбон ба арæзт æрцудæй Æхсæрисæри ка фæццардæй, уоми ка ахур кодта, абони дæр æ бастдзийнадæ ка нæ ихалуй цæргути хæццæ, уæхæн дууæ лæгей кадæн. Етæ æнцæ: гъæууонхæдзарадон наукити доктор, профессор Цъуккити Геуæргий фурт Барис æма нæ республики зундгонд финсæг Колити Витали.

Гъæуи цæргути еумæйаг фæндæмæ гæсгæ сæ дууемæн дæр лæвæрд æрцудæй «Æхсæрисæри кадгин гражданини» нæмттæ. Зинвæндæгтæбæл рацудæнцæ царди сæ дууæ дæр седзæртæ уогæй. Фал кæд цийфæнди цæлхдортæ ислæууидæ сæ рази, уæддæр еци æдæрсгæй, нифсгунæй цудæнцæ сæ нисантæмæ.

Бæрæгбони райдайæни размæ мин бантæстæй Колити Виталий хæццæ радзубанди кæнун. Æма уотæ загъта:

– Кæсун ме ’мгъæуккæгтæмæ æма мæ зæрдæ æгæрон рохсдзийнадæй идзаг æй. Уæлдайдæр ба абони ами ке уинун цитгин хестæрти – ке ’хсæн ирæзтæн, ке фæрци фæххайгин дæн мæ цардвæндагбæл цæугæй мин хъæбæр ка фæййагъаз æй æма ма мин нерæнгæ дæр ка агъаз кæнуй, еци хуарздзийнæдтæй.

Берæ кадгин æма радгин адæмтæ цардæй алли рæстæгути аци гъæубæсти: Туйгъанти Майрæн – керменист-революционер, Темирати Тазе – адæмон ахургæнæг. Ленини ордени дууæ хатти кавалер, Боллоти Полий – Цæгат Кавкази силгоймæгти ’хсæн фиццаг Социалистон Фæллойни Бæгъатæр. Дæс æма дууинсæйемæй ба адтæнцæ Устур Фидибæстон тугъди архайгутæ. Абони си уодæгас некебал æй, ци мæрдти æнцæ, уоми рохс дзенет сæ бадæн, фал сæ кадæ ба адæми зæрдити байзадæй устур дæнцæн.

Æхсæрисæри нур дæр еу æма дууæ нæййес, хестæрти рохс фарнæ идарддæр ка хæссуй, уæхæнттæ. Ес си дæсни дохтиртæ, ахургæнгутæ, гъæууон хæдзаради специалисттæ, спортсментæ æма æндæр аллихузон хуарз гъуддæгутæбæл хуæст адæмтæ.

Цъуккити Геуæргий фурт Бариси, республики гъæууонхæдзаради къабази хæццæ баст адæмæй ка нæ фæсмæруй, уæхæнттæ æстæнтæ ’нцæ. Тугъди уæззау æнзти рæстæги райзадæй седзæрæй Барис. Гъæуи скъола каст ку фæцæй, уæд æй хъæбæр фæндæ адтæй æ ахур райдарддæр кæнун, уæлдæр ахурадæ райсун, фал æ седзæргæс мадæ Раденкæмæ еци рæстæгути кæцæй хаудтæй æхцай къапекк, уæлдайдæр ба кустуæттæ кæми адтæй, уæхæн рауæнтæй идардгомау æвæрд гъæуи. Æма Барис (гъæуи æй фулдæр зонунцæ Аликкæй), косунмæ бацудæй, уæди рæстæги Елхъабанти ци хутæдарæн фермæ адтæй, уордæмæ хумæтæг косæгæй. Е ба адтæй Æхсæрисæрæй æртæ километри идарддæр Чикола ’рдæмæ. Æд сор, æд мет, аллибон дæр цудæй кустмæ æма æхецæн еуминкъий фæрæзнитæ бамбурд кодта æма æ бæлдæ исæнхæст æй. Гъæууонхæдзарадон институти фæсте каст фæцæй аспирантурæ æма косгæ байзадæй институтæн æхеми. 25 анземæй фулдæр фæккуста биотехнологи æма стандартизаций факультети деканæй. Ци дæсгай Кади гæгъæдитæй хуарзæнхæгонд æрцудæй, етæ дзорæг æнцæ æ уодуæлдай фæллойнæбæл. Æй нæ республики зундгонддæр ахургæндтæй еу. Хуарзæнхæгонд æрцудæй майдан «Иристони Намус»-æй, Хонсар Иристони уæлдæр хуæрзеуæгæй æма не ’нсувæрон республикити Кади грамотитæй. Ци сæдæгай студенттæ рарæствæндаг кодта сæ карни нæдтæбæл, етæ си абони дæр ма арфиаг æнцæ. Куд нæ гъæуама сæрустур уа уæхæн æмбæстагæй Æхсæрисæр!

Зундгонд поэт, тæлмацгæнæг, публицист, Уæрæсей финсгути æма журналистти Цæдести иуонг, дигорон литературон-аййевадон журнал «Ирæф»-и сæйраг редактори хуæдæййевæг Колити Витали, кæд игургæ Хъæрæсе-Черкесий ракодта, уæддæр æ райгурæн гъæубæл ба нимайуй Æхсæрисæр. Федар æма арф уедæгтæй баст æй, ци гъæуи исгъомбæл æй, æ фиццаг поэтикон фæлварæнтæ ци бæстихаййи ниффинста, уой хæццæ. Уой туххæй æхуæдæг æ еу æмдзæвги уотæ финста:

…Де ’ной ниццайнæ цæрдинод,

Ду дæ мæ заргути къæсæр.

Ду дæ мæ цард æма мæ уод, –

Æхсæрисæр! Æхсæрисæр!..

… Ма кæми фæндуй ку цæрон,

Мæнæн не ’суодзæнæ æндæр.

Уодзæн ди алкæд сомигъон, –

Æхсæрисæр! Æхсæрисæр!..

Колити Витали æхуæдæг уотæ зæгъуй:

– Мæ мадæ Анфисæ аст анзей дæргъи фæккуста Æхсæрисæри гъæусовети сæрдарæй. Æ рæстæги цæхгæрмæ гъæунгтæбæл æрцудæй конд сосе нæдтæ, уой агъоммæ ба сæбæл цъифæ рæстæгути машинттæ цæун дæр нæ фæразиуонцæ. Мадта донгъæуагæ ци цæргутæ æййафиуонцæ, уонæн нæ мади доги фадуат фæцæй сæ хæдзæрттæмæ дæр дондзæуæн хæтæлтæбæл дон бауадзун. Нуртæккæ гъæуисæри ци парк ес, уæдта Фидибæстон тугъди ка фæммард æй, уонæн устур циртдзæвæн, етæ дæр конд æрцудæнцæ Анфиси фæрци. Силгоймаг уогæй, бантæстæй ин берæ арфиаг, гъæубæстæн уодæнцойнæ хæссæг гъуддæгутæ исаразун. Уæхæн хабæрттæ ба адæмæй некæд иронх кæнунцæ. Уарзтонцæ гъæубæстæ Анфиси, аргъ ин кодтонцæ, уомæн æма силгоймаг уогæй нæлгоймаги хъаурæ хаста. Уотæ дæр æнгъæл дæн, æма, нæ мадæмæ ци зæрдихатт дардтонцæ гъæубæстæ, уомæй æз дæр хайгин, æвæдзи, фæдтæн. Беретæ мæ хонгæ дæр фæккæнунцæ «Нæхе Витали!..» Ци ма уа уомæй устурдæр хуæрзеуæг?

Уæдта дæ цæмæй еске уарза, уой туххæй бал дæхуæдæг уарзунгъон уо, – еци гъуди некæддæр цох кæнуй мæ зæрдæй. Æхсæрисæр ба мæнæн алкæддæр адтæй ме ’скаст, æ цæргутæ ба – мæ зæрди цæгиндзитæ!

Бæрæгбон арæзт æрцудæй гъæуи бунæттон администраций сæргълæууæг Дзидзойти Тасолтан æма скъолай ахургæнæг Дзоблати-Катаути Татьяни хъæппæресæй.

Дзоблати-Катаути Татьянæ лæмбунæг æрдзурдта, кадæгонд кæмæн цудæй, уонæй алке царди æма исфæлдистадон нæдти туххæй. Равдистонцæ гъæуи цæргути имисуйнæгтæ сæ дууей туххæй дæр, уæдта син Дзидзой-фурт кадгин уавæри равардта «Æхсæрисæри кадгин гражданин», зæгъгæ, нæмттæ син лæвæрд ке ’рцудæй, уой туххæй æвдесæндартæ.

Аци, æнæуойдæр цæмæдесаг мадзал, уæлдай хъæбæрдæр ба исфедаун кодта, гъæуи фæсевæд æма бунæттон скъолай ахурдзаутæ ке бацæттæ кодтонцæ æма равдистонцæ, еци зæрдæмæдзæугæ концерт.

Аци рауæн бунати уодзæнæй, хехъæппæресадон къуари архайгути нæмттæ зæрдæбæл æрлæуун кæнун. Етæ ’нцæ: Дашити Амир, Амур, Сæрмæт, Кирæ, Малхъарти Аминæ, София, Темурти Кристинæ, Настя, Хортити Давид, Едзати Рустам, Гогунити Хетæг, Викæ Васильева, Бетанти Арианæ, Малхъарти Фатимæ, Катеринæ, Малити Верæ, Надеждæ, Дзидзойти Эланæ, Арсæгти Аринæ, Гобати Мурат, Дзоблати Ибрагим, Малити Беллæ, Магомедти Сослан.

Дашити Маринæ æма Дзоблати-Катаути Татьянæ, Мæрзойти Альбинæ æма Гогунити Аленæ, культури хæдзари косæг Дзагурти Валя ба бацæттæ кодтонцæ цæмæдесаг цæстуингæ æрмæгутæ. Арфиаг уæнтæ!

Сæ арæхстдзийнадæ ахид ке февдесунцæ берæ рауæнти, уой туххæй ба нæ республики зундгонд æхсæнадон архайæг, историк, Хъарданти Тимур балæвар кодта скъоладзаутæн Кади грамотитæ æма киунугутæ. Зали игъустæнцæ Колити Виталий æмдзæвгитæбæл финст зартæ, аййевæй ин кастæнцæ е ’мдзæвгитæ. Бустæги зæрдæмæдзæугæ ба рауадæй Виталий цубур игъæлдзæг миниатюритæмæ гæсгæ арæзт инсценировкæ.

– Финсæгæн æ исфæлдистадæ дзилли зæрдитæмæ ку гъара, уæд ибæл еци гъуддаг разæнгарди базуртæ садзуй, – зæгъуй Витали. – Устур боз си дæн, уоййасæ устур æууæнкæ мæмæ ке равдистонцæ мæ гъæубæстæ, уомæй. Мæнæн мæ рист дæр æма мæ цийнæ дæр еу æй мæ зæрддагон адæми хæццæ. Уæлдай арфиаг ба дæн Дзидзойти Тасолтан æма Дзоблати-Катаути Татьянæй, гъæубæсти цæргутæй, кæстæртæй…

Арфæ дин кæнæн, Витали, мах дæр!

МÆРЗОЙТИ Заирæ

КОЛИТИ Витали

ÆХСÆРИСÆР

Æхсæрисæр, æдта, ци зæрддаг дæ,

Æвдадзау æй мæнæн Сæхолдон.

Æхсæрисæр, æдта ци ’бæлдтаг дæ,

Лæги хъаурæ дæуæй фæййистон.

Де стур фарнæй алкæд сæрустур дæн,

Фæццардтæн дæ нифсæй кæд æдзох,

Уæд дæубæл куд кæнон устур зæрдæ,

Уæд дæбæл куд исесон мæ къох.

Идард надбæл мæ тухсти, мæ зини,

Дæуæй фæуун æрмæст сомигъон,

Нæ мин ес æнæ дæуæй æзинæ,

Нæ мин ес æнæ дæуæй исон.

Сувæллонау дæубæл æрхъанбаст дæн,

Зæрдæй дæр, уодæй дæр, æз дæу дæн.

Кæд фæууй æфсæдæн мади уарзтæй,

Уæд мин ес дæуæй дæр æфсæдæн.

Иронхуати мæнæй некæд уисæ,

Дæ цæрайæй цардтæн, дæ кадæн.

Хуарз байрайæ мæ гъæу, Æхсæрисæр!

Æнæнез мин уотæ, мæ адæн!