НОМДЗУД ДЕНГИЗОН, ÆРТИККАГ РАНГИ КАПИТАН, СОВЕТОН ЦÆДЕСИ БÆГЪАТÆР ХЪОЦИТИ ГЕУÆРГИЙ ФУРТ КЪОСТАЙ РАЙГУРДБÆЛ 8 МАЙИ ИСÆНХÆСТ ÆЙ ДÆС ÆМА ФОНДЗИНСÆЙ АНЗИ (1913-1946)

Радзубандитæ-бадзубандитæ ци нæуæгдзийнадæ исаразуни туххæй цудæй, уой фæдбæл ма гъуди кæд æндæр кæмæдæрти фæззиндтæй, уæддæр æ фиццаг искойгæнæг ба Къоста адтæй. Дзурдтаг ба уомæ гæсгæ иссæй, æма дзубанди ци нæуæгдзийнади фæдбæл цудæй, е, æцæгæйдæр, цибæйлаг дæр æма цæмæйдæрти ба секкаг дæр адтæй: 1942 анзи сæрдæмæ сæ алæмæти дессагдзийнади кой идæрдтæбæл  кæмæн райгъустæй, еци «Катюши» реактивон гарзæгтæ хумæтæги торпедон катери палуби ниррæсадзун. Уæди уæнгæ флоти уонæй æгириддæр пайдагонд нæ цудæй. Реактивон гарзæгтæ нæ адтæй иннæ бæстити наутæбæл дæр.

 

«ДЕНГИЗ ДЕНГИЗ ÆЙ – ДЗУБАНДИТИ БÆСТИ БАВЗАРÆН!..»

 

– Æма ци? – тингун кодта Къоста уæхæн сæрхизт дзубандитæгæнгутæмæ. – Раст, куд æнгъæл адтан, уотæ нæ рауадæй? Анз минкъий гъæуагæ зелæн Сау денгизбæл, уотемæй ба си еу хузæнон нимпурст исаразуни равгæ нæма адтæй. Берæ немуцаг наутæбæл, миййаг, исæмбалдан? Æсгаруни цæуæн, иннæ наутæ гъæуай кæнæн. Билгæронмæ ку бацæуæн, уæдта цæмæй ниццæвдзинан? ДШК – пулеметтæй? Нæ, фашисттæн пулеметтæй неци бакæндзинан, сауæнгæ ставд хæтæл ку уа, уæддæр. «Катюша» агорæ ’й æма æнæергæ тохæнгарз уайдæ, бæргæ.

– Палуби нæ бацæудзæнæй уæхæн уæзæ, Къоста! –  дзурдтонцæ  е ’мбæлттæй кадæртæ. – Уæдта науæ размæ цæун дæр уоййасæбæл  нæбал  бафæраздзæнæй. Уæдта устур  уолæн ку рацæуа, уæд катер фæууæлгоммæ уодзæнæй…

Къоста син дзурдта æма сæ федарæй æууæндун кодта:

– Палубæн ма тæрсетæ, неци ин уодзæнæй – механик æрнимæдтитæ кодта. Цæун нæбал бафæраздзæнæй, уой ба цæмæй зонетæ – æсгаргæ, миййаг, бакодтайтæ? Е си ес, мадта, е. Уæдта денгиз денгиз æй. Дзоруни бæсти, бавзарæн.

Æ зундирахастмæ гæсгæ Къоста некæд арази кодта, кæрæй-кæронмæ бæрæггонд ка нæма ’рцудæй, уæхæн гъудитæбæл. Бæрæг кæнунмæ ба æхуæдæг дæр тулаваст адтæй.

Уæззау фæлварæнти бахсистæй æ уодигъæдæ. Райгурдæй Хонсар Иристони. Уæди рæстæгути царди уавæртæ  æгириддæр æнцонтæй нæ адтæнцæ, æма биццеу æ карни хабæрттæ кæнгæй тагъд ралæг æй. Каст фæцæй скъола, куста згъæрикустгæнæгæй. Уæд цæмæдæр гæсгæ бабæлдтæй денгизон исунмæ, æма,  уруссаг æвзаг дзæбæх дæр нæ зудта, уотемæй бацудæй  М. Фрунзей номбæл тугъдон-денгизон скъоламæ, каст æй фæцæй 1937 анзи. Æма æгириддæр æнцон цард нæ зудта. Никки ба ма адтæй уæзæгтæ есæг спортсмен дæр. Службæ кæнун байдæдта Сауденгизон флоти торпедон катерти командирæй. Сæрæн лейтенант Хъоци-фурт æ ихæстæ æнхæст кодта æновудæй æма хъæппæресгунæй.

Цуппар анзей фæсте, Устур Фидибæстон тугъд райдайуни размæ, командæ кодта къуарæн. Хумæтæг къуар нæ адтæнцæ: минкъий катертæ Г-5 уæлдай ма си адтæй, фæлварæнти уæд ка цудæй, еци нæуæг денгизон устур катертæ Д-3 æма СМ-3.

Фæлварæнти Хъоцити Къоста еудадзуг æхуæдæг архайдта.

Ке зæгъун æй гъæуй, «катюшити» фарста ку исæвзурдæй, уæд Къоста, цийфæнди аллихузон дзубандитæй гъуддаг къулумпигонд кæд цудæй, уæддæр æхе фæндæ размæ ракодта. Катертæй еуеми æрæвардтонцæ реактивон æхсæнгарз. Æ зæгъун æнцон æй, фал æ исаразун ба хъæбæр зин гъуддаг адтæй.  Уæддæр сæ уæгæ нæ мардæй – кустонцæ разæнгардæй. Амонæг дæр син нæ адтæй,  ка фæййагъаз кодтайдæ, е дæр: каст адтæй айдагъдæр денгизонти арæхстгин къохтæмæ æма æргъудимæ. Цидæр адтæй, уæддæр аст нæмугæхсæн рельси æвæрд æрцудæнцæ Д-3 катербæл. Гъудæй ма сæ айдагъдæр тугъдон уавæрти бавзарун.

Раст еци рæстæг бригади командирмæ адтæй æмбурд. Е фегъосун кодта флоти Тугъдон Совети домæн æфсæддон æгъдауæй хе нифсгундæрæй равдесуни æма знаги лæууæнтæ, фæззелæнтæ хуæздæр æсгаруни туххæй.

– Барæ мин раттетæ, – æ бунатæй исистадæй Хъоцити Къоста. – Бонигон æсгарун нæ авиаци нæ бауадздзæнæй. Æхсæвигон ба немуци наутæ  ефстагæй уæлдай нæ накæ кæнунцæ. Уæд нæхуæдтæ нимпурсун цæмæннæ бавзарæн? Нимпурсун тæккæ ахедгæдæр  гъуддаг æй, уæлдайдæр ба катертæн.

– Немуц катертæмæ хъæбæр къæрцгъос ке ’нцæ, е ди райронх æй, – гурусхæгæнгæй загъта бригади командир. – Еунæг базæмæ дæр уæ се ’мгæрон нæ бауадздзæнæнцæ. Уæдта ардигæй еци базитæмæ хъæбæр идард æй. Ялтæмæ æма фæстæмæ Д-3 кактербæл æрбацæуианæ, бæргæ. Базæмæ байервæзунæн ба амал уайдæ – немуци ести хузи ку расайæн, уæд. Берæгъ, куд си фæззæгъунцæ, уотæ тæссаг ба нæй…

Æма 1942 анзи 13 июли æмбесæхсæвæмæ хæстæг Анапæй дууæ катери рараст æнцæ нигулæнæрдæмæ. Денгиз, куд фæззæгъунцæ,  фунхтæй, уæззау уолæнтæ катерти сæрти тахтæнцæ. Минкъий ма ку фæккарздæр уа, уæд фæстæмæ здæхун багъæудзæнæй. Хъоци-фурт бадтæй раззаг катери æма цæмæдæр гæсгæ ’й лæдæрдтæй: нуртæккæ думгæ фæссабур уодзæнæй. Уæхæн бонигъæди накæ кæнун ба ци дессаг æй!

 

ÆМА ЗНАГ ÆХЕБÆЛ БАВЗУРСТА СОВЕТОН ДЕНГИЗОНТИ СÆРÆНДЗИЙНАДÆ

 

Уотемæйти бахъæрттæнцæ билгæронмæ. Æхсæви тари разиндтæнцæ наутæлæууæнтæ æма маяк. Галеуæрдигæй лæуунцæ гъæуайгæнæг наутæ. Еуемæй си  расигнал кодтонцæ: «Ка ’рбацæуй?»

– Боцмæн, – рагъæр кодта Хъоци-фурт, – сæхе син бафæрсæ: «Ка ’рбацæуй?» Уадзæ æма сæ сæр разела.

Боцмæн цирагъæй сигнал дæттун байдæдта. Немуц неци балæдæрдтæнцæ æма махонтæн ци дзуапп  равардтонцæ, уомæ гæсгæ нæ наутæ сæ размæцуди кой  кодтонцæ.

– Наутæлæууæни дуармæ  исаразæ дæхе! – бардзурд равардта Хъоци-фурт катери командирæн.

Лейтенант Чепик æ катер дуармæ исаразта. Лейтенант Гурини катер дæр рараст æй раззаги фæсте. Хъоци-фурти хийнæ фæррæстмæ ’й, катертæ размæ сæ них исаразтонцæ.

Сæ размæцуди кой кæнгæй, сæ размæ  фæцæй минкъийгомау буксир. «Æвæдзи, наутæлæууæнмæ бацæуæни æхгæнæнтæ æвæруй, – балæдæрдтæй Хъоци-фурт. –  Наутæлæууæнмæ байервæзæн нæййес. Буксирæн æхе багъæудзæнæй ниццæвун…»

Денгиз цæхæртæ искалдта гæрæхтæй. Катертæбæл билгæронæй аллихузон тохæнгæрзтæй дорадзагъд исаразтонцæ. Прожектортæ рагъазтонцæ уолæнти барцитæбæл. Фал знаг байрæгæмæ кодта. Хъоци-фурти командæмæ гæсгæ катер æмгæрах никкодта. Æ фæдбæл дуккаг катер дæр.

Катерти алливарс дон фунхтæй, еу инней фæдбæл рæмугътонцæ нæмгутæ. Фал уæдмæ ниддæлæлай  кодтонцæ торпедитæ. Сæ цæхæр цæститæ къахта. Нуртæккæ дæр ма буксир кæми лæудтæй, уоми нецибал райзадæй, айдагъдæр ма  си уолæнтæ гъазтонцæ.

Цалдæр минуттей фæсте катертæ сæхе уордигæй райстонцæ. Гъæуайгæнæг наутæ сæ æгæр-мæгур сæ фæд-фæд соргæ дæр нæ ракодтонцæ, лæдæрдтæнцæ ’й, æнæпайда гъуддаг ке уодзæнæй, уой…

Еци æхсæви  нимпурстбæл дзубанди кæнгæй, командæгæнгутæ растудтонцæ Хъоци-фурти. Æма си растауйнаг хабæрттæ дæр куд нæ адтæй!.. Кæд знагбæл устур зæрантæ не ’рцудæй, уæддæр уадзæ æма балæдæра, нæ бæгъатæр денгизонтæ Севастополи карз тугъдтити бæлæхти фæсте дæр æхсаргинæй тох кæнунмæ сæ нифс ке хæссунцæ, уой. Алцæмæй дæр сæйрагдæр ба адтæй е, æма кунæггонд  æрцудæнцæ уой размæ гъудитæ, гъома,  знаги федæрттæмæ бампурсæн ку адтæй, еци рæстæгутæ, дан, раги райевгъудæнцæ. Кадæртæ дзурдтонцæ, махон, науи билгæронмæ уадзгæ дæр нæ  бакæндзæнæнцæ, зæгъгæ, уайтæккæ ’й базондзæнæнцæ æма ибæл никкалдзæнæнцæ автоматон тохæнгарзæй. Еудзурдæй, уæхæн гъудитæбæл хуæст уогæй, катерæн наутæлæууæнмæ байервæзун нецихузи адтæй. Уæди уæнгæ нимпурсунмæ  сæ нифс нæ хастонцæ нæдæр Балтий денгизонтæ, нæдæр Цæгати флоти денгизонтæ.

Къоста ба мæстæй мардæй, «катюшитæ» бавзаруни фадуат ин ке нæ фæцæй, уой туххæй. Æгæр раги сæ раргом кодтонцæ  фашисттæ.

 

«УАДЗÆ ÆМА НИ ФАШИСТТÆ СÆ ФУРТÆССÆЙ РЕЗОНЦÆ!..»

 

Къуæрей фæсте ба дууæ катери Анапæй рараст æнцæ Ялтæмæ. Сæ зæрди адтæй  знаги рауæнтæмæ нæуæгæй нимпурсун.

Аци хатт дæр  бонигъæдæ бабæй  тузмæг рауадæй, фал уæддæр Ялтæмæ иннæ хаттæй раздæр бахъæрттæнцæ. Бони рохсæн æ кой дæр нæма адтæй. Наутæлæууæни æндаг фарс гъæуайгæнгутæ уогæ дæр нæ разиндтæй. Къоста æхуæдæг æрлæудтæй штурвали сæргъи, катер исаразта наутæлæууæни дуармæ. Дуар разиндтæй игон. Æвæдзи,  хуæрзæрæги си бацудæнцæ наутæ æма сæ æхгæнгæ дæр нæма никкодтонцæ.

Торпедити уæззау тъæпп фæццудæй æма дон фелаугæ фæттахтæнцæ наутæлæууæнмæ. Уæларвмæ искалдæй æрттевгæ цæхæр, цидæр сæститæ æ сæрти рахаста… Уой тæккæ фæсте ба, раззаг катерæй скъотгæнгæ æма цæхæркалгæй, истахтæнцæ реактивон гарзæгтæ. Кæмидæр наутæллæууæни бæрæгастæу исæмбалдæнцæ…

Фæстæдæр куд рабæрæг æй, уотемæй торпедитæй еу исæмбалдæй донибуницæуæг науæбæл, иннæ ба – торпедон катербæл. Знаги артиллеристтæмæ уайтæккæ  гарзæгтæ бæргæ никкалдтонцæ нæ катертæбæл, фал æргъæвгæ ба неци ракодтонцæ. Сæ гарзæгти еу хай æрхаудтæй билгæрон æма сæхеуонти ’хсæн исрæдувтонцæ. Никки ба ма реактивон нæмгути пеллон цæхæр ку искалдæй, уæд фашисттæ сæ сæр-сæ фат нæбал зудтонцæ…

Уотæ æмпурсун байдæдтонцæ Анапæй Хъирими билгæрæнттæмæ. Хъоци-фурт ци над ралæгарста, уобæлти цæун райдæдтонцæ иннетæ дæр.

Капитан-лейтенант Хъоци-фурт 1 августи дууæ катеребæл рараст æй Феодосийæмæ. Уоми наутæлæууæнмæ хæстæг еу фæскъилдуни ахид лæудтæнцæ транспортон наутæ, билгæронмæ баласиуонцæ æфсæддонтæ дæр æма æфсæддон техникæ дæр.

Аци хатт Хъоци-фурт дæр уотæ æнæнгъæлти ниццавта, нимпурст уоййасæбæл æнæнгъæлти адтæй, æма дууæ хуæдцæугæ баржи уæларвмæ ку фæттахтæнцæ, уæд знаг æгæр-мæгур еунæг гæрах дæр нæ фæккодта: гитлеронтæ лæдæргæ дæр нæ бакодтонцæ, сæ науæ син ка ниппурхæ кодта – хуæдтæхгутæ æви донибуницæуæг наутæ.  Уогæ син хабар базонуни туххæй фæййагъаз кодта Хъоци-фурт æхуæдæг.

– Билгæрон ци прожектортæ адтæй, уони ниццæветæ реактивон нæмгутæй!..  – искомандæ кодта Къоста.

Æма катерæй æскъотгæнгæ ратахтæнцæ «катюшити» гарзæгтæ. Прожектортæй еу фæххустæй.

– Алцидæр хуарз æй, – дзурдта бригади командир, катертæ сæхемæ ку ’рбаздахтæнцæ, уæд. – Фал дæ цæмæ багъудæй, Хъоци-фурт, знагæн дæхе раргом кæнун? Нур немуц лæдæрдзæнæнцæ, сæхе син кæмæй гъæуайгæнгæ ’й, уой.

– Уадзæ æма ’й зонæнтæ! – дзуапп равардта Къоста. – Мæн фæндгæ дæр уотæ кодта, æмбал командир. Уадзæ æма ’й зонæнтæ: нæ катертæ сæ æнцад нæ уадздзæнæнцæ. Уадзæ æма ’й зонæнтæ, сæ мæрдтæ ке хигъдмæ хæсгæ ’нцæ, уой…

 

СÆ ИХÆСТÆ АЛЛИ ХАТТ ДÆР ÆНТÆСТГИНÆЙ ИСÆНХÆСТ КÆНИУОНЦÆ

 

Нæуæг, 1943 анзбæл Хъоци-фурт исæмбалдæй кавказаг базити. Тохæнтæ Искæсæнмæ райзол æнцæ. Фал катертæн гъуддаг уæддæр разиндтæй. Етæ цæуæни зилдæнцæ знаги фæдбæл, уæдта æвардтонцæ минитæ. Фæззиндтæй, заводти фæйнæ 24 æма 32 реактивон хæтæли кæбæл исæвардтонцæ, уæхæн катертæ. Уæдта си пайда кæнун байдæдтонцæ  денгизон мисантæ цæвуни гъуддаги.

Ефстаг хатт иссерæн адтæй Хъоци-фуртæн билгæрони. Зилдæй знаги фæдбæл, æвардта минитæ дæр. Еци анз не ’фсæдтæ денгизмæ хæстæг æмпурсун райдæдтонцæ нигулæнирдæмæ æма наутæ дæр цудæнцæ размæ, кæддæр ци базитæ ниууагътонцæ, уордæмæ. Къоста архайдта Новороссийскмæ десант барвисти тугъдтити, æ катери зилдæй Цемеси фицгæ донбакæлæни. Фæстæдæр ба Керчи донкъобали æ къуари хæццæ гъæуай кодта æфсæддонти. Раззаг катер знаги минæй ниппурхæ ’й æма дони бунмæ цæун райдæдта. Къуари командир рагæпп ласта. Инсæй минуттей бæрцæ ’й багъудæй накæ кæнун, уæдта ’й исистонцæ катермæ: талинги командир æхуæдæг донмæ зиндтæй мини æнгæс æма имæ бацæун уогæ дæр не ’ндиудтонцæ. Октябри ех  хæлæмулæ  дони æй æнæбари накæ кæнун ке багъудæй, е ин фудбæлахæн  рауадæй: Къоста фæссæйгæ ’й рæугути незæй. Дохтиртæ ’й денгизмæ  нæбал уагътонцæ. Фал ин бауорамæнтæ адтæй!

Еуминкъий ку бадзæбæх æй, уæд æхе корун райдæдта, цæмæй ин раттонцæ денгизмæ цæуни барæ. Уæдта куд гъæуама бадтайдæ æнцад, кæд æма райдæдтонцæ Севастополбæл тугъдтитæ. Флоти размæ лæудтæй Хъириммæ бацæуæнтæ æрæхгæнун æма немуцаг наутæ нæдæр медæмæ, нæдæр æндæмæ нæ уадзуни ихæс.

Дзæгъæли дзурдта бригади командир Къостайæн, æнæ дæуæй дæр тугъд фæууодзинан,  цидæриддæр гъудæй, уой бакодтай, зæгъгæ. Къоста тардта æхе фæндæ:

– Æз дæн командир æма коммунист. Мæ матростæ денгизи ку ’нцæ, уæд æз ба билгæрон куд гъæуама бадон? Знаги ку соронцæ, уæд командир кæми гъæуама уа? Разæй, саргъгин бæхбæл! Мæн дзурдтæ нæ ’нцæ, Чапаев уотæ фæдзахста.

Æма ’й ци фæндадтæй, е æ къохи уæддæр  бафтудæй.

Хъоци-фурт 1944 анзи 4 майи катери къуарти хæццæ рацудæй денгизмæ, агурдта знаги. Херсониси маякмæ хæстæг æмбесæхсæвæ катертæ бахъæрттæнцæ знаги наути устур къуармæ.

Думгæ цæститæ къахта, уолæнтæ кæрæдзей фæдбæл лæбурдтонцæ катертæмæ. Цуппар бæгъатæри нимпурстонцæ знагмæ. Немуцаг наутæ æхсун райдæдтонцæ Хъоци-фурти катертæ.

Дессагæн уотæ бангъæлæн адтæй, æма рæстæг размæ нæбал цудæй,  æ медбунати æрлæудтæй… Æвæдзи, кæрон некæдбал æрцæудзæнæй. Уомæй мæлæти æскъот кæнунцæ нæмгути æрхъестæ. Адæймаг сæбæл некæд исахур уодзæнæй. Фал уæддæр сæр куд гъæуама баримæхсай, кæд æма  федар хуæцун гъæуй штурвалбæл.

Хестæр лейтенант Сухорукови катер торпедæй ниццавта, знаги колонни бæрæгастæу ци транспорт цудæй, уой.  Уой фæсте хестæр лейтенант Казаков торпедо раскъардта раззаг науæбæл. Хестæр лейтенант Келин ниццавта фæстаг науи. Раздæхунмæ ку гъавтонцæ, уæд цуппæрæймаг катер дæр торпедæй ракъуæрдта мисан.

Къоста ’ркастæй æ сахатмæ. Знагмæ ку нимпурстонцæ, уæдæй  рацудæй айдагъдæр цуппар минути. Хъæбæр хуарз исæнхæст кодтонцæ сæ гъуддаг денгизонтæ.

Севастополи денгизон надмæ Хъоци-фурт дуккаг хатт рацудæй 10 майи, не ’фсæдтæ Севастопольмæ ку бахъæрттæнцæ, уæд. Аци хатт æхсæвигон тугъд рахаста цуппар минути. Ка си архайдта, еци æртæ катеремæй алкедæр фæддæлдон кодта фæйнæ  хуæддзæугæ баржи.

Хъоци-фуртбæл æ нез карздæрæй-карздæр кодта. Фал бæгъатæр тугъдон сæттун нæ кумдта. 22 августи æ къуари хæццæ нимпурста Констанцæмæ. Цудæнцæ нæуæг катертæбæл, радиолокаций, хæтæлгин торпедон аппараттæй ефтонггондæй. «Гъæуама нæуæг техникæ мæхуæдæг бафæлварон, –  дзурдта Къоста. – Уой фæсте ба рагъудигæнæн уодзæнæй билгæрони службæбæл…»

Констанцæмæ æмпурстити, Хъоци-фурт иссæй Советон Цæдеси Бæгъатæр. Еци кадгин ном ин равардтонцæ Севастополь исуæгъдæ кæнуни фæсте (1944 анзи 16 майи) тугъдон балцити тугъдмæ 256 хатти æнтæстгинæй  ке рацудæй, уой туххæй. Æ катертæ донибуни цæуæг науæ, æртæ транспорти, дууæ десантон баржи, цалдæр хуæдцæугæ  баржи, буксири æма катери ке фæддæлдон кодтонцæ, уой туххæй. Уомæй уæлдай ма ’ргæлстонцæ знаги хуæдтæхæг, ниппурхæ кодтонцæ билгæрони знагæн ци  тохæн бунæттæ адтæй, уонæй æхсæз.

Констанцæмæ бампурсгæй, Хъоци-фурти къуар фæддæлдон кодта знаги устур транспорт.

 

БÆГЪАТÆРИ РОХС НОМ, Æ НАМУСГИН ГЪУДДÆГУТÆ – ÆНОСТÆМÆ ИМИСУЙНАГ ÆНЦÆ НÆ ДЗИЛЛÆН

 

Кадæ æма намуси хæццæ  Хъоцити Геуæргий фурт Къоста æртæ анзей дæргъи æхсаргинæй фæттох кодта немуцаг-фашистон æрбалæборгути нихмæ. Айдагъ иннети нæ разæнгард кодта тохмæ, фал æхе къохтæй дæр дæрæн кодта знаги. Ци тугъдон нæуæгдзийнæдтæ хаста, уонæй иннетæ дæр æнтæстгинæй пайда кодтонцæ флоти. Мæлгæ дæр ракодта, бæгъатæр тугъдон æ рагон цæфтæй куд рамæлуй, уотæ – Керчи донкъобали æнæбари æхе ехдони ку ниртадта, уæд ибæл ци нез истухгин æй, уомæй. Нез уотæ карз разиндтæй, æма ’й нæдæр дохтиртæ нæ бафæразтонцæ басæттун, нæдæр Къостайæн æхе домбай иуæнгтæ. 1946 анзи октябри дуккаг æмбеси капитан Хъоцити Къоста рамардæй.

Номдзуд денгизон кæд не ’хсæн нæбал æй, уæддæр æ рохс, е ’хсаргин гъуддæгутæ дзиллæй иронх нæ кæнунцæ. Æ райгурæн Цхинвали гъæунгтæй еу хæссуй æ ном. Ами ин æвæрд æрцудæй циртдзæвæн. Циртдзæвæнтæ ма ин æвæрд æрцудæй æ уарзон Севастополи сахар гъæуай кæнуни музейи æвæрд æй æ сорæт айнæг дорæй кондæй.

М. НОВИКОВ, фиццаг къæпхæни капитан.

(Газет «Красная звезда», 1967 анзи 20 май)