Цард æхуæдæг куд берæвæрсугон æй, исфæлдистадæ дæр уотæ аллихузон æй, фал си мæнмæ ба, цæмæдæр гæсгæ музыкæй дессагдæр æма зиндæр балæдæрæн некæд неци кастæй.

Хузæгæнæг хуарз ку арæхса æрдзи нивтæ уинунмæ, ку сæ æнкъара æ зæрди арфæй, уæд æррæстæ хумæтæг бæласæй дæр æ бон иснивæ кæнун æй алæмæти дессаг сорæт. Финсæги бон æй æррæстæ дзурдбæститæй гениалон уадзимис исфæлдесун. Фал музыкæн ба нæдæр уинæн ку нæййес, цалинмæ ’й дæ гъостæй фегъосай, уæдмæ, нæдæр ибæл цæстæ æрæвæрæн ку нæййес, цалинмæ нæ ниййазæла, уæдмæти.

Уæдта цæттæ музыкæмæ игъосун еу гъуддаг æй. Фал кутемæй исæвзурунцæ адæймаги медуоди еци зæрдагайæн зæлтæ, бауæри, сæримагъзи цæхгæрмæ ка рахезуй æма ’й цæрæццаг ка кæнуй, етæ? Нæма ’й балæдæрдтæн æз, уæдта ’й, æвæдзи, лæдæргæ дæр некæд бакæндзæнæн, уомæн æма музыкæ æргъуди кæнун бæрæг ефстæгтæн фæууй æрдзæй лæвæрд. Æ тухæ ба æнæкæрон æй.

Фæндур æма мелоди… Кæрæдземæй фæххецæнгæнæн кæмæн нæййес, уæхæн дууæ æмбаст фæззинди.

Текъойти-Баликъоти Морадини кизгæ Раисæ (Рая) райгурдæй 1947 анзи 22 июни Ирæфи райони Чиколай гъæуи. Æхе лæдæрунгъон ку фæцæй, уæдæй фæстæмæ æ еугур цард дæр исбаста музыки хæццæ, фал…

Дууæ анзи ибæл ку исæнхæст æй, уæд седзæрæй райзадæй. Æ фидæ Морадин – бийнонти хецау – æнæнгъæлти рахецæн æй æ цардæй. Кæстæртæ æнагъонæй райзадæнцæ седзæргæс мади евгед. Седзæр ба иннетæй игъаугидæр, алкæддæр алцæмæй дæр æгудзæгдæр фæууй, æфхуæрдхуздæр, никки ба ма фæстугъд æстонг æнзтæ. Сæумæй изæрмæ Силтанухъи еци хори тъангмæ фæккосæ æма дæ бон дæ бæдæлттæн дзæрнавагæ дууæ нартихуари исхæссун дæр ма уæд. Уайтæккæдæр дæ ахæстдони амæттаг фæккодтайуонцæ. Уæдта фæскуст ба дæхе хæдзари изæргъудтæ кæнæ, дæ дзæхæрамæ зелæ æма уордигæй ци тиллæг исесай, уой дæр дæ бæдæлтти хъурæй истонисæ æма ’й паддзахадæн хъалонæн дæттæ. Дæ сувæллæнттæ æстонгæй рæсуйунцæ, уой мæтæ некæмæ адтæй…

Уæддæр цардæнцæ, уæллаг фулдæр нивæ кæмæн радтидæ, етæ ервазтæнцæ тухамæлттæй куддæрти.

Ервазтæнцæ Баликъоти Замирæти седзæр сувæллæнттæ дæр, кæми æстонг, кæми æрдæгбæгънæг, кæми ба бæгъæнбæдтæй. Æвæдзи, седзæрæй ка исгъомбæл уй, царди уæзæ æхе уодбæл ка бавзаруй, е æнкъарагæдæр фæууй. Ка ’й зонуй, Раисæмæ дæр Исфæлдесæг е ’ргом уæд раздахта æма ин фæндурдзæгъдæги искурдиадæ дæр уæд исаккаг кодта… Фал ин кæцæй æма цæмæй балхæдтайдæ æ седзæргæс мадæ фæндур, кæд æма син колхози сæ кустбæл æхца нæ фистонцæ, уæд. Айдагъдæр косгæ бонтæ æма сæмæ ци тиллæг æрхауидæ, е ба рауæйæ кæнунмæ нæ адагъта.

Фал æнамондбæл ба Раисæ æхе некæд нимадта. Æхе мадæ Замирæт, уæдта æ мади мадæ Губатæ дæр дæсни фæндурдзæгъдгутæбæл нимад адтæнцæ. Уони цæгъдтæлтæмæ игъосгæй, Раиси куд хъæбæр фæндæуидæ фæндури къæбæлтæбæл æрхуæцун æма ин æ тæнтæ райвазун. Уайтæккæдæр мелодий зæлтæ райахæссидæ. Уæлдайдæр ба æ нана Губатæ ахид цæгъдидæ, еске фæндур æ къохмæ ку æрбахауидæ, уæд рагон «Симд»-и мелоди. Фæстæдæр, æ кари уогæй, Раисæ еци симдæн кæронгонд æхуæдæг æргъуди кодта.

Раисæн куддæр равгæ фæууидæ, уотæ сæ синхонтæмæ фæммедæг уидæ, уонæмæ адтæй фæндур æма сауæнгæ изæрдалингтæмæ æхе хуæдахурæй цæгъдунбæл архайдта. Абони дæр ма æримисуй, радиойæй Гæздæнти Булат, Мистулати Иринæ æма иннæ зундгонд фæндурдзæгъдгути музыкæмæ игъосгæй, æ гъос уобæл куд нитътъæпæн кæнидæ æма архайдта, цæмæй æй æнæгъæнæй дæр багъуди кæна, цæмæй си еунæг зæл дæр ма райервæза, уобæл. Уой фæсте ба æхуæдæг æрбадидæ, æ фæндури тæнтæ райвазидæ æма архайдта, ци багъуди кæнидæ, уой фæстæмæ иснæуæг кæнунбæл.

Раисæ фиццагидæр ци мелоди æргъуди кодта æхуæдæг, уой балæвар кодта æ мади мадæ Губатæн. Хуарздзийнæдтæ зин иронхгæнæн æнцæ!

Æнзтæ цудæнцæ æнæрлæугæй æма Раисæ фарæстæймаг къласмæ ку исхъæрттæй, уæдмæ нимад адтæй дæсни фæндурдзæгъдæгбæл, цагъта скъолай ци ансамбль адтæй, уонæн. Етæ ба адтæнцæ райони культури Хæдзари астæумагъз.

Кафгутæ æма зартæгæнгути къуæртти хæццæ ахид концертти хæццæ бабæрæг кæниуонцæ фиййæутти Наури будурти хезæнуæтти, Дигоргоми ци берæ листæг æма ставд фонс хизтæй, уони гъонгæстæн дæр раттиуонцæ зæрдæмæдзæугæ концерттæ. Мадта еу æма дууæ хатти нæ барохс кæниуонцæ райони гъæути цæргути зæрдитæ дæр сæ арæхстгин кафт æма зарунæй.

– Бæрæгбони хузæн уиуонцæ равдиститæ адæмæн, – зæгъуй Раисæ. Кудфæстæмæ, архайун райдæдта республикон æркастити дæр.

Уотемæй анзæй-анзмæ бæрзонддæр кодта Баликъоти Раиси фæлтæрддзийнадæ. Фæндур иссæй æ царди æмбес, æнæ уомæй зиндзæрæн кæмæн æй, уæхæн фæрæзнæ.

Кудфæстæмæ, Раисæ æхуæдæг æ медуоди æнкъарун райдæдта, æ сæрмæ оригиналон музыки зæлтæ куд æрцæунцæ, уой æма сæ фæндури къæбæлтæбæл цæгъдунмæ фæййагайидæ.

– Ести нæуæг мелоди ку ’ргъуди кæнинæ, уæд цума дуккаг хатт райгуринæ, уотæ мæмæ кæсидæ, – имисуй Раисæ.

Нуртæккæ Раисæ ци мелодитæ ’ргъуди кодта, уони ку нимайæн, уæд æнцæ сæдемæй фулдæр.

Раисæ ци мелодитæ ’ргъуди кодта, уонæй еу уойбæрцæбæл зæрдæмæдзæугæ рауадæй æма ’й алли сæумæ дæр радиой фæццагътонцæ æнæгъæнæ 25 анзей дæргъи. Уæдма радиокомитет Горькийи номбæл гъæунги адтæй.

Гъе уотемæйти еу мелоди инней фæсте игурдæй Раиси сæри, фал куд æцæг профессионалон  фæндурдзæгъдæг, уотæ ба  æ зæрдæ дзурдта, гъома, кæд æндæр еске мелодити хæццæ æмæнгæс æнцæ, зæгъгæ.

Раисæ æ фиццаг æргъудигонд мелоди исхудта «Оркестровая». Уотемæй имæ 1986 анзи уæнгæ бамбурд æй 20 мелодий. Цæмæй ескети мелодити хæццæ æмæнгæс æви оригиналон æнцæ, уомæ æ зæрдæ мабал дзурдтайдæ, уой туххæй ба сæ еууæхæни рацагъта нæ республики зундгонд фæндурдзæгъдæг Гæздæнти Булатæн. Устур деси бафтудтонцæ Булати Раиси мелодитæ æма ин загъта: «Ауæхæн цæгъдтитæ æз некæдма фегъустон». Еци дзурдтæ никкидæр ма устурдæр базуртæ басагътонцæ фæндурдзæгъдæгбæл. Уæдта ма æ дзубандитæбæл бафтудта: «Атæ еугурæйдæр æнцæ дæхе æргъудигонд мелодитæ æма сæ ниффинсун гъæуй «стационари», гъома, телеуинунади».

Фæстæдæр Раисæ фембалдæй телеуинунади аййевадон хайади сæргълæууæг Абайти Маирбеги хæццæ æма хъæбæр исразæнгард æй æ мелодитæн телеуинунади над раттунмæ. Сæрмагондæй ибæл арæзт æрцудæй равдист дæр. Раисæ си лæмбунæг æрдзурдта, е ’сфæлдистадон над кутемæйти райдæдта, уой туххæй.

Исфæлдистади гъуддаг уотæ ’й, æма адæймаги сæр гъуди ци афони фæззиндзæнæй, уомæн базонæн нæййес. Æхуæдæг ба агоруй нæдтæ æндæмæ рагулф кæнунмæ ивулд донау. Æма цалинмæ æхецæн над иссера, уæдмæ дæ цох не ’суадздзæнæй, хохолæгæй дæ мардзæнæй.

Уотæ ’й Раиси гъуддаг дæр. Сутки дæргъи имæ ци афони фæззиннунцæ нæуæг мелодий зæлтæ, уой æхуæдæг дæр нæ фæллæдæруй. Фал еугурдæр фæззиндтæнцæ, уæдта син æнæ рацæгъдæн нæ фæууй. Æма уой фæсте алкæддæр æ сæйраг игъосæг æма аргъгæнæг фæууй Гæздæни-фурт. Цæгъдгæ ба ин сæ фæккæнуй телефонæй æма ибæл некæд бадугъ-дугъ кодта еци æнæевдæлон лæг, уой нæ, фал ма ин агъаз дæр бакæнуй унаффæй.

Æ мелодити нимæдзæ цуппаринсæйемæ ку исхъæрттæнцæ, уæдта сæ композиторти Цæдесмæ Махъоти Ацæмæзмæ фæххаста, цæмæй федаргонд æрцæуонцæ уоми, еци нисани хæццæ. Зундгонд композитор, музыкант сæмæ ку байгъуста, уæд устур деси бацудæй хуæдахур силгоймаги аййевадон æнтæститæбæл. Хуæнхаг сауæдонæ дæр æхуæдæг истонуй зæнхи бунæй æма над дæр æхецæн фæййагоруй. Уотæ рауадæй Раиси исфæлдистадон балци дæр.

Райдайæни, æнæ еске агъазæй, исæвзурдæй æ хуæдбундор аййевадæ æма сабургай-сабургайти æхецæн над къæрт кодта адæми, музыкæуарзгути зæрдитæмæ.

Æма еугурдæр зæрдæмæ ка бахеза æма си æхецæн бунат ка иссера, е ба уой фæсте зин иронхгæнæн фæууй. Уой медæги ’й аййевади нисан – зæрдæмæ над иссерун.

Е ’ргъудигонд мелодитæй беретæ хаст æрцудæнцæ, Ходи Олег разамунд ци оркестрæн дæттуй, уой репертуармæ.

Уæлдай арфиагдæр ба Раисæ æй фæндурдзæгъдæг Дзуццати Сосланæй. Цалдæр мелодиемæн ин искодта «оранжировкæ» æма сæ абони берæ рауæнти цæгъдунцæ киндзæхсæвæрти, сауæнгæ ма телеканал «9-я волна»-й дæр игъусунцæ уой фæрци.

– Царди цидæр ес хуарздзийнадæй, амондæй, уонæй хайгин уо, Сослан! Адæмæн уарзон адæймаг дæ, дæхуæдæг дæр син дæ уодæй рохс кæнис сæ зæрдитæ æма де ’сфæлдистадон цæхæр куд некæд нихусса, еци нивæ дæ уæд! – зæгъуй Раисæ.

Радиотæ «Алани», «Кавказ» æма æндæртæбæл ахид фегъосæн фæууй уæхæн зартæ: «Фадзайти Арсени зар», «Мæ Дигорæ», «Мади зар», – дзурдтæ син ниффинста Колити Витали, «Баликъоти муггаги зар» – Бабочити Руслани дзурдтæ, «Это было в мае на рассвете» – дзурдти автор Рублев, уæдта мелодитæ: «Дигорон кафт, кæсгон цæгъдтити варианттæ æма берæ æндæртæ. Уæлдæр куд загътан, уотемæй Раисæ æ уарзон адæмæн балæвар кодта сæдæ цагъдемæй æма заремæй фулдæр. Гуæцæлти Луизæ ба сæ амонуй Чиколай фæндурдзæгъдгути къуарæн.

Ниййерæги фарнæ мæрдтæмæ нæ цæуй. Кæддæр æй, æ нихбунтæ æстъихст уогæй, ци ниййерæг мадæ исгъомбæл кодта, уой, сæйгæ уогæй, Раисæ æ уæлнихти фæддардта æнæгъæнæ 30 анземæ хæстæг.

Кæстæр хестæрбæл ци уина, уомæн ин æнæ фæнзæн нæййес. Раисæн æхе хузæн искурдиадæгин æнцæ æ цæуæт дæр. Æ фурт Солтан – дæсни хузæгæнæг, архайуй аллихузон равдистити, æ кизгæ Эльвирæ зундгонд зартæгæнæг, ахид æй фæууинæн телеравдистити, заруй Раиси музыкæбæл зартæ. Уотæ сæ иннæ кизгæ Этери дæр.

Текъойти Муса æма æ цардæмбал Баликъоти Раисæ исгъомбæл кодтонцæ хуæрзæгъдау кæстæртæ. Фарæ ба ма Муса æма Раисæбæл æрцудæй еу æхсицгон цау, – сæ кизги кизгæ æнтæстгинæй равардта фæлварæнтæ æма ахур кæнунмæ бацудæй Мæскуй уæлдæр ахурадон уагдæнттæй еуемæ.

Царди ма ци гъæуама уа хуæздæр: дæ цардæмбали хæццæ лæдæретæ кæрæдзей, дæ кæстæртæ дæ зæрди фæндон, дæ аййевадæ æнтæстгин, гъаруй адæми зæрдитæмæ.

Ци сæдæ мелодий исфæлдиста Раисæ æ зæрди азæлгæ тæгтæй, уонæбæл ба ма никкидæр ке бафтуйдзæнæй, уобæл ба æз æгириддæр гурусхæ нæ кæнун, уомæн æма Раиси размæтурнæг зæрдихатт хуарз зонун. Бантæсæд ма ин никкидæр!

МÆРЗОЙТИ Заирæ