БИТЪÆТИ Роберт уæлдай æхцæуæнæй архайдта ирæзгæ фæлтæртæн бацæттæгонд равдистити, уæлдайдæр ба ма си кæстæртæ сæхуæдтæ ку архайиуонцæ, уæд.

Сæ дзубандий Черчести Хъасболат райдæдта мæнæ ауæхæн фарстайæй:

– Роберт, æцæгæй искурдиадæгин адæймаг кутемæйти фæххайгин уй уæхæн ацъагъуæй?

– Еунæг скъола дæр искурдиадæ нæ дæттуй адæймагæн. Сауæнгæ уæлдæр скъола ку райсæн, уæд е дæр искурдиадæн айдагъдæр æ тегътæ кæдзосдæр æма зингæгомаудæр кæнуй. Æрттевун ба ин сæ театр искæнуй. Кæддæр еу режиссермæ исмæстгун дæн æма ин уотæ загътон: искурдиадæ мин ду нæ равардтай, æма мин æй есгæ дæр ду нæ бакæндзæнæ. Мадта ка ’й искурдиадæн æ раттæг?.. Æрдзæ, Хуцау!..

– Мадта дæхе туххæй дæр дæ бон уотæ зæгъун æй?

– Ка ’й зонуй… Аййевадæмæ тулавасти тæлæнтæ мæ зæрди, æвæдзи, фæззиндтæнцæ мæ мадæ Елени аййев ирон фæндурдзагъдмæ игъосгæй, кенæ ба мæ мади æнсувæр Къодоти Геуæргий дæсни кафтмæ кæсгæй. Кенæдта мин, ка ’й зонуй, Хуцауи лæвар æй театр.

Æрдзон лæвари туххæй ба уотæ зæгъдзæнæн. Æз мæхе хъæбæр амондгун хонун æма арфæ кæнун Хуцауæн, Синдзигъæуи ке райгурдтæн, уой туххæй… Сандир æма мин Елени хузæн адæмуарзон ниййергутæ ке адтæй, уой туххæй. Уогæ ба фиццаг къахдзæфтæ ци синхи ракодтон, уоми ци курухон хестæртæ адтæй!.. Хохойти Абисал, Тауитти Гуйман, Кацанти Габис, Цæллати Геуæрги æма Геоли, Олисати Дудар, Езети Барис, Гурдзибети Дзæппо, Хаджумар æма Гамуссæ, Битъæти Сандир (мæ фидæ), Иван, Аврам æма Федар, Мæрзати Уане, Хъойбайти Амурхан, Къесаонти Мæхæмæт…

Уæхæн, изæди хузæн лæгти ’хсæн ка рацардæй, е æхе амондгун куд не ’схона?..

Куд нæ хонон мæхе амондгун?.. Артисти дæсниадæмæ уарзондзийнадæ мæ зæрди ку исæвзурдæй, уобæл нур цалдæр дæсгай æнзтæ рацудæй… Мæ фиццаг ахургæнæг Толасти Валяй фæрци райгурдæй еци æрдхуæрæни æнкъарæн. Æнæуой ба мæ над аййевадæмæ байгон æй уотæ. Цæгат Иристони паддзахадон университети ахур кæнгæй, бацудтæн металлургти культури Галауани адæмон театрмæ. Æ разамонæг адтæй дзенети бадуйнаг, нæ республики адæмон артист Мæхъити Валодя. Е мин мæ бæрни бакодта фиццаг рольтæ. Мæ фиццаг устурдæр роль ба адтæй, Плити Гриси пьесæмæ гæсгæ æвæрд спектакль «Чермен»-и Даккой роли ке рагъазтон, е. Уой туххæй мин исаккаг кодтонцæ фиццаг къæпхæни диплом.

Уой фæсте мæ куклати театр «Саби»-й сæйраг режиссер Гайти Михал æрбахудта косунмæ сæ коллективмæ. Фал уæддæр мæ зæрдæ дзурдта устур сценæмæ. Æма Ирон паддзахадон драмон театрмæ бацудтæн хумæтæг косæгæй.

1980 анзи режиссер Гæлæути Анатоли театри сценæбæл исæвардта Годжицати Исахъи комеди «Гъæддаг кизгæ». Уоми мин Гæлæуи-фурт бабарæ кодта Дзандари роль. Е адтæй, мæнæн устур фæлварæн. Мæ хъайтари сорæт æнхæстæй, бæлвурдæй равдесун мæ къохи ке бафтудæй, уомæ гæсгæ мæ райстонцæ театри исфæлдистадон къуармæ. Исæнхæст æй мæ бæлдæ – исдæн Ирон театри артист.

Уой фæсте Ирон театри сценæбæл рагъазтон берæ рольти. Уони хæццæ – Гæлæути Анатолийи æвæрд спектакль «Зилахар»-и – Батрадз; Туати Дауити «Пæсæйы фæндон» – Цола; Хугати Геори «Цыппар хъысмæты»-йи – Данел; Гоголи «Ревизор»-и – Земляникæ; Хугати Геори «Чепена»-йи – Михел æма берæ æндæр рольти.

– Роберт, ду дæхуæдæг куд фæззæгъис, уотемæй Ирон театр дæуæн æй дæ ковæндонæ. Цæмæн æй уотæ берæ уарзис?

– Ирон театр еунæг æй. Æндæр уæхæн Зæнхи цъарæбæл нæййес. Е иронхгæнгæ нæй. Иристони цæргутæй е гъæуама иронх ма уа. Уæлдайдæр ба, æ карнæ аразгæ кæмæй æй, уонæй.

– Ирон театр алкæддæр алæмæти тухгин адтæй æ актерти уæлиауæй-уæлиаудæр исфæлдистадон æскъуæлхтдзийнæдтæй. Æма уонæй уæлдай ахиддæр ке æримисис?..

– Мæ бон зæгъун æй уотæ, æма сæ еугурейдæр. Алкæмæй дæр си берæ рæвдуд зонун. Ирон театри курухон хестæртæй еу адтæй Советон Цæдеси адæмон артист Саламти Къоста. Театри артисттæ сæ дарæс кæми феййевунцæ, еци уæттæ гримеркитæ хонунцæ. Къолай хæццæ нин еу гримеркæ адтæй. Еу изæр ба нæхе цæттæ кодтан спектакль «Дыууæ чындзæхсæвы»-мæ, æма ни алкедæр æ дарæс æййевун æма грим кæнуни куст кодта, еу дзурд ни неке кæнуй, уотемæй. Уæд дин Къола уотæ зæгъуй: «Роберт, над цубур кæнæ». Æз имæ неци исдзурдтон, уомæн æма ’й нæ балæдæрдтæн. Дуккаг хатт дæр бабæй мæмæ ку ’рбадзоридæ: «Над цубур кæнæ». Уæд ин басастæн, зæгъун, нæ дæ балæдæрдтæн, Къола. Е фæлмæн æ медбилти бахудтæй æма уотæ: «Ести дзорæ, ести…»

Хурумти Урузмæги гъæлæс мæмæ магнитофони лентæбæл финстæй æвæрд адтæй, æма, рохс дзенети бадæд, ку рамардæй, уæд имæ мæрддзогойни адæм игъустонцæ, æ цæстисуг неке уорæдта, уотемæй.

Дуккаг бон мин Саламти Къола лигъстæгæнæгау уотæ ку бакæнидæ: Роберт, мæн дæр ниффинсæ. Ниффинстон æй, ке зæгъун æй гъæуй. Устур хæзнати хузæн мин абони дæр æвæрд æнцæ еци дууæ æрдхуæрæни адæймагей гъæлæстæ… Уогæ гъæлæстæ цæмæн? Етæ нæ ес, нæ бон æнцæ…

– Куд зонæн, уотемæй дæумæ ес режиссери искурдиадæ дæр. Циуавæр спектакльтæ исæвæрун бал бафтудæй дæ къохи?

– Гъо, мæ хъауритæ æвзарун режиссури дæр. Ирон театри сценæбæл бал исæвардтон Хугати Геори пьесæмæ гæсгæ финст спектакль «Дам-думтæ», Дигорон паддзахадон драмон театри сценæбæл ба – Мольери «Цæстфæлхатæг», Хугати Геори – «Сабан æма Габан», Малити Геуæргий – «Темур-Алсахъ», фæсевæдæн – спектакль «Дзенети цъеу».

– Роберт, ду театрæй уæлдай ма рагъазтай берæ аййевадон æма документалон кинонивти дæр. Уонæй дæ зæрдæмæ хæстæгдæр кæцити райстай?

– Уомæй раст зæгъис. Театрæй уæлдай æз рагъазтон берæ кинонивти дæр. Уони хæццæ – «Обида старого охотника», «Убойная сила», «Одиннадцать писем Богу», документалон кинонивæ «От сердца к сердцу», «Аланы – дорога на запад» æма æндæрти. Амæй размæ ба мæ æрбахудтонцæ «Ленфильм»-и студимæ æма уоми ци нæуæг кинонивæ, «Женская любовь» есунцæ, уоми мин бабарæ кодтонцæ сæйраг рольтæй еу.

– Роберт, æргом ку зæгъæн, уæд дæуæн ци ’й театр?

– Ци ’й театр? Сайтан – æ зонæг. Нæ ’й зонун æма æ базонунмæ дæр уотæ зæрдиагæй уомæн бæллун. Аргъæутти дуйнемæ нæ хонуй. Сайуй нæ. Сайуй, фал ибæл æууæндун. Æцæг театр исаразунбæл æ уодæй арт ка цагъта, еци Станиславский хумæтæги нæ амудта æ актертæн: куд дæбæл æууæндонцæ, уотæ косæ, гъома, уотæ мæ «сайæ»… Фал е алли актери бон нæй. Уомæн гъæуй устур искурдиадæ.

– Национ театр æй маддæлон æвзаг багъæуай кæнунæн æма æ идарддæри райрæзтæн агъазиау фæрæзнæ. Ду ба куд гъуди кæнис?

– Нæ зундгонд поэт Кадзати Станислав е ’мдзæвгитæй еуеми уотæ зæгъуй:

…Цы у ирон æвзаг мæнæн?

Мæ нысан æмæ фат,

Нæ ивгъуыдмæ дæгъæл,

Нæ фидæнмæ фæндаг.

Поэтæй æй хуæздæр нæ зæгъдзæнæн, фал, ирон дзурд, ирон дзубанди, маддæлон аййев дзурди курдбадзи артдзæсти арт ку æрнидæн уа, уæд е нæ исæфт уодзæнæй?.. Маддæлон аййев дзурди зæрингурдтæ Ирон театри цæйбæрцæ адтæй, цæйбæрцæ!.. Таутиати Солæман, Цирихти Петя, Тæбæхсаути Бало, Цæрукъати Александр (Дзибокка), Мерденти Юрий… æма сæ ка фæууодзæнæй нимад…

Мерденти Юрийи марди уæлгъос лæугæй, гъуди кодтон, зæгъун, тæрсун ирон аййев дзурди дæсниадæ Мерденти Юрийи номи хæццæ ку рамæла, уомæй!.. Сагъæссаг æй, мадта нæй?..

– Адæймаг æ карни надбæл ку ранхæстдæр уй, уæд имæ, æвæдзи, бæлдитæ æгæр берæ дæр ма фæуунцæ. Цубурæй зæгъгæй, уæд дæ бæлдитæн сæ сæйрагдæр ци ’й?

– Мæхе зонунгъон ку фæдтæн, уæдæй нуриуæнгæ тæходуй кæнгæй æрветун мæ бæнттæ… Мæ зæрдæбæл еудадзуг дарун сомигæнæни хузи Къостай загъд:

…Тæхуды йæ фыды зæххыл,

Йæ уарзон æмгæртты рæгъыл

Кæмæн хъуысы дардмæ йæ зарæг!

Рæсугъддæр æма фæрнгундæр бæлдæ ма ци уа?..

– Дæ карни нæдтæбæл рацæугæй, нур си боз дæ? Æви естæмæй гъæстаг дæр дæ?

– Карнæй нæ гъаст кæнун æгириддæр. Мæ равзурст надбæл нæ кæнун фæсмон. Ци мин бантæстæй, уомæн театрдзаутæ уæнтæ аргъгæнæг дæр æма тæрхонгæнæг дæр…