Курски тугъди архайдтонцæ иристойнæгтæй æртæ мин адæймагемæй фулдæр æма си устур лæгдзийнадæ бавдистонцæ. Иристони æхсаргин тугъдонти кадæн, Курски тугъди цаутæ кæми цудæнцæ, уоми сæрмагондæй æвæрд æрцудæй циртдзæвæн. Не ’мзæнхон бæгъатæртæн сæ еугурей туххæй дæр радзорун бæргæ æнгъезуй, фал нин нæ гæнæнтæмæ гæсгæ уæхæн фадуат нæййес, фал уæддæр цубурæй ба си зæгъдзинан кедæрти туххæй.

ЦЪЕБОЙТИ Бекири фурт Ибрагими тугъди райдайæн æрæййафта Мелитополи  хуæдтæхгути скъолай ахур кæнгæй. Уордæмæ æрвист æрцудæй Махачкалай институти физикон-математикон факультети фиццаг къурси фæсте. Тугъди  цæхæрмæ бахаудтæй 1941 анзи ноябри мæйи Воронежи фронти. Гъæуай кодта Сталинград æма берæ æндæр сахартæ. Дæрæн кодта фашистти Берлин æма Праги бунмæ дæр.

Курски карз тохи рæстæг Ибрагим æхе бавдиста бæгъатæр, дæсни хуæдтæхæгæй, берæ зæран æрхаста знагæн. Æвдесæнтæ – «Сурх Турусай» орден, Фидибæсти тугъди  I æма II къæпхæнти ордентæ, «Сурх Стъалуй» дууæ ордени, берæ майдантæ.

ЦЪЕБОЙТИ Ибрагими æнсувæр Омарбий дæр берæ зинтæ бавзурста тугъди будурти. Æ дзармадзанæй берæ немуцæгтæ æма техникæ ниддæрæн кодта Ростовæй Польшæмæ цалинмæ хъæрттæй, уæдмæ. Фондз хатти фæццæф æй, фал Уæлахези бонбæл исæмбалдæй цардæгасæй Ибрагими хузæн. Паддзахадæ ин исаккаг кодта Фидибæсти Устур тугъди I  æма II къæпхæнти ордентæ, «Сурх Стъалуй» орден, майдантæ.

ЦЪЕБОЙТИ Ибрагим æма Омарбийи кæстæр æнсувæр Мухарбек 20-анздзудæй фæммард æй 1944 анзи 20 октябри. Нæ фегадæ кодта е ’нсувæрти, æ муггаги, Иристони. Бавдиста устур лæгдзийнадæ, Устур Фидибæстон тугъди историй æ ном бафинста æ тогæй.

Еци æригонæй æхе бавдиста хъайтарæй æма ин хецауадæ исаккаг кодтонцæ цалдæр ордени, уæдта майдантæ. Царди рохсæй неци фæууидта, фал федарæй зудта, цæбæл тох кæнуй, уой. Абони уой хузæнтти фæрци æй Уæрæсе хебарæ паддзахадæ.

Курски къæлæти содзгæ уолæнтæ раргъавтонцæ ЦЪЕУТИ Хадзисмели фурт Мусай дæр. 1942 анзи ахур кодта Дзæуæгигъæуи æфсæддон училищей. Сталинград гъæуай кæнуни карз тохи фæццæф æй æма бахаудтæй Челябински госпитæлмæ.

Уордигæй исæздæхгæй, бахаудтæй Курски тугъди гулфæнти. Ами тæккæ устурдæр танкити истугъди рæстæги Муса æма æ хæццæ танки ци къуар адтæй, уонæн  сæ танк иссугъдæй, фал Хуцауи фæрци фæййервазтæнцæ еугуремæй дæр. Уой фæсте æ ахур раидарддæр кодта училищей æма иссæй афицер. Немуцаг фашистти ниддæрæн кæнуни фæсте архайдта Идард Хорискæсæни Япони нихмæ тугъди. Тугъдæй исæздахтæй сæрæгасæй. Æ реубæл æрттивтонцæ Устур Фидибæстон тугъди I къæпхæни æма «Сурх Стъалуй» ордентæ, уæдта дууадæс майдани. 1946 анзи нæуæгæй бацудæй идарддæр ахур кæнунмæ педагогон институтмæ. Дууинсæй анзи фæййахур кодта сабийти скъолай математикæбæл.

Æхебæл нæ ауæрдгæй тох кодта знаги нихмæ ТАМАТИ Алихани фурт Азихан дæр. 1939 анзи Фæснæли астæуккаг скъола каст куддæр фæцæй, уотæ имæ фæдздзурдтонцæ Сурх Æфсади рæнгъитæмæ. Тугъд æй феййафта сахар Кировобади. Берæ рауæнти тохгæ ин рауадæй. Райста афицери цин. 1943 анзи августи мæйи фæцæй уæззау цæф, анзæй фулдæр рацудæй Азиханбæл госпитæли.

Тамати Азихан исæздахтæй сæхемæ 1944 анзи октябри мæйи. Æ реубæл æрттивтонцæ цалдæр ордени æма майдани. Фæккуста бæрнон бунæтти, фал тугъди цаутæ имисун ба нæ уарзта.

Æвддæсанздзудæй рафтудæй фронтмæ ТЕКЪИТИ Додтийи фурт Василий, фæллигъдæй барвæндонæй. Æ тугъдон над райдæдта 1943 анзи июли мæйи станицæ Прохоровки. Дзармадзанæй æхсгути къуарæн разамунд лæвардта хестæр сержант Текъий-фурт, пурхæ кодтонцæ знаги танкитæ, фал ин æхебæл нæ байаурстонцæ. Госпитæли фæсте уæгъдæ  кодта Белгород, Харьков, Полтавæ, Кременчук. Фæццæф æй дуккаг хатт, фал бабæй нæуæгæй æрлæудтæй æфсæддонти рæнгъити.

1944 анзи 12 сентябри нæуæгæй бахаудтæй госпитæлмæ æртиккаг хатт.

Æфсади рæнгъитæй уæгъдæгонд æрцудæй августи 1945 анзи капитани цини. Е ’фсæддон лæгдзийнадæ бæрæггонд æрцудæй Устур Фидибæстон тугъди I къæпхæни æма Сурх Стъалуй ордентæй, дæс майданемæй фулдæр. Василий берæ æнзти дæргъи фæккуста бæрнон бунæтти, иссæй профессор. Фæстаг инсæй анзи куста Цæгат Иристони паддзахадон университети. Æ фæсте ниууагъта кади ном.

ТОГЪУЗАТИ Хъаурбег Курски тугъди æхсаргинæй ке фескъуæлхтæй, уой туххæй ин аккаггонд æрцудæй  Советон Цæдеси Бæгъатæри ном. Еци карзæй-карздæр тохи бæнттæ уотæ имиста:

– Сталингради фронтæй нæ цубур рæстæгмæ æрбакодтонцæ Курски къæлæтмæ. Ами гъæу Черкасски рази знаг исаразта тухгин федæрттæ. Æз адтæн 138-аг сурхтурусагин артиллерион полкки рæнгъити, мæ ихæс адтæй знаги танкитæ дæрæн кæнун. Адтæн дзармадзани командир.

Ци хабæртти кой ракæнуйнаг дæн, етæ æрцудæнцæ 1943 анзи 5 июли. Нæ Уæлдæр командæкæнуйнадæ нин куд фегъосун кодта, уотемæй знаг нимпурсдзæнæй сæуми æхсæз сахаттебæл.

Мах æдзæттæ куд гъæуама адтайанæ. Фал нæ еу гъуддаг сагъæси бафтудта. Уомæй бон раздæр фронти раззаг хуæцæнтæмæ æрбацудæй маршæл К.Г.Жуков. Зилдæй æфсæдтæбæл, фарста, нифситæ æвардта. Махмæ дæр æрбацудæй. Танкити нихмæ тохæг артиллеристтæмæ равардта еунæг фарста: «Гъæйдæ, куд? Цæттæ айтæ немуцаг «Тигртæн» æгасцæуай зæгъунмæ?»

Етæ адтæнцæ, Гитлер хъæбæр нифсгун кæмæй адтæй æма æ зæрдæ хъæбæр кæбæл дардта, еци танкитæ «Тигртæ». Фал сæ мах нурмæ некæд фæууидтан. Пурхæ кодтан «Пантерити», «Фердинандти», фал нæмæ «Тигр» циуавæр сирдтæ равдесдзæнæй, уой нæ зудтан. Раст зæгъун гъæуй, адтæнцæ нæмæ æ схемитæ æма зудтан кумæ ’й цæвун гъæуй, уой…

Куд нин фегъосун кодтонцæ, уотемæй нимпурсти архайдзæнæй берæ нæуæг уæхæн танкитæ. Махæн равардтонцæ фондз сæрмагонд нæмуги «Тигрти» нихмæ тохунмæ. Æнæуой нæмуг сæ нæ «иста». Фондз нæмуги берæ нæ адтæнцæ, ке зæгъун æй гъæуй,  фал уæддæр нæхе æррæвдзитæ кодтан. Æнгъæлмæ кæсæн.

Уалинмæ – нæуæг бардзурд. Знаг цалинмæ æ нимпурст нæма райдæдта, уæдмæ ’й дзармадзантæй ниццæвун гъæуй. Раст рауадæй еци фæндæ. Гитлеронтæ гъенур размæ рампурсдзæнæнцæ, уотæ сæбæл ехуарæгау никкалдæнцæ нæ дзармадзантæ æма «Катюшити» нæмгутæ…

Иссæй æхсæз сахатти. Немуци ’рдигæй неци æстуф игъустæй. Мах балæдæрдтан, не ’нæнгъæлæги цæфæй нæ кæрæдзей хурфити ке рауадан, уой. Æрцудайдæ сæбæл устур зиантæ. Æма унаффæ кодтайуонцæ, æмпурсонцæ ма æви нæбал, уой туххæй.

Цæйбæрцæдæр рæстæги фæсте уæддæр исфæндæ кодтонцæ æрбампурсун. Райгъустæй тухгин танкити гæбар-губур. Мах нихмæ æрбампурсунцæ цалдæр танки. Не ’хсæн еу километрæй æндæр ку нæбал байзадæй, уæд сæ дзæбæх æвзарун байдæдтан. Сæ мæсгутæбæл уорс-уорсид хуарæнтæй – тигри хузтæ. Фæттæрсун кæнунмæ нæ гъавтонцæ, æвæдзи.

Танкитæ бурдæнцæ еци еугæндзонæй. Не ’хсæн ма байзадайдæ 300 метри. Разæй цудæй «Тигр». Æз ме ’мбæлттæмæ дзорун: «Бавзарæн ибæл хумæтæги нæмуг, цума куд уодзæнæй». Æрбауагътан сæ никки хæстæгдæр. Нигъгъавтан. Гæрах! Нæмуг æ тæккæ фарсбæл исæмбалдæй æма æнгозау фæппурхæ ’й. Танк æй гъуди дæр не ’ркодта. Æ цуди куст кæнуй. Æ фæсте еци еухузонæй бурунцæ никкидæр ма цалдæр «Тигри», «Пантеритæ», «Фердинандтæ». Кæд нæ нæмгутæ ести кæнунцæ, зæгъгæ, дзармадзан «Фердинандмæ» фæййаразтан. «Гупп» æма танкæн æ сау хъуæцæ искалдæй.

– Нæййес гæнæн, лæхъуæнтæ! Рахæссетæ еци фондз нæмугемæй еу. Еци æнæхайири «Тигрæн» æвгъау неци кæнæн, – дзорун ме ’мбæлттæмæ.

Исефтигътан дзармадзан, фехстан, «Тигр» æ уодесæгау æ медбунати еци-еу зилд фæккодта æма басабур æй. Æ сæрти сау хъуæцæ рагъазта.

Тох нæ банцадæй цалдæр сахатти. Ме ’мбæлттæй æртæ фæммард æнцæ. Æз дæр уæззау цæф фæдтæн, фал нæ ниууагътан дзармадзан. Знаги танкитæ бабæй хъæбузати хузæн бурдæнцæ æма бурдæнцæ. Уæдмæ – нæуæг бæлах. Танк нæ æрбахста, нæмуг исæмбалдæй дзармадзани галеу цалхбæл. Дзармадзан, минкъий ма багъудайдæ, æма æ фарсбæл бахаудтайдæ. Нæбал нин адтæй гъавæн. Фал нин уæддæр æнæ тохæн нæ адтæй. Дзармадзани хæтæл танкмæ исаразтан, уотемæй æхстан.

Цубурдзурдæй, еци фондз нæмугемæй исрæмугътан цуппар «Тигри». Æнæуой нæмгутæй ба басугътан дууæ «Фердинанди» æма еу «Пантерæ». Фал хъауритæ æмхузон нæ адтæнцæ. Ме ’мбæлттæ – цæфтæ, мæхуæдæг дæр уотæ. Уæддæр тох кодтан фæстаг исуолæфти, фæстаг гилдзи уæнгæ, фæстæмæ ни еу къахдзæф дæр неке ракодта.

… Танки нæмуги исрæмугъдæй нецибал фегъустон æма фæууидтон. Мæхемæ æрцудтæн госпитæли. Куд мин загътонцæ, уотемæй знагæн æ нимпурст нæ рауадæй. Немуцæгтæн се ’лгъистаг «дзогæй» дзæвгарæ «Тигртæ» æма «Пантеритæ» фæгъгъудæй.

Ме ’мбæлттæй дæр æртемæй фæгъгъудæнцæ. Æз некæд мæтæ кодтон мæхе адзалбæл, фал мæ уарзон тугъдон æмбæлтти мæлæтæй мæ зæрдæ ниддор æй.

Сæ тог син мах дувæрæй-æртивæрæй райстан, фал уомæй нæбал раздахтæнцæ фæстæмæ, еци æртæ биццеуи. Тæккæ зиндæр лæгæн е æй.