Еуæй-еу адæмихæттити  маддæлон æвзæгти тæссаг уавæр нимайгæй, сæ багъæуай кæнуни сæрбæлтау нисангонд Æхсæнадæмон бонæн æ ахедундзийнадæ исагъазиау кæнун бæргæ уæлдай ахсгиаг æй, фал…

Махмæ гæсгæ, аци бæрæгбон æнгъизтæй цидæр хабæрттæй  исбæрæг кæнун – зæгъæн, маддæлон æвзагбæл ци мухури фæрæзнитæ уагъд цæуй, уонæн фæййагъаз кæнун сæ берæ сагъæссаг фарстатæ райаразунæй, адæми ’рдигæй ба – бæргæ хуарз адтайдæ еци газеттæ æма журналтæ дзиллонæй рафинсун.

Аци фæндæ фиццаг хатт нæ зæгъæн, фал нæ игъосæг ба, гъулæггагæн, нæййес. Уомæн æвдесæн – дигорон æвзагбæл ци еунæг газет «Дигорæ» цæуй, уой тираж: æдеугурæй æй рафинсунцæ 300-350 адæймаги. Гæрр, нæ Дигори дзилли нæ маддæлон æвзаг уал адæймагемæй уæлдай некебал гъæуй? Æ зæгъун дæр зин æй, фал, æвæдзи, уотæ ’й. Æма ма уæд, уоййасæбæл сæрустурæй нæхе ци дигорондзийнадæй фестауæн, е ци амонуй?..

Уогæ, ка ’й зонуй, иннетæ уотæ дæр æнгъæлунцæ æма маддæлон æвзаги сæрбæл айдагъ мах ан сæрбæлдзорæг. Баруагæс уи уæд, дуйней иннæ адæмихæттити дзурддзæугæдæр адæймæгутæн дæр сæ маддæлон æвзаги карнæ сагъæссаг æй, зæрдиагæй дзорунцæ æма архайунцæ, цæмæй си алкæмæн дæр æ маддæлон æвзаг цæра æма æнтæстгинæй ирæза. Дæнцæн уин æрхæсдзинан уонæй еуæй-еуети гъудитæ.

АБАЙТИ Васо (1900-2001) номдзуд ахургонд

…Ирон æвзаг æй, гъудий æма æнкъарæни тæккæ листæгдæр æма ездондæр фæззелæнтæ равдесунмæ ка арæхсуй, уæхæн æнаййеп, рæвдзæ æма коммæгæс хотух.

Ирон интеллигенций еу хай билæскъелæй кæсун райдæдта маддæлон æвзагмæ, æма беретæ сауæнгæ сæ бийнонти ’хсæн дæр нæбал дзорунцæ сæхе æвзагбæл. Е адæймаги æфтауй катайбæл. Хецæн цæрæгойтæ æма зайæгойтæ дæр ма Сурх киунугумæ хаст ку цæунцæ æма сæ багъæуай кæнунбæл зæрдиагæй ку косунцæ, уæд æвзаг – алли адæймагæн дæр æ хъазар культурон хæзна – цæмæннæ цæуй гъæуайгонд цæстигагуй хузæн: Пушкини рæстæги ка цардæй, еци поэт П.А. Вяземский кæд æма кæд ниффинста:

Язык есть исповедь народа,

В нем слышится его природа,

Его душа и быт родной.

Адæми дех кæнæн ес устуртæбæл æма минкъийтæбæл. Æвзæгтæн уотæ дех кæнæн нæййес. Алли æвзаг дæр æ адæмæн устур æй. «Махæй алкæбæл дæр ес бæдоли ихæс, ци адæм нæ исæнтæсун кодтонцæ, тæккæ устурдæр есбойнадæ – æвзаг – нин ка ниууагъта, уой размæ: гъæуама ’й кæдзос дарæн, гъæуама ’й гъæздугдæр кæнæн. Ахсгиаг гъуддаг æй гæнæн æма амалæй аллихузон æвзæгтæ фулдæр багъæуай кæнун» (Чингиз Айтматов. «Литературная газета», 13.08.86).

Национ хелæдæрундзийнадæн национ æвзæгтæй хецæнгæнæн нæййес. Ескæци æвзаг ку рамæла, уæд рамæлдзæнæнцæ адæм дæр (куд хецæн этнос). Бустæги хуæдхуз ка ’й, хуæндбундор кæмæн ес, уæхæн адæмтæ мæлонцæ, е ба ке бафæнддзæнæй? Неке, æ сæрæй æ къæхти уæнгæ расист ка ’й, айдагъ уæхæнтти.

Расул ГАМЗАТОВ  (1923-2003) Дагестани адæмон поэт

Мæнмæ адæмти æвзæгтæ кæсунцæ, арвбæл ци стъалутæ ес, уони хузæн. Мæн нæ фæндуй, цæмæй стъалутæ байеу уонцæ æма си рауайа, арви æмбес ка ахæссуй, уæхæн агъазиау стъалу. Ес хор. Уадзæ æма уонцæ стъалутæ дæр. Уадзæ æма алли адæмæн дæр уа æхе стъалу.

Кæмæндæрти кедæр æвзаг – æвдадзау,

Нивæндунцæ ибæл зæрдæрайгæ сæ зард.

Кæд исон æрцæудзæнæй ме ’взагæн æ адзал,

Уæд нæбал гъæуй мæн абони дæр мæ цард.

Ованес ТУМАНЯН  (1869-1923)  сомехаг поэт

Æвзаг æй, алли адæм дæр цæй фæрци цæрунцæ æма ’нцæ, уæхæн ахсгиагдæр уедагæ, сæ хуæдбундоради æма генийи ирддæр бæрæггæнæн, истори æма идард кæддæри дзамантæ байгон кæнунæн æмбесонди дæгъæл, уоди гъæздугдзийнæдтæн, есбонтæн сæ тæккæ ахедгæдæр, фæрнгундæр, цæветтонгæ, адæмæн сæ уод æма сæ психологи.

Федор ДОСТОЕВСКИЙ  (1821-1881)  уруссаг финсæг

Мæнмæ æгириддæр дессаг нæбал кæсуй, уруссæгтæ кæрæдземæ уруссагау ке нæ дзорунцæ, е (æнахур хабар уидæ, уруссагау ку дзориуонцæ, уæд). Дессаг æндæр гъуддаг æй: уотæ сæмæ кæсуй, цума французагау хуарз дзорунцæ. Ка нин нитътъунста нæ сæри еци гъуди? Е айдагъдæр не ’нæфæууиндбæл дзорæг æй. Французагау ка дзоруй, еци уруссæгтæ (гъома, нæ интеллигенций агъазиау хай) дех кæнунцæ дууæ къуаребæл: еуетæ французаг æвзаг лæгъуз ке зонунцæ, е гурусхаг нæй; иннетæ ба уотæ æнгъæлунцæ, цума æцæг парижæгтау дзорунцæ.(…) Никки ма илгъаг е æй, æма, фæсдзæуинтти цармæстъигъд бакæнгæй, сæхецæй боц æма сæрустур ке ’нцæ (дууæ къуари дæр. – Ред.) Уонæн се ’взаг цардæгас нæй, фал мард, аразгæ, фантастикон.

*  *  *

РЕДАКЦИЙÆЙ. Нур, цума, гениалон уруссаг финсæг абони ирæнтти уавæрмæ ку ’ркæсидæ, уæд ци зæгъидæ? Æ маддæлон æвзагбæл дзорун ка не ’ндеуй, æ сæрмæ ’й ка нæ хæссуй, билæскъелтæ ибæл ка кæнуй, уруссаг æвзаг дзæбæх ка нæ зонуй, еци ирæнттæ имæ æвæдзи бустæги гъæддæгтæ фæккæсиуонцæ…

Дмитрий ЛИХАЧЕВ (1906-1999) номдзуд ахургонд

Адæмæн æ тæккæ агъазиаудæр есбойнадæ исхонæн ес, ци ’взагбæл дзоруй, финсуй æма гъуди кæнуй, уой. Аци факт еугуремæй ахсгиагдæр, ахедгæдæр æй. Адæймаг æхе зонунгъон ку фæууй, уæдæй фæстæмæ æ маддæлон æвзаги хæццæ æмцуд фæккæнуй. Эмоцитæ, æнкъарæнтæ нин аййевдæр, фæххузæнондæр кæнунцæ нæ гъудитæ, фал еци гъудитæ еугурдæр кæрæдзебæл баст цæунцæ æвзаги фæрци.

Адæймаг циуавæр зунд æма уоди хецау æй, уой базонун дæ ку фæндæуа, уæд байгъосæ, куд дзоруй, уомæ. Адæймаг æхе куд даруй, куд цæуй, ци миутæ кæнуй, уомæ гæсгæ ин искæнæн аргъ æма еуæй-еу хатт фæррæдуйæн. Æвзаг ба нин берæ бæлвурддæрæй равдесуй адæймаги менеугутæ æма культурæ.

Мадта адæмæн е ’взаг æй æ культурæ ’вдесæг, хецæн адæймагæн е ’взаг æ менеугутæ ’вдесæг куд æй, уотæ.

ХЪОДЗАТИ Æхсар (1937-2021) Цæгат Иристони адæмон поэт:

– Кæдæй нурмæ æма цæйбæрцæ кæнæн мах не ’взаги койтæ, фал койтæ койтæй байзайунцæ, æвзаг ба, гипнози азари бахауæг хæпсæ хелаги гъæлæсмæ уасгæй куд бура, уотæ æ исæвди надбæл бафтудæй, æма æ раздахунæн неци аразæн. Иронау æдæрсгæ дзорун ка нæ фæразуй æма æвзаг базонун æ гъудий дæр кæмæн нæй, етæ дæр телеуинунади кенæ газетти фæрстæбæл нæ маддæлон æвзаг багъæуай кæнуни койтæй уруссагау сæ мондæгтæ уадзунцæ. Еци койтæ фулдæр хæттити фæуунцæ хе равдесуни туххæй. Уогæ ба фæдес гъæр кæнун гъæуй, уомæн æма Уæрæсей тæккæ рагондæр æвзаг багъæуай кæнунбæл цæуй дзубанди. Фал нæ хецæуттæмæ дæр æма адæмæн сæхемæ дæр гъæр нæ игъусуй. Æма бабæй мæ зæрдæбæл æрлæудтæнцæ «нæрæмон Виссариони» (Белинскийи) дзурдтæ: «Есть истина, которые даже пошлы, потому именно, что слишком очевидны, как, например, то, что летом тепло, а зимой холодно, что под дождем можно вымочиться, а перед огнем высушиться. А между тем у нас иногда необходимо защищать подобные истины всей силой логики и диалектики…»

*  *  *

РЕДАКЦИЙÆЙ: Аци номдзуд адæймæгути курухон фæдзæхститæ уомæ гæсгæ æримистан, цæмæй ни никки хъæбæрдæр баруагæс уа маддæлон æвзаги æнæмæнгæ гъæугæдзийнадæ. Цæмæй æй балæдæрæн, е нин уотид исфæлдистадон фарнæ нæй, фал нæ адæми хуæдбундордзийнадæ багъæуай кæнуни тæккæ сæйрагдæр фæрæзнитæй еу, æй нæ уодиконди цæмæдесагдзийнадæ ’вдесæн. Æма хъæбæр гъулæггаг æй, нæ адæми нури фæлтæртæй беретæ уой ке нæ лæдæрунцæ, сагъæссаг син ке нæй нæ маддæлон æвзаги уавæр. Уой фæдбæл ма нæ зæгъуйнæгтæ зæгъуйнаг ан нæ газети хæстæгдæр номертæй еуеми.