ЦАРДИ ÆРЦÆУГÆ ЦАУТÆ

 

ЗАММАНАЙ «ЖЕНЩИНÆ»

Таулий ставд бæрзæййи цæхгæрмæ хæнхитæ ма зиннонцæ, уой туххæй æппунæдзохдæр дардта даргъ дзиккотæ. Берæ уайдзæфтæ ин бакæниуонцæ, гъома, нæлгоймагбæл даргъ сæригъун нæ федауй, зæгъгæ, æма сæ нилвинæ, фал син сæ дзубандитæ нецæмæ дардта.

Уотæ рауадæй æма Æхсæрисæри зиани уогæй, фездахтæй æ мади æрвадтæлтæмæ. Æ хеуонти æхсæзанздзуд биццеу Алани æ гъæбесмæ исиста æма ибæл цийнитæ кæнуй.

Биццеу имæ дзæвгарæ рæстæгути æдзинæг фæккастæй, уæдта ин æ дзиккоти кæрæнттæ æривазта æма дин æнæнгъæлти уотæ ку фæккæнидæ: Таули! Дзæбæх даргъ дзигкотæ дæбæл ес, нур ма дæбæл гъосицæгтæ бакæнæ, уæд замманай «женщинæ» уисæ…

Изæрæй Тауили сæхемæ бацудæй еугур гæмæх æлвидæй…

 

УАРЗТ

– Не ’фсийнæ! Хуцауæй дин ард хуæрун, мæн бæрцæ дæ неке уарзуй аци уæлион дуйнебæл, – æ мæлгъæвзаг бабæй рагæлста Таули.

– Æма цæмæй бæрæг æй дæ уарзондзийнадæ? Дæ хуæрзтæ мæбæл кæми нихъхъæбæр æнцæ, – хинцфарст æй ракодта æ уосæ.

– Уæллæй, дæуæн бози куд неци цæуй. Иннæ лæгтæ сæ уостити сæ хæдзæрттæй тæргæ кæнунцæ, æз ба дæ мæтæ кæнун æппунæдзох дæр. Сауæнгæ ма дин нæ мади фарсмæ уæлмæрдти бунат дæр ниууагътон!..

– Æнæбайрайгæ си искæнæ!

– Кæмæй? Мæ мадæй æви бунатæй?

– Гæнæн кæд ес, уæд сæ дууемæй дæр, – фæццурд æй æ уосæ дæр.

 

ÆГУСТÆЙ МÆ НÆ НИУУАДЗДЗÆЙ…

Таулий мадæ, цæрæнбонти кустахур ка адтæй, уæхæн силгоймаг, æ зæронди бонти дæр еу рауæн æнцад бадун нæ фæразта.

Æма ма гъа æхуæдæг ци ’й фæндуйдæр фæууæд, фал Таулий дæр æнæмæнгæ ести кустбæл æнæбафтаугæ нæ фæууидæ, е ба кустмæ гæдзæгæнагæ игурд адтæй.

Еууæхæни бабæй цидæр гъуддаг æ зæрди æрæфтудæй мадæн æма аййевæй дзоруй æ фуртмæ: – Таули, аци бон мæнæ нæ кæркдонæмæ базелæн, зæгъгæ.

– Нæ мадæ, ниххатир мин кæнæ, фал ку рамæлай, уæддæр мин мæрдтæй дæр косун кæндзæнæ, æвæдзи, мæсттъæлланг фæккодта Таули. Е ’схъæл дзурдмæ ма имæ сауæнгæ æ бийнойнаг дæр бауозгалдта: – Нур дæ мадæн куд бандиудтай, уæхæн загъд зæгъун…

Берæ нæбал рацудæй, уæдта Таулий мадæ е ’цæг дуйнемæ æностæмæ рандæ ’й. Райевгъудæй цалдæр анзи, уæдта Таули еу бон æ бийнойнаги хæццæ уæлмæрдтæмæ ниццудæй циртмæ базелунмæ. Адтæй тæвдæ бон. Таулийæн æ хед е ’скъелтæй мезуй, уотемæй кæрдæгутæ тонуй. Ку бафæлладæй, уæдта цирти цори бадæнбæл æрбадтæй æма æ уосæн уайдзæфгæнæгау бакодта. Нæ дин дзурдтон, мæрдтæй дæр мæ æнæкосгæй нæ ниууадздзæнæй нæ мадæ, зæгъгæ, – дæуæй ба не ’руагæс кодта… æма æ хед æ тæрнихæй расæрфта…

* * *

Таули æ кизги биццеуи хæццæ уæлмæрдти рæзти фæцæйцудæнцæ. Аслан циртитæмæ æдзинæг никкæссидæ, Хуцау æ зонæг, цæбæл гъудитæ кодта, уæдта æ бабамæ дзоруй:

– Баба, ду зундгонд финсæг нæ дæ?

– Дæ зæрди мин ести ес хуарз ракæнунмæ, бæдолæ, – хийнæфарст æй ракодта Таули.

– Гъо! Баба, ку рамæлай, уæд дин циртдзæвæн мæхуæдæг æвæрдзæнæн. Уодзæнæй ибæл дæ хузист къахæй сæрмæ, дæ къохи ба киунугæ, уотемæй.

– Хуцауи фæрци дæ устур циртдзæвæн æвæрун нæ багъæудзæй, – хæрдмæ дæр мæ бæрзæндæ метр, размæ дæр мæ губун – метр, æнæуой ба ди Хуцау исарази уæд, мæ зæрдæ мин хъæбæр барохс кодтай, – бахъур-хъур кодта Таули…

 

ФÆДЗÆХСТ

Таули æхуæдæг дæр, уæдта æ бийнойнаг дæр киристон динбæл хуæст æнцæ.

Еу изæр синхи цæргутæ бамбурд æнцæ æндегæй синхонти къелабæл æма фæйнæ-фæйнæ дзубанди ’й кодтонцæ.

Алке дæр си æ зæрди фæндæнтти кой кодта. Таули сæмæ лæмбунæг фегъуста, уæдта син уотæ зæгъуй:

– Мæнмæ ба мадта еунæг фæндæ ес мæ синхмæ æма мин мæ уосиат исæнхæст кæндзинайтæ, ку рамæлон, уæд.

Зонун æй, мæн кири æвæрдзинайтæ, уой, фал уи хъæбæр корун, мæ уоси ба мин пусулмон æвæрд бакæндзинайтæ æ фарсбæл…

Е ба куд æй, цæмæн уотæ ба?

– Уæлæбæл си мæ сæрæн нæбал адтæн æма ма ’й уоми дæр мæ фарсмæ ку фæууинон, уæд мæрдти дуккаг мард кæндзæнæн, – хийнæхудт бакодта Таули.

 

УÆДТА МА…

Таулий синхи цардæй еу æнæбæзгæ лæг. Алцæбæл дæр дугъ-дугъ кодта, алкæмæдæр ести фаутæ хаста. Уомæ гæсгæ ба неке зæрдæмæ цудæй. Фал зианмæ цæугæй, кенæ хисти, киндзæхсæвæри уогæй ба Таули алкæддæр æрмæстдæр уой цори бадидæ.

Лæг æхуæдæг дæр лæдæрдтæй, адæмæн еминæ ке ’вдесуй, уой æма еу хатт ба Таулий æрфарста:

– Таули, иннетæ ми сæ уодхæссæг ку уинунцæ, уæд мæбæл ду ба уотæ æновуд цæмæн дæ? Гæр, уотæ зæрдтагон дин дæн, алкæд мæн цори цæмæ фæббадис?

– Неци уæлдай æхсицгондæр мин дæ, æрмæстдæр тæрсгæ фæккæнун.

– Уагæри цæмæй?

– Уæдта ма фингæбæл бадгæй, е фæндагбæл цæугæй ести кодтай, уæд мæ разæй еске ку фæууа дæ цæститæбæл бахуæцунмæ, – хийнæхудт бакодта Таули.

 

МАДТА МА ИН…

Дудуйæн æ синхон фæззиан æй æма уомæн дзоргæ рауадæй кири уæлгъос. Куд фæууй, уотæ ’й феппæлдтæй, æ уæлион царди ци нæ адтæй, уомæй дæр.

Фæстæмæ æ бунатмæ ку бацудæй, уæдта имæ æ иннæ синхон Муса æхе бахадта æма ин уотæ зæгъуй: «Дуду, хуарз ибæл радзурдтай, фал æгæр цубур». «Мадта ма ин æ лæгъуздзийнæдтæ ку дзурдтайнæ, уæдта мæ еу – дууæ сахатти дзорун гъудайдæ», – æ дзубанди балхий кодта Дуду.

 

УÆЛÆБÆЛ ЦИ НÆ АДТÆ

Мард, дан, æнæ ходгæй нæ цæуй, зæгъгæ, фæззæгъунцæ.

Тæта ку рамардæй, уæд ибæл Барисæн дзоргæ рауадæй.

Хъæбæр си феппæлдтæй – Дзубанди ку фæцæй, уæдта имæ Ахтол æхе разилдта æма ’й æппæлунтæбæл исхуæстæй, гъома, хуарз исарæхстæ, зæгъгæ.

Уæд дин имæ Барис æхе æвваст фæххатта æма ин уотæ:

– Ахтол, ду ку рамæлай, уæд дæбæл æз дзорун нæ бакомдзæнæн…

– Уæд цæмæннæ?

– Дзоруйнагæй дæбæл неци ес æма уомæн нæ!..

– Нæ, уæддæр мардæй лæгъуз зæгъун не ’нгъезуй, – нæ састæй Ахтол.

– Гъо, уæлæбæл уодæгасæй ци на ’дтæ, мардæй ба ма уой исуодзæнæ, – æ дзубанди балхий кодта Барис…

 

КИНДЗИТÆ МА ФЕРОНХ КÆНÆ

Таулийæн æ синхонти уосæ фæззиан æй æма ин кири сæргъи дзоргæ рауадæй. «Оххай – еске ку феронх кæнон», – зæгъгæ, Таули рамæлæг  силгоймаги кизгуттæй еуей еуварсмæ рахудта æма ин балæдæрун кодта, гъома, арфæ ракæнун кæмæн æмбæлуй, уони мин зæгъæ.

– Нæ киндзитæн! – æвваст фæййарæхстæй Беллæ.

Нур Беллæн е ’нсувæрæн ба адтæй еуæндæс уоси.

– Нæ, уонæн арфæ ракæнун ба мæ бон нæй. Айдагъ син сæ нæмттæ ку фæннимайон, уæддæр мæ еу сахат багъæудзæй, – батухстæй Таули.

 

МÆН БÆРЦÆ ДÆ НЕКЕ УАРЗУЙ

Таулийæн æ бийнойнаги райгурæн бон бæрæг кодтонцæ сæ хæдзари æма куд фæууй, уотæ ин алли арфитæ фæккодтонцæ. Таулий цъухæй еци изæр хъипп-сун дæр не ’схаудтæй.

Дуккаг сæумæ уосæ æппæлуй æхецæй: – Фæууидтай, етæ мæ цæйбæрцæ уарзунцæ, уой?

– Етæ дæ æрмæстдæр цъухæй уарзунцæ, æз ба гъуддагæй!

– Гъома, куд?

Етæ дин дæ цæрæнбони туххæн агувзи æмбестæй баниуазтонцæ, æз ба цайцумæни ’дзаг æ тæккæ бунтæй райевдæлон кодтон. Нур ба ибæл дæхуæдæг расагъæс кæнæ, кæмæн хъазардæр дæ, уобæл, – фæццурд æй Таули.

 

ЕУ ГРАФОМАНÆН

Мæ лимæн финсæг мæмæ е ’хсæзæймаг киунугæ æрбахаста æма мин уотæ зæгъуй: «Бакæсай æй æма мин дæ гъуди зæгъæ!»

Киунугæ бакастæн æма ин дзуапп равардтон: «Фиццаг киунугæ ку ниффинстай, уæд мæ зæрдæ бадардтон, деæ бон финсун ке æй, уобæл. Нур дин мæнæ де ’хсæзæймаг киунугæ бакастæн æма ми байруагæс æй, – дæ бон финсун ке нæбал æй, е…»

 

ЗИНДОНÆ

Таули сæумæй райгъал æй, æхе рахснадта æма еци зæрдунгæгæй æ бийнойнагмæ дзоруй:

– Не ’фсийнæ! Æдосæ нæ мади мæ фуни уидтон. Хъæбæр ин фæхъхъуритæ, фæббатæ кодтон æ ростæн, уæдта ранæхстæр ан еумæ.

– Æма кумæ рацудайтæ? – тарст фарст æй ракодта æ уосæ.

Æз фæстæмæ мæнæ дæ цормæ – зиндонæмæ раздахтæн, нæ мадæ ба, æвæдзи дзенетмæ, – арф нийнæфгæй, дзуапп равардта Таули…

 

АРФИАГ

Таулий бийнойнаг зæрдæхсайагæ уоди хецау адтæй, æ лæги алли къахдзæф дæр гъæуама зудтайдæ.

Еууæхæни ба ин еу æнæзонгæ силгоймаг Таулий туххæн арфитæбæл исхуæстæй, гъома, хуарз адæймаг æй, багъæуæги тухст лæги цори балæуунмæ, фенхус кæнунмæ ин æ раз неке райсдзæнæй. Æз си хъæбæр боз дæн æма ин мæ номæй хъæбæр райарфæ кæнæ!

– Куд кæсун, хуарз уосæ, уотемæй си ду мæнæй боззагдæр дæ æма ин дæхуæдæг райарфæ кæнæ, – æ дæндæгути къæс-къæс иссудæй, уотемæй ма исфæразта Таулий уосæ.