Дзиллæ еудадзуг кæми дзугур кодтонцæ, сæ зæрдрохсдзийнадæй алæмæти федауцæ ка адтæй, еци сæйраг сахар Дзæуæгигъæуи бæрæгастæу 1941 анзи 22 июни фæсте фæккуддæр æй. Гъо, адæм ма си берæ ’змалдæй, фал си раздæри цийнæдзийнадæ нæбал адтæй. Къуæрттæ-къуæрттæй си æмбурдтитæ кодтонцæ, фал си раздæри игъæлдзæг дзубандитæ ба нæбал игъустæй. Еугурæйдæр – тухстхуз, мæтъæл. Гъе уотемæй игъосунцæ радиомæ, кæрæдзей къохтæй есунцæ нæуæг газеттæ… Тугъди æверхъау хабæрттæмæ гæсгæ сæ цæститæбæл уайунцæ пеллонкалæг æвуд адæми тоги лæсæнтæ. Маст. Æгæрон маст рæмодзуй мингай цæститæй, домуй æрбалæборæг знаги нихмæ лæгæй-лæгмæ æрлæуун, тогмæ тог си райсун.

Гъе уотемæй райдæдтонцæ сæ дзубанди советон доги зундгонд журналисттæ Дзаттиати Тотурбег æма Губати Чермен (гъулæггагæн, абони не ’хсæн нæбал æнцæ, рохсаг уæнтæ…), кæддæр газет «Рæстдзинад»-и ке ниммухур кодтонцæ сæ еци очерк «Ма сæ феронх кæнæ, Иристон…»

 

«ФУДГОЛТИ КАРЗ ТОХИ НИККÆНДЗИНАН ДÆРÆН!..»

Еци æрмæги райдайæни ба сæрмагондæй æримистонцæ уæди искурдиадæгин æригон финсгути, кæцитæ нифсхастæй рандæнцæ нæ Фидибæстæ немуцаг-фашистон æрбалæборгутæй фæййервæзун кæнуни тохмæ æма си беретæ уой сæрбæлтау иснивонд кодтонцæ сæ æригон цард.

Очерки автортæ куд финсунцæ, уотемæй тугъди райдайæни дуккаг бон Дзæуæгигъæуи бæрæгастæу Ленини фæзи кинотеатри хуæдфарсмæ лæудтæнцæ цалдæр æригон лæхъуæни. Атæ не ’ригон поэттæ ’нцæ. Ахид рамбурд уиуонцæ сахари аци райдзаст гъæунги. Сæ игъæлдзæгдзийнадæмæ гæсгæ сæбæл адæм сæ цæстæ æрæвæриуонцæ. Цард сæмæ, куд фæззæгъунцæ, æ медбилти худтæй æма ибæл етæ дæр зæрдиагæй зартæ кодтонцæ.

Нур ба сæмæ бакæсайтæ: еунæгей цæсгонбæл дæр си игъæлдзæги æнгас, æнæмæтæдзийнади фæд нæ фæууиндзæнæ. Сæ дзубандитæ дæр, раздæри хузæн гъазæн, хеерхæфсæн нæ ’нцæ. Æгæрон мæтæ син тухсун кæнуй се ’ригон зæрдитæ. Æгæрон агъазиау ихæс ислæудтæй сæ размæ æма ’й куд хуæздæр æма тагъддæр исæнхæст кæнонцæ, уобæл æй сæ сагъæс, сæ мæтæ.

Лæхъуæнтæй еу, Кочисати Мухарбег е ’мбæлттæмæ газет «Рæстдзинад»-и нæуæг номер æвдесуй:

– Кæсайтæ, не ’мбал ци цæф никкодта фашистон æрбалæборгутæн!..

Фæсевæд ибæл уайтæккæ æрбамбурд æнцæ. Æма син е дæр кæсун байдæдта:

«Истори!

Ацы диссаджы хуыцаубон

Дæуæн æнусмæ

Стыр цауæн бæздзæн.

Æвиппайды

Фашизмы ’рдонгтæ

Абон

Ныббырстой нæ арæнтæм

Æрра сырдты хуызæн!

Цы ис гæнæн!

Нæ хъуыддаг махæн

раст у

Нæй сау калмимæ

Сабырæй цæрæн.

Цæй сыст, мæ Райгуырæн!

Фашизмы ныхмæ

Рацу!

Фыдгулты карз тохы

Ныккæндзыстæм дæрæн!..

 

– Истори… Уогæ ба е, уоййасæбæл тухгин уогæй, цæйбæрцæбæл æнæхъаурæ разиндтæй фашистон лæгсирдти размæ, – мæтъæлæй райдæдта æ дзубанди Хъанухъуати Майрæм. – Куд бауагъта истори зæнхæбæл фашизм исæвзурун, адæмти фидбилизæн исбайлæгъ ун?

– Æма ка ’й истори? – бафарста Калоти Хазби æма æ фарстæн дзуапп дæр æхуæдæг равардта: – Адæм, мах нæ еугурдæр еумæ – дуйней сабурдзийнадæ уарзагæ дзиллитæ. Æма еци рæдуд исраст кæнун дæр нæхемæ ’рхаудтæй. Æмдухæй, æмвæндæй исистæн æма ниллицъæ кæнæн фашизми!..

Калой-фурт æ гъудитæ лæмбунæгдæр, æ зæрди устур маст ирддæрæй равдиста æ нæуæг æмдзæвгæ «Арт»-и æма ’й бакастæй е ’мбæлттæн.

«Цæуын нæ номдзыд Сырх Æфсадмæ», – уотæ исхудта æ фиццаг тугъдон æмдзæвгæ Хъанухъуати Майрæм. «Хæрзбон, Æна…» Куд зин зæгъæн адтæй еци дзурд æригон лæхъуæнæн, тугъдмæ цæугæй! Фал къостайгъæуккаг æригон поэт Тотити Илья тугъди тæккæ райдайæни фиццаг еци æмдзæвгæ ниффинста. Æма æй е ’мбæлттæн ку бакастæй, уæд си еу рæстæг сибиртт некебал цъухæй исхаудтæй, гъудити ранигъулдæнцæ.

– Æз ба нерæнгæ нецима ниффинстон, – æрæгиау мæтъæлхузæй исдзурдта Кочисати Мухарбег…

 

РЕДАКЦИЙÆЙ. Кочисати Мухарбег æцæгæйдæр уотæ загъта æви нæ, уой нæ зонæн, уæдта ’й зонгæ дæр некебал бакæндзинан – нæ искурдиадæгин поэт æхсаргинæй фæммард æй знаги нихмæ тохи. Фал кæд уотæ загъта, уæддæр, æвæдзи, æ хуæдæфсармæдзийнадæмæ гæсгæ. Æндæра, тугъди райдайæни дуккаг бон 23 июни ниффинста æмдзæвгæ «Адæмы маст». Махмæ гæсгæ, раст уодзæнæй уой æнæгъæнæй рамухур кæнун.

 

Мæ мастæн æрæнцайæн нæй.

Мæ фæндтæн тызмæг у сæ ахаст.

Зæгъут-ма, æмбæлттæ, цæмæй,

Цы карздæр, цыфыддæр дзырдтæй

Зæгъон æз мæ зæрдæйы сау маст?!

 

Кæсут-ма, æрра сырдты ’рдонг

Æрбабырста абон нæ бæстæм.

Æгъгъæд сын нæ уыдис ныронг

Æмæ та сæ бафæндыд ног

Ысфæлварын тохы нæ гæрзтæ.

 

Знаг йе сæфт æдзухдæр уыдта

Нæ сæрибар адæмты цардæй,

Æмæ нæм кæд худгæ дзырдта,

Уæддæр æй мах тынг хорз зыдтам,

Кæй ныл цæудзæн иу бон мæнгардæй.

 

Нæ фыдæлтæм иу ныхас уыд,

Цæргæйæ сæдæ азты баззад,

Ыстыр раст ныхас у, бæлвырд:

Мæлдзыгæн, дам, йæ сæфт æрцыд.

Æмæ, дам, ыл базыртæ разад.

 

Цы кæны, кæд афтæ у – хорз.

Кæд сæрра сты абон лæгмартæ,

Уæд сын мах ыссардзыстæм хос –

Ызды æмæ сау топпыхос,

Куыд никуыуал ысдзæбæх уой, афтæ!

 

Æмбæлттæ! Æрцыдис рæстæг! –

Йæ фæстаг бон тугдзых лæгмарæн.

Нæ къухмæ, цæй, райсæм гæрзтæ.

Куыд уарзæм нæ фыдыбæстæ,

Уый равдисæм абон ызнагæн!

 

Æмбæлттæ! Мæ дзырд у рæстмæ:

Фыдгулæн йæ бæрзæй сæтдзæнис.

Йæ сау рыг ыскæлдзæн хæрдмæ.

Рæстдзинад у мах фарс, æмæ

Уæлахиз дæр мах фарс уыдзæнис!

 

Мухарбег æ аци æмдзæвги кой ба, æвæдзи, уомæ гæсгæ нæ искодта, æма æ гъудитæ бустæги æндæр цæбæлдæр адтæнцæ. Очерки куд финст æй, уотемæй е ’мбæлтти хæццæ уæди фембæлди рæстæг уотæ загъта:

Æндæр сагъæс мин тухсун кæнуй аци бæнтти мæ зæрдæ… Тæккæ аци бон бархеуонæй цæун Сурх Æфсадмæ. Айдагъ пъерой фиййæй, дзубандитæй нин нуртæккæ тохгæнæн нæййес. Цæуæн нæ адæми, нæхе амонд багъæуай кæнунмæ!..

– Цæуæн!..

– Райсæн тохæнгæрзтæ æма æгъатирæй ниццæгъдæн фашистон лæгмарти!..

– Райсæн!..

– Ард бахуæрæн, ирон лæги ном ке нæ фегадæ кæндзинан, нæ адæми бæрзæйтæмæ ке нæ ’руадздзинан цагъари къæлæт, уой туххæй!..

– Бахуæрæн!..

 

КАРЗ ТОХМÆ НИФСГУНÆЙ ЦУДÆНЦÆ НÆ САХЪ ФÆСЕВÆД…

Аци хабæртти кой уомæ гæсгæ ракодтан, æма æригон поэттæ, еугур фæсевæди хæццæ, еци сæрбагъуди бæнтти рараст æнцæ тугъдон зин нæдтæбæл, сæ Иристон, сæ Райгурæн бæстæ немуцаг-фашистон æрбалæборгутæй фæййервæзун кæнунмæ, тугъд син кæмæн ци ирисхъæ исаккаг кæндзæнæй, уобæл æгириддæр нæ сагъæс кæнгæй.

Федарæй æууæндтæнцæ, цифуддæр знаг цубур рæстæгмæ дæрæнгонд ке ’рцæудзæнæй æма си алкедæр уæлахезонæй æ фидиуæзæгбæл ке исæмбæлдзæнæй, уобæл… Фал… Цæмæй æй зудтонцæ еци тугъд уоййасæбæл радаргъ уодзæнæй, æ туфули бахаудзæнæй сæ райгурæн Иристони кæцидæр хай дæр, уæдта си беретæ сæ хæдзæрттæбæл нæбал исæмбæлдзæнæнцæ. Фидибæстæбæл æновуд уогæй, уой сæребайради сæрбæлтау нæ бавгъау кодтонцæ се ’ригон цард дæр…

Уомæ гæсгæ фæлтæрæй-фæлтæрмæ дзурдæуй: «Макæд сæ феронх кæнæ, Иристон!..» Куд не ’мзæнхон æдзард тугъдонти, уотæ Цæгат Иристони зæнхæбæл немуцаг-фашистон æрдонгти нихмæ æхсаргинæй ка тох кодта æма сæ ардигæй куй сорæгау ка фæссурдта, еци бæгъатæрти, нæ Советон Цæдеси еугур адæмихæттити хъазауатон минæвæртти дæр. Уонæй кедæрти кой кæнунцæ сæ очеркти Дзаттиати Тотурбег æма Губати Чермен дæр.

«…Мæ гъостæ къуру кæнунцæ дзармадзанти гæбар-губурæй. Сентябри мæйдар æхсæви æз уинун сурх цæхæртæ. Е нæ денгизонти æма сорзæнхонти дзармадзантæ дæрæн кæнунцæ немуцаг лæборгути Ленинградмæ бацæуæнти. Фал мæмæ аци нæруни сæрти игъусуй идард Кавкази хуæнхрæбунтæй дæр дзармадзанти богъ-богъ, цæхæри астæуæй мæмæ зиннуй, нæ цæугæдæнттæ Малкæ, Баксан æма Терки билгæрæнтти станицитæ æма гъæутæ куд содзунцæ, е… Немуцаг лæборуй Ладогæмæ æма Волгæмæ, Терки æма Сау денгизи билгæрæнттæмæ. Æ хурфи фицуй ленинградаг косæги, кубайнаг хъазахъаги æма хуæнхаг ирон лæги зæрдæ…»

Уотæ номдзуд советон финсæг Николай Тихонов 1942 анзи финста æ тугъдон уацтæй еуеми. Æма æ дзубандитæ уæдæй абони уæнгæ дæр лæуунцæ Кавкази дзиллити еугур фæлтæрти зæрдитæбæл.

Арæхъи рæгътæ, Мæздæги фæтæнтæ… Фæззигон хуарæнтæ: мæнæуи карст хумтæ, нартихуари борхузæ будуртæ, деденæгкалгæ клевер, фæззегæндти сау тæлмитæ… Терки зулунтæ над… Æ билгæрæнтти – гъæутæ… Хъуæцæ… Ругæ… Дзармадзанти гæбар-губур… Танкити гур-гур…

…Терки уолæнтæ донгæронмæ рагæлстонцæ мард адæймаги. Æ сæр цæфтæ. Æ бæгъæнбад къæхтæ – мæрдон цъæх радардтонцæ. Æ фунукхуз френчи реубæл ауигъд «Æфсæйнаг дзиуарæ»… Советон сурхфлотон æй сæфцæласт искодта уæлбилæмæ, æрæвардта ’й аууон рауæни. Æ дзиппæй ин исиста къариститæ. Кæсуй сæмæ. Еци къартæй гермайнаг æрбалæборæг, æхе æ фурæнвæрсонæй «уæлахездзау» æнгъæлгæй, æвæдзи, гъавта æ цардвæндаги анзфинсти «къахдзæфтæ» исæносон кæнун. Алкæбæл дæр си фæстегæй цубур финст: Париж… Варшавæ… Киев… Пятигорск… Æ еци номхигъд, ка ’й зонуй, идарддæр дæр банхæст кæнуйнаг адтæй, ци нæуæг рауæнтæ байахæссуйнаг адтæй, уони нæмттæй, фал ин æ тогмондаг фæндитæн советон нæмуг кæрон искодта Иристони зæнхæбæл, Терки сæрти æрбахезун æй нæбал бауагъта, нæбал ин фæцæй фадуат Орджоникидзей кенæ Грознай æ къарæ исесунæн, æ къохи нæбал бафтудæй уæхæн къартæбæл «Владикавказ», кенæ «Грозна» ниффинсун. Æвæдзи, аци сахартæй гъавта æ хæзголи финстæгæн дæр сæрустур дзуапп раттун. Еци силгоймаг, циуавæрдæр Эльзæ, ба имæ финста: «Мæ хæларзæрдæ Эдуард, æвæдзи, мæн берæ нæбал уарзис, феронх мæ кодтай. Рихтер æ уосæн æрбарвиста кавказаг цилле сæрбæттæн æма мæнæн дæр рарветæ! Уруссæгтæмæ алцидæр берæ ес!..»

Байзадæй Эльзæ æнæ цилле кавказаг сæрбæттæнæй, Эдуардæн æ зинг ниххустæй Терки уолæнти. Æма ’й уотæ гъудæй. Советон сурхфлотон ба еугай-дугайæй кæсуй къартæмæ. Мæнæ си еуеми Эдуард сæттуй силгоймаги сæр. Къари фæсте финст: «Ростов-Дон, зæрдæбæл дарунæн. Эдуард маруй уруссаги. 1942 анз. Август». Гитлерон – финги уæлгъос, авгæбæл – французаг, консервтæбæл – норвегиаг, тамакутæбæл – чехословакаг финститæ… Идарддæр. Дууæ расуг фашисти исæздухтонцæ сæ уацайраги, æригон советон æфсæддони къохтæ æма ибæл хуæцунцæ, æртиккаг ин тохæнгарз ниддардта æ зæрдæмæ. Ци æй е ба, цума? Дуккаг къари – зæрдæй тæдзгæ тогмæ æ агувзæ даруй Роберт. Æртиккаг къари е ниуазуй еци агувзæмæ рауагъд тог. «Нæ рагон фидтæлтæй нин байзадæй фæткæ: саст знаги тог адгин æй æма сæри дæр цæуй!..»

Сурхфлотони маст рафунхтæй. Къариститæ низзуввутт ласта Терки уолæнтæмæ, уæдта Эдуарди, куййи марди хузæн, басхуста фæстæмæ цæугæдонмæ:

– Гъæй кæнæ идарддæр, Терки уолæнтæ дæ Хъаспийи денгизмæ бахъæртун кæндзæнæнцæ. Уоми ба дæ денгизи уолæнтæ багæлдздзæнæнцæ Бакумæ… Уордæмæ бахъæртун дæ хъæбæр ку фæндадтæй! Къахæй цæун дæ нæбал багъæудзæнæй!..

 

КАВКАЗИ ЗÆНХÆБÆЛ ФЕГУППÆГ УОДЗÆНÆНЦÆ  ЗНАГИ ФУДВÆНДИТÆ!..

Эдуард æма Роберт, уæдта уонæй фуддæр тогцъир фашисттæ æмпурстонцæ Кавкази хуæнхтæмæ. Гитлери сæйрагдæр фæндæ адтæй, Мæскуй фалдзости советон æфсæдтæ ниддæрæн кæнун, уой фæсте ба Грозна æма Бакумæ байервæзун, уордигон нефти гæнæнтæ хе бакæнун. Арвикомбæл Фæскавказмæ бахезун, уордигæй ба идарддæр – Иран, Ирак, Турк, Инди æма иннæ бæститæ байсун…

Æррадзæф фюрери еци фæндитæ зундгонд куд нæ адтайуонцæ зундгонд Советон Цæдеси разамундæн, æма еугур мадзæлттæ дæр арæзт цудæнцæ, цæмæй ин уони исæнхæст кæнун ма бантæса. Æма Сурх Æфсад Цæгат Кавкази карз нихкъуæрд лæвардта знаги тухамæлттæн. Терки билгæрæнттæ Елхоттæй сауæнгæ Хъаспийи денгизмæ сугъдæнцæ тугъди цæхæри. «Нуртæккæ, – финста газет «Правда» 1942 анзи 2 сентябри æ раздзурд «Цæгат Кавказ»-и нæ адæми, дуйней еугур адæмти цæстингас дæр æздæхт æрцудæй Цæгат Кавказмæ…»

Аци газети мухургонд иннæ раздзурди ба загъд адтæй: «Æрæхгæнæн знаги над!.. Еунæг къахдзæф дæр фæстæмæ нæбал!.. Нæ бон æй, нæ ихæс æй знаги бауорамун! Нæ бон æй, нæ ихæс æй знаги фæстæмæ Нигулæнмæ фæттæрун!..»

Елхоттæй Хъаспийи денгизи билгæрæнтти уæнгæ будуртæбæл æма рæгътæбæл цъæзæ бадт æркодтонцæ сау ругæ æма топпихуаси бæзгин мегъæ, пеллон арт сугъдæй зæнхæбæл, æхсæвæй-бонæй не ’нцадæнцæ дзармадзантæ сæ богъ-богъæй, бомбитæ будурти зæнхæ уæлгоммæ хаттонцæ.

Кавкази цæрæг адæмихæттити минæвæрттæ 1942 анзи августи Дзæуæгигъæуи ци антифашистон митинги æрæмбурд æнцæ, уоми радзубандигæнгутæ кæд аллихузон æвзæгтæбæл дзурдтонцæ, уæддæр сæ гъудити медес ба еу адтæй: цъамар æзнаги ниддæрæн кæнун, æ фудвæндитæн ин Кавкази зæнхæбæл искæрон кæнун.

Хестæр сержант, Советон Цæдеси Бæгъатæр Милдзихти Хадзимурзæ е ’мбал тугъдонти номæй ард бахуардта дзиллити рази:

– Нæ хуæртæ æма не ’нсувæртæ, нæ мадтæлтæ, нæ фидтæлтæ! Дзурд уин дæттун: Сурх Æфсад æруорамдзæнæй æма ниддæрæн кæндзæнæй знаги!..

Еци æнæмæнгæ исæнхæсткæнуйнаг гъуддаг ба уотæ æнцонтæй нæ бафтудайдæ къохти. Уомæн æма знаг нецæбæл æма некæбæл аурста æ тогмондаг бæлдитæ исæнхæст кæнуни туххæй. Немуцаг балхон фон Клейсти фиццаг танкон æфсад, берæ аллихузон фестæг æма моторизацигонд дивизити хæццæ æ бицъинæг тудта Терки билтæмæ, бæлдтæй Грознамæ, Орджоникидземæ, нæ хуæнхтæ æма нæ кæмттæмæ.

Мæздæги фалдзости нæ дууæ бронепоезди фашистон дууинсæй танкемæй ниппурхæ кодтонцæ æстдæс æма знаги нæбал бауагътонцæ Терки донуордæг бахезун.

Уоми тугъдтити æртиккаг немуцаг танкон дивизи æ «уод исиста», нецибал си райзадæй. Раййивта æй инæлар Герри дивизи – Парижæй æй нæуæг райарæзтæй æрбахъæртун кодтонцæ ардæмæ. Æ фарсмæ лæудтæй, Парижæй ке ’рбакодтонцæ, уæхæн æндæр дивизи дæр. Фиццаг нимпурсти фæммард æй командир – инæлар Макк, баййивта æй æндæр «парижаг» инæлар Бауненбург.

Фашисттæй цæйбæрцæбæл фулдæр дæрæнгонд цудæй нæ хуæнхти æма будурти, уоййасæбæл гъиггагæй-гъиггагдæр кодтонцæ, Гитлер нæуæг хъауритæ калдта æма калдта Сталинградмæ, Кавкази хуæнхрæбун, Терки билгæрæнттæмæ. Мæскуй рæбун пурхæгонд æма фæстæмæ ратарди фæсте, немуцаг æрдонгтæ сæ них исаразтонцæ Советон Хонсармæ: уоми хуар, нефть, цагъари ке райсонцæ, уæхæн адæм æма берæ аллихузон хæзнатæй гъæуама сæхе бафсастайуонцæ, сæ гъудимæ гæсгæ Сурх Æфсад син уæд æнцондæр басæттæн адтайдæ.

 

Æ ТУХИ ЗÆРДТÆЙ СÆНТТÆ ЦÆГЪДÆГИ КÆРОН ЕУ ÆЙ – АДЗАЛ…

Елхотти цæргутæ, Терки рæгътæ, Хъаспийи рази будуртæ гъæуай кодтонцæ советон æфсади хуæздæр гæрзефтонг тухтæ: фестæг æфсади гвардионтæ, танкисттæ, тæхгутæ, артиллеристтæ, фестæг денгизонти бригæдтæ, бæхгин хъазахъæгти дивизитæ, партизантæ. Фæскавкази фронтæй арæзт æрцудæй дууæ къуари – Цæгатаг æма Сауденгизаг.

Фал уавæр бонæй-бонмæ тæссагдæр кодта. Гитлер бардзурд равардта: «Æз Кавкази нефть тагъд рæстæгмæ гъæуама байсон!..» Æма ин æ еци æвзедæнтæ ба æ дæлбарæ маршæлтæ æма инæлартæ уотæ лæдæрдтæнцæ: Кавкази нефть æма Сталинград байсун ку нæ бантæса, уæд фюрер «фудгинти» бунати ке банимайа, уони фидгуйнагæн никкæрддзæнæй…»

Фон Клейст, фон Маккензен æма Роуфф кавказаг бензинæй фиццаг цистернæ ку барветонцæ Гитлерæн, уæд… Берæ ибæл ци дзорæн, уæд син фюрер сæ хъуртæбæл ниссадздзæнæй маршæли нисантæ. Æма уомæ гæсгæ ба етæ дæр нæ аурстонцæ сæ танкитæ æма се ’фсæддонтæбæл.

Кавказ цæйбæрцæбæл тæссаг уавæри адтæй 1942 анзи фæззæги, уой туххæй нæ бæсти разамунди хестæр Михаил Калинин сæрмагондæй ци уац бацæттæ кодта, уоми уотæ финста:

«…Содзуй Кавказ цæхæр арти. Æ адæмтæ ’нцæ мæлæтдзаг, тæссаг уавæри… Цæуй æгъатир тох Кавказбæл… Немуц сæхецæн цагъайраг искæнунмæ гъавунцæ Кавкази адæмти, æма уобæлти Индимæ над байгæрдунмæ. Махмæ ес еугур фадуæттæ дæр знагæн мæлæтдзаг цæф никкæнунæн. Цæгат Кавказ искæнæн немуцаг лæборгутæн сæ цирт!..»

Æма фулдæрæй-фулдæр кодтонцæ немуцаг афицертæ æма æфсæддонти циртитæ Мæздæги, Елхотти, нæ гъæдти, рæгътæбæл æма итигъд будурти…

(Уодзæнæй ма)