Гагкайти Алихани туххæй æ рæстæг финст æрцудæй берæ аллихузон æрмæгутæ, æма уонæмæ гæсгæ бацæттæ кодтан, мæнæ абони ци уац мухур кæнæн, уой дæр.

*  *  *

Авд анзи дæр æнхæст нæма цудæй Гагкайти Алиханбæл, бустæги седзæрæй ку байзадæй, уæд. Цардæй æ хеуæнттæмæ æ райгурæн гъæу Гъæдгæрони. Ахур кодта скъолай. Адтæй æнæзийнадæ, кæдзосзæрдæ æма æфсæрмигæнагæ биццеу, аргъ кодта хестæртæн, зæрдтагон ин адтæнцæ æ райгурæн зæнхæ, æ фидтæлти уæзæг, æ къона. Еудзурдæй, гъомбæл кодта не ’гъдæуттæбæл.

Æртиндæсанздзуд Алихани 1930 анзи æ хестæр æнсувæр Михал, Плеханови номбæл институти студент, фæххудта Мæскумæ æма ’й фæскомцæдеси Краснопресненски райкоми агъазæй равардта нæуæгдзаути фæнзуйнаг хæдзарæмæ. Е адтæй сувæллæнтти интернационалон хæдзарæ, адтæй си æхе астанзон скъола-интернат. Уоми адтæнцæ седзæр сабийтæ Мæскуйæй, Украинæй, Белоруссийæй æма ССР Цæдеси æндæр республикитæй. Цардæнцæ си æма ахур кодтонцæ Болгарий æма Европи æндæр бæститæй революционерти сувæллæнттæ дæр.

Гагкайти Алихан адтæй нæуæгдзаути хæдзари хуæздæр, зæрдæргъæвддæр ахурдзаутæй еу. 1932 анзи аст къласи хъæбæр хуарз бæрæггæнæнти хæццæ каст ку фæцæй, уæд ахур кæнунмæ бацудæй Мæскуй автомобилон нæдти институти рабфакмæ, уой фæсте ба – еци институтмæ. 1939 анзи Гагкай-фурт фæскомцæдесон путевкæмæ гæсгæ бацудæй уæди рæстæги кадгин æфсæддон училищемæ – Сурх Октябри номбæл Ленингради Сурхтурусагин 1-аг артиллерион училищемæ æма ’й каст фæцæй æмгъудæй раздæр хъæбæр хуарз бæрæггæнæнти хæццæ. 1940 анзи феврали ин лæвæрд æрцудæй æфсæддон цин «лейтенант» æма ’й рарвистонцæ Одесси æфсæддон зилдмæ. Адтæй 74-аг æхсæг дивизий 78-аг полкки танкити нихмæ тохгæнæг артиллерий взводи командир. 1940 анзи сæрди лейтенант Гагкай-фурт архайдта Бессараби уæгъдæ кæнунбæл операций.

Устур Фидибæстон тугъд æй æрæййафта румынаг арæнмæ хæстæг сахар Ананьеви (Одесси облæст). Æригон афицер архайдта немуцаг-фашистон æрбалæборгути нихмæ карз тугъдтити Хонсар фронти. Размæмпурсæг знаги æма сæ нихмæлæууæг сурхæфсæддон хæйтти тухтæ æмбæрцæ нæ адтæнцæ. 74-аг æхсæг дивизий хæйтти багъудæй фæстеггæй æрлæууни сæр. Цудæнцæ скæсæнæрдæмæ тох кæнгæй. Гагкай-фурти взвод полкæн аразта фадуæттæ фæстеггæй æрлæуунæн, уорæдта фашистти размæмпурст. Тохæй-тохмæ ирæзтæй артиллеристти арæхстдзийнадæ, взвод исфедар æй, истухгин æй, лейтенант Гагкати Алихан ба иссæй арæхстгин, æхсист командир, артиллерий гъуддаги дæсни.

Знаг ма уæд хъаурæгиндæр адтæй æ гæнæнтæ-равгити фæрци, æма махонтæн дæр æндæр гæнæн нæ адтæй, цудæнцæ фæстæмæ. Сæ хæццæ цудæнцæ Гагкай-фурти артиллеристтæ дæр – сæ фæсте сахартæ æма гъæутæ уадзгæй, кæд зæрдрист æма мæстæлгъæдæй идзаг адтæнцæ, уæддæр зæрдсаст ба нæ адтæнцæ, еци æверхъау уавæрти дæр федарæй си æруагæс кодта, æнæмæнгæ  уæлахезон ке уодзæнæнцæ. Цитæ ба нæ бавзурстонцæ нæ тугъдонтæ знаги фестæг æфсади æма танкити нихмæ тугъдтити: уæззау минометон-артиллерион цæфтæ, фашистон авиаций бомбæзгъæлд, æрхъолай карз гъезæмæрттæ. Алцæмæн дæр ниффæразтонцæ Гагкайти Алихан æма æ тугъдон æмбæлттæ 1941-1942 æнзти. Архайдтонцæ Украини, Дони æма Цæгат Кавкази гъæуайкæнуйнадон тугъдтити.

Гагкай-фуртæн 1942 анзи равардтонцæ хестæр лейтенанти цин æма ’й иснисан кодтонцæ батарейи командирæй.

Ралæудтæй 1943 анз, æма не ’мзæнхони раййивтонцæ нæуæг арæзт легендарон кунæггæнæг артиллерион хæйттæмæ, иснисан æй кодтонцæ 1008-аг кунæггæнæг полкки 5-аг батарейи командирæй.

Цæйбæрцæбæл æнхæст кодтонцæ Гагкай-фурти батарейи тугъдонтæ сæ ихæстæ, уомæн ба æвдесæн æй е дæр, æма 1943 анзи 3 июли 1-аг гвардион танкгин æфсади Æфсæддон Совети иуонг Н.К. Поппель Гагкай-фурти батарейæн равардта æфсади Цæугæ туруса, куд 1-аг танкгин æфсади хуæздæр артиллерион батарейæн, уотæ. Уомæй минкъий раздæр ба батарейæ хуарзæнхæгонд æрцудæй Ленинон фæскомцæдеси Центрон Комитети Грамотæй.

1943 анзи 5 июли сæуми 6 сахаттебæл райдæдтонцæ бурсун фашисттæ. Гитлеронти сæйраг цæвæн тухæ адтæнцæ танкитæ. Устур  нифс сæ адтæй нæуæг танкитæ «Тигр»-тæ æма «Пантерæ»-тæй, хуæдцæугæ дзармадзан «Фердинанд»-æй. Гагкай-фурти батарейи нихмæ цудæнцæ 35 бронемашини. Разæй лæгæрстонцæ «Тигр»-тæ, уони фæсте ба рæстæмбес æма рæуæг танкитæ, гъæуай сæ кодтонцæ  «Фердинанд»-тæ. Махонтæ сæ æрбауагътонцæ 500-600 метремæ, уæдта хестæр лейтенант Гагкай-фурт равардта бардзурд:

– По танкам! Подкалиберным! Прицел постоянный! Огонь!

Батарейи 76-миллиметрон дзармадзантæ æмгупп никкодтонцæ, искалдæй фашистон танкитæй цалдæрей хъуæцæ. Иннетæ уæддæр лæстæнцæ размæ, сæ дзармадзантæй гæрæхтæ кæнгæй. Батарейи рауæнтæ æхстонцæ гитлеронти минометтæ æма артиллери дæр. Карз тугъд рахаста цалдæр сахати. Фашисттæ дууæ хатти æрхъола ’нцæ Гагкай-фурти батарейбæл, фал артиллеристтæ нæ фæттастæнцæ, нæ ниууагътонцæ сæ тохæн бунæттæ, карз нихкъуæрд лæвардтонцæ фашистон танкити æма фестæгæфсæддонти нимпурститæн. Æвддæс танки фæгъгъудæй знагæй еци тохи, цуппар си ниддæрæн кодта Гагкай-фурт æхуæдæг, дзармадзани цæф наводчики раййевгæй. Сæдæгай гитлеронтæ цагъди фæцæнцæ артиллеристти æхстæй. Устур зæрантæ æрцудæй не ’мзæнхони батарейбæл дæр. Артиллеристтæн сæ фулдæр бæгъатæрæй фæммард æнцæ, берæ си адтæй цæфтæ дæр. Ниппурх æнцæ танкити нихмæ тохæн дзармадзантæ. Уодæгасæй ма ка байзадæй, еци артиллеристтæ сæ къохтæмæ райстонцæ ПТР-тæ (противотанковое ружье) æма уонæй уорæдтонцæ танкити размæмпурст. Сæ тохæн æрмæг ку фæцæй, уæд ма си уодæгасæй ци фараст тугъдони байзадæй, уони æ фæдбæл атаки ракодта уæззау цæф Гагкай-фурт æма æхуæдæг дæр бæгъатæрæй фæммард æй.

Уæд ибæл цудæй æдеугурæй æхсæз æма инсæй анзи… Еци æригонæй байзадæй адæми зæрдити æностæмæ. Байзадæй Фидибæсти æдæрсгæ патриотæй, Иристони кадæ æма намусæй.

Гъулæггагæн, берæ æнзти дæргъи Гагкайти Алихан нимад адтæй æбæрæгæй исæфтбæл. Курски къæлæти берети бæгъатæрдзийнади æцæгдзийнадæ нæ рабæрæг æй афойнадæбæл. Айдагъдæр, Уæлахези бонæй инсæй анзи ку рацудæй, уæд исбæрæг æй рæстдзийнадæ. 1965 анзи 6 майи ССР Цæдеси Сæйраг Совети Президиуми Указмæ гæсгæ Гагкайти Алиханæн лæвæрд æрцудæй Советон Цæдеси Бæгъатæри ном. Бæгъатæри ном хæссунцæ Гъæдгæрони астæуккаг скъола æма гъæуи гъæунгтæй еу. Æ номерæнæн ин адæм дæр æма нæ исфæлдистадон косгутæ дæр исаразтонцæ берæ зартæ, уонæй еу мухур кæнæн абони.

*  *  *

Гагкайти Алихани цардвæндаги æма æхсаргин æскъуæлхтдзийнæдти ахедундзийнадæ уоййасæбæл агъазиау æй, æма си нæ абони цардарæзти дæр гъæуама пайдагонд цæуа, уæлдайдæр ба нæ ирæзгæ фæлтæрти хуæрзæгъдаугинæй æма нæ Фидибæстæбæл æновуд унæй,  æ сæрбæлтау арфиаг гъуддæгутæй фескъуæлхунмæ сæ гъомбæл кæнуни мадзæлтти.

Æ НАМУСИ КАДÆГ НÆРДЗÆНÆЙ ÆНОСТÆМÆ!..

ГАГКАЙТЫ  АЛИХАНЫ  ЗАРÆГ

Ныхæстæ – Дзасохты Музафер

Музыкæ – Цорионти Резван

Æнусон цъититæ нæ уæндынц Хъæриумæ, гъей!

Дæрдтæй йæм фæлгæсынц, гъей!

Мæ уарзон æмбæлттæ, ныззарæм цæй иумæ

Хъæбатыр цæргæсыл, гъей!

Къæхтысæр фæндагыл сæгуыт дæр фæллайы,

Æрбады ’мæ фесты, гъей!

Гагкайты фæйнæгфарс йæ цæфтæ нымайы,

Нымад ын нæ фесты, гъей!

Нæ уарзон хæхбæсты куы скæны ыстыр хъызт,

Кæд ниуы ахъаззаг, гъей!

Германы сау хæстæй йæ кады ном сыхъуыст,

Йæхæдæг уым баззад, гъей!

Бехъаны къуырфауы цы суадæтты цад и!

Йæ сатæг мæм хъары, гъей!

Хæстоны ингæныл цъæх кæрдæг æрзади,

Цæссыг ыл фæуарыд, гъей!

Æнæ ’рцæф æфсургъæн ехс дарын нæ хъæуы,

Йæ ехс у йæ барæг, гъей!

Алиханы мардыл ныууадзут уæ кæуын,

Ныззарут ыл зарæг, гъей!