Æвæдзи, устур уодихъаурæ гъæуй, цæмæй дæ карни кæддæри рæстæги дæхе, дæ цардиуаги хабæрттæмæ рæстуодæй æркæсай æма син се ’цæгдзийнадæ, уæддæр дæхецæн раргом кæнай æма зæгъай: мæ бон ци адтæй æма мин мæ равгитæ куд амудтонцæ, уотæ дзилли ’хсæн фæццардтæн…

Мæ нифс, мæ хъарæ фагæ адтæй

Еу æнæгъæнæ фæлтæрæн.

Æма дзæгъæли некæд бадтæн,

Кодтон ухери фуддæрæн…

Уотæ е ’мдзæвгитæй еуеми финста нæ номдзуд поэт Тетцойти Гацири фурт Таймураз. Аййевадон литературæбæл уæддæр еуцæйбæрцæдæр æхцул ка ’й, етæ ин, æнгъæл ан, æ исфæлдистади хæццæ зонгæ уодзæнæнцæ, æма уой фæдбæл нуртæккæ нæ дзордзинан – уæлдайдæр ба ма уомæ гæсгæ дæр, æма Тетцой-фурти цардвæндаг æма æ исфæлдистади туххæй æрмæгутæ айразмæ дæр мухургонд цудæнцæ нæ газети, æрæги дæр бабæй æй æримистан – æ райгурдбæл 1 сентябри исæнхæст æй сæдæ анзи (1922-2010). Æма уомæ гæсгæ нæ газети ниммухур кодтан сæрмагондæй аллихузон æрмæгутæ («Дигорæ», № 33).

Тетцойти Таймурази райгурдбæл сæдæ анзи ке исæнхæст æй, е æнæргъудийæй нæ байзадæй е ’мзæнхонтæй дæр. Æ райгурæн Киристонгъæуи (нури сахар Дигорай) райони киунугæдони æрæги арæзт æрцудæй номерæн мадзал. Уой рæстæги си дзубанди рацудæй, уомæн æ еумæйаг гъуди адтæй: Тетцой-фурт кæд берæ æнзти дæргъи не ’хсæн нæбал æй, уæддæр æ кæдзос ном, æ кадæ цæрунцæ уæлæбæл. Поэт, публицист, Малити Геуæргий номбæл премий лауреат райгурдæй аци кадгин гъæубæсти. Æ цардвæндаг, тугъди гъезæмæрттæ, исфæлдистадон кусти туххæй дзурдтонцæ æмбурди архайгутæ. Имисæн изæр дæсни амудтонцæ Уæзæгти Уарзетæ æма Гурдзибети Зæлинæ. Таймурази царди туххæй минкъий кинонивæмæ бакастæнцæ иуазгутæ. Деси æфтауй, куд арæхстгинæй финста зæнхкосæги уæззау, фал арфиаг кусти туххæй, куд æнæкæрон уарзтæй уарзта райгурæн бæстæ, æ карнæ еугур адæми карнæй нæ цох кодта. Царди рæстдзийнадæ си ке ’вдесуй, уой медæгæ ’й æ уадзимисти тухæ.

Устур бунат ахæссуй æ исфæлдистади уарзондзийнади темæ. Поэт æма гражданин, зиндзийнæдтæй фæлтæрд, дзурдарæхст адæймаг е ’мдзæвгити æвдиста царди фæззелæнтæ, цийнæ æма маст, уарзт, юмор æма сатирæ, æнæкæрон цардбæллондзийнадæ.

Дигорай кадгин хестæр, Цæголти Геуæргий номбæл историон-бæстæзонæн музейи разамонæг Лолати Батрадз комкоммæ зудта Таймурази. Æма уой фæдбæл бæлвурдæй радзубанди кæнгæй, уотæ загъта:

– Æ хуарз менеугутæй адæми ’хсæн хецæн кодта, уæлдайдæр ба уомæй дæр, æма фæсевæдмæ ауодгæ лæмбунæг цæстингас дардта, разæнгард сæ кодта хуарз менеугутæй хайгин ун æма уони фæрци æскъуæлхунмæ, сæ карнæ арфиаг гъуддæгутæй аразунмæ, литературон исфæлдистади ацъагъуæ си кæмæ уидæ, уонæн ба уодуæлдайæй агъаз кодта… Еузагъдæй, фæццардæй адæми туххæй. Нæ рагфидтæлтæ куд зæгъиуонцæ, уотемæй, адæймаг е ’носон дуйнемæ ку банæхстæр уй, уой фæсте æй дзиллæ цалинмæ имисонцæ, уæдмæ æ ном се ’хсæн фæццæруй. Æма ми федарæй æруагæс кæнуй, нæ дзиллæн  Тетцойти Таймурази рохс ном æностæмæ хуæрзимисуйнаг ке уодзæнæй…

Республикон газет «Рæстдзинад»-и сæйраг редактор Хозити Барис æ радзубандий фиццагидæр райарфæ кодта Тетцойти Таймурази кадæн номерæн мадзал исаразгутæн. Уæлдай арфæ ба ракодта муггаги минæвар Тетцойти Аланæн, зундгонд поэтæн æ юбилеймæ е ’мдзæвгити æмбурдгонд хецæн киунугæй рауадзунбæл ке бахъиамæт кодта, уой туххæй. Æ радзубандий ма Хозий-фурт загъта:

– Абони бæрæг кæнæн поэзий æма царди бæрæгбон. Уæ рæсугъд дзурди фарнæ макæд фесæфæд. Тетцойти Таймурази хæццæ комкоммæ базонгæ дæн 1976 анзи нæ республики æригон финсгути конференцийи. Уой фæсте дæр мин æ хæццæ фембæлгæ рауайидæ, æма еуцæйбæрцæдæр раргом æнцæ æ уодиконди менеугутæ. Мæ бон уотæ зæгъун æй, æма æ æрдзон искондæй адтæй æцæг искурдиадæгин адæймаг, фал имæ хеæстауæндзийнадæ æгириддæр нæ адтæй. Царди ин кæд берæ аллихузон зиндзийнæдтæ ’взаргæ рауадæй, уæддæр ин етæ нæ  басастонцæ æ нифс, æ цардбæллондзийнадæ. Мадта ин æ исфæлдистадон архайди дæр берæ хъоргæнæнтæ разиннидæ. Фал æхе ниффедар кæнидæ æма æвæллайгæй æ куст кодта. Æма нæ национ литератури хæзнадонæ зингæ-зингæ ке фæгъгъæздугдæр кодта æ исфæлдистадон бæркадæй, е абони секкаг некæмæн æй. Уæлдай агъазиау ба е æй, æма æ исфæлдистадон ацъагъуæдзийнадæ бæрæг даруй æ алæмæти хецæндзийнадæй –  рæнгъæвæрд, стихамадмæ æхецæй дæснидæр нæ адтæй. Æ алли уадзимиси дæр, цæбæл расагъæс кæнай, уæхæн гъудитæ ес…

Æ радзубандий ма Хозити Барис бахаста уæхæн фæндæ, цæмæй, Таймураз Дигорай ци фиццаг скъолай ахур кодта, уоми нæ маддæлон æвзаги къæбинет хæсса æ зундгонд рауагъдони ном.

Æмбурди кадгин иуазгутæ адтæнцæ: Дигорай райони администраций сæргълæууæги хуæдæййевæг Цъебойти Ацæмæз, райони администраций культури хайади разамонæг Мæхæмæтти Наталья, Киристонгъæуæй рацæуæг зундгонд лæгтæй еу, экономикон наукити доктор Сæбанти Барис, поэт Къибирти Амурхан, историон наукити кандидат Тамати Астан, маддæлон æвзаги ахургæнæг Хæллати Азæ æма æхсæнадон архайæг, историк Хъарданти Тимур.

Тетцойти Таймураз æ фæсте ци ахедгæ поэтикон бунтæ ниууагъта, етæ адæми ’хсæн ке цæрунцæ, уомæн бæлвурд æвдесæн аци номерæн изæр.

* * *

Уæлдай æхцæуæн адтæй е, æма ТЕТЦОЙТИ Таймурази æмдзæвгитæ зæрдиагæй ке кастæнцæ æригæнттæ.

Нур ба ма нæ сæрмагондæй зæгъун фæндуй, Тетцойти Таймурази номерæн мадзал уоййасæбæл федауцæй ка исаразта, уони туххæй – Дигори райони астæуккаг киунугæдони косгути туххæй. Уогæ æнæмæнгæ зæгъун гъæуй уой дæр, æма етæ ахид исаразунцæ аллихузон культурон-рохсадон мадзæлттæ.

Аци коллективæн нур берæ æнзти дæргъи разамунд дæттуй нæ республики æскъуæлхт косæг Антонинæ Руденко. Æ рæстæги Краснодари культури институти библиотекон хайадæ каст ку фæцæй, уæдæй абони уæнгæ æ кустбæл æ зæрдæ нæ исæййивта. Æ фарсмæ бамбурд æнцæ кустгъон, киунугæбæл æновуд адæм. Сæ еугурдæр еумæ кæнунцæ устур вазуггин гъуддаг – адæми ’хсæн парахат кæнунцæ зонундзийнæдтæ, исфæлдистадæмæ уарзондзийнадæ. Нуртæккæ киунугæдони фонди ес 46 мин киунуги.

Национ проект «Культурæ»-йи агъазæй сæ гæнæнтæ фæуурухдæр æнцæ. Цæмæй алли киунугæкæсæг дæр аразийæй байзайа, уобæл еузæрдиуонæй архайунцæ фæллойни ветерантæ, нæ республики культури æскъуæлхт косгутæ: Сæбанти Фатимæ, Толасти Ремæ, Икъати Ларæ, Уæзæгти Уарзетæ, Гурдзибети Зæлинæ. Уони фарсмæ æнтæстгинæй косунцæ: Такъоти Верæ, Тотойти Эллæ, Зæнгиати Аллæ, Абайти Фатимæ, Медойти Аллæ æма иннетæ. Тæккæ хъазардæр æма кадгиндæр лæвар киунугæ кæмæн æй, уæхæн адæм æнцæ.

ГУРДЗИБЕТИ Зæлинæ æма УÆЗÆГТИ Уарзетæ.

Зæгъун гъæуй уой, æма 2005 анзæй нуриуæнгæ библиотекæн нæййес хе сæрмагонд бæстихай. Нуртæккæ дæр бал сæ рæстæгмæ исиуазæг кодтонцæ райони поликлиники. Æрæги æхцæуæн хабар исæмбалдæй коллективбæл. Национ программæ «Культурон райрæзти центрти арæзтадæ»-мæ гæсгæ Дигори райони аразун райдæдтонцæ, нуриккон домæнтæн дзуапп ка дæтдзæнæй, уæхæн культурон фæлладуадзæн центр. Хецæн уæладзуг си рахай кæндзæнæнцæ киунугæдонæн. 2023 анзи дуккаг æмбеси нæуæг бæстихай æ дуæрттæ бакæндзæнæй.

Кæд сæ кусти уавæртæ нуртæккæ унгæг æнцæ, уæддæр куст æгириддæр къулумпи нæ кæнуй. Киунугæдонæ æнгом æмгустадæ кæнуй сахари скъолати хæццæ, уæлдайдæр ба 1 æма 2-аг скъолати хæццæ, фæсевæди социализаций хайади хæццæ, райони культури Галауани хæццæ. Аллихузи агъаз син кæнуй райони администраци. Исаразунцæ равдиститæ, цæмæдесаг бæрæгбæнттæ. Уонæн æвдесæн фæуунцæ берæ киунугæкæсгутæ хестæрæй, кæстæрæй.

Зæрдиагæй арфæ кæнæн аци культурон артдзæсти еугур фæллойнæгæнгутæн дæр, сæ кустбæл уоййасæбæл æновуд ке ’нцæ, æма æвæллайгæй ке архайунцæ нæ адæми уодварни хæзнадони рохс куд нæ нидæн кæна, райдзаст кæна еугур фæлтæрти зæрдитæ дæр, уобæл.

Æнтæстгин уотæ, уæ æвæллайгæ хъиамæттæй уæхуæдтæ дæр боз куд уайтæ æма фæрнæйдзаг уотæ.

Æрмæг мухурмæ бацæттæ кодтонцæ Гугкати Жаннæ æма Хекъилати Маринæ.