Советон Цæдеси Бæгъатæр, фиццаг ранги капитан Къесати Астанæн Дзæуæгигъæуи кадгин уавæри æвæрд æрцудæй мемориалон циртдзæвæн. Аци цауæн æ ахсгиагдзийнадæ ма æй е  дæр, æма нæ æхсаргин æмзæнхони райгурдбæл æрæги 11 сентябри исæнхæст æй фараст æма фондзинсæй анзи (1914-1977).

Уогæ ба адæймагæн æ ирисхъæ кутемæйти ба нæ исбæрæг уй – цæмæ фæббæллуй, е нæ, фал бустæги æндæр цидæр исуй æ цардвæндаги сæйраг гъуддаг. Уой æнгъæл ка адтæй, æма денгиз е ’нгæрон кæмæн нæй, еци Киристонгъæуи ка райгурдæй, еци лæхъуæн исуодзæнæй нæ Фидибæсти номдзуддæр денгизонтæй еу. Æма абони кæмити ба нæй игъустгонд æ ном – Къесати Николайи фурт Астан.

Ку зæгъæн, Къесати лæхъуæнæн æ фæсонæрхæги дæр некæд адтæй денгизон флоти службæгæнæг исун. Райгурдæй, денгизæй хъæбæр идард æвæрд ка æй, уæхæн гъæу Дигорай. Авданзон скъола каст ку фæцæй, уæд косун райдæдта гъæууонхæдзарадон коммуни.

Уæди рæстæгути ба уавæр уæхæн адтæй, æма нæ паддзахадæн тæссаг адтæй æндагон æзнæгти æрбалæборунæй. Æма син цæмæй федар нихкъуæрд раттунгъон уа нæ бæстæ, уой туххæй ба гъудæй, цæмæй гæрзефтонг тухтæ адтайуонцæ хъаурæгин, дæсни æфсæддон специалисттæй æнхæст. Æма берæ фæсевæд агурд цудæнцæ æфсæддон ахургæнæндæнттæмæ. Гъе уотемæй Къесай-фурт фæскомцæдесон фæдздзурдмæ гæсгæ ахур кæнун  райдæдта М.В. Фрунзей номбæл æфсæддон-денгизон училищей. Æнтæстгинæй æй каст фæууогæй, Астан æрвист æрцудæй Сау денгизон флотмæ. Еу рæстæги фæсте бабæй æй нæуæгæй рарвистонцæ Ленинградмæ, денгизи буни накæгæнæг наутæн командиртæ кæми цæттæ кодтонцæ, уæхæн сæрмагонд къурситæмæ. Каст сæ ку фæцæй æнтæстгинæй, уæд æригон афицер фæстæмæ æрæздахтæй Сау денгизи флотмæ. 1941 анзи мартъий ба нисангонд æрцудæй донибунидзæуæг наубæлæгъ «Малюткæ»-йи командирæй.

Уæдмæ райдæдта Устур Фидибæстон тугъд æма си Къесати Астан кæрæй-кæронмæ æхсаргинæй фæййархайдта. Æ тугъдон хабæртти туххæй бæлвурдæй финстан нæ газети цалдæр хатти. Фал уин сæ уæддæр цубурæй уæ зæрдæбæл æрлæуун кæндзинан.

Къесай-фурт ци наубæлæгъ «Малюткæ»-йи командир адтæй, е æнхæст арæзт дæр нæма адтæй, æ командæ дæр æмбурдгонд нæма адтæй, уотемæй ба  кæми ибæл кустонцæ, еци сахар Николаевмæ немуцаг-фашистон æрдонгтæ лæборун райдæдтонцæ.

– Тагъддæр архайетæ, рæстæг æнгъæлмæ нæ кæсуй махмæ, – баурдуг уидæ Астан науæ аразгутæмæ.

Уогæ етæ æнæуой дæр кустонцæ æдæхсæвæ-æдæбонæ, æнцойнæ нæ зонгæй. Æма, наубæлæгъ куддæр рацæттæ ’й, командæ дæр ин æнхæстæй  æмбурдгонд ку ’рцудæй, уотæ ба «Малюткæ» бахаудтæй тугъди туфули. Цидæр адтæй, уæддæр син бантæстæй Севастопольмæ бахъæртун.

Гъеууотæ райдæдта сæ тугъдон цардвæндаг Астан æма æ наубæлæгъ «Малюткæ»-йæн. Цалинмæ тугъд нæ фæцæй, уæдмæ кæрæдземæй нæ фæххецæн æнцæ.

Берæ алæмæти уæлахезтæй фескъуæлхтæнцæ Къесай-фурт æма е ’мтохгæнгутæ. Хумæтæги сæ берæ хæттити нæ исхуарзæнхгин кодтонцæ нæ Фидибæсти кадгин хуæрзеугутæй. Къесай-фуртæн æхецæн ба 1944 анзи исаккаг кодтонцæ  Советон Цæдеси Бæгъатæри ном. Цитгингонд ма æрцудæй берæ æндæр мадзæлттæй дæр. Севастополи æма æ райгурæн Дигорай гъæунгтæ æма  скъолатæ хæссунцæ æ ном. Севастополи сквертæй еуемæн лæвæрд æрцудæй æ ном. Еци рауæн ин исæвардтонцæ мемориалон циртдзæвæн дæр – æ бæрзæндæ æй 4 метри, æ уæзæ ба 37 тонни,  уотемæй æй уордæмæ нихъхъæртун кодтонцæ Цæгат Иристонæй. Циртдзæвæн ин æвæрд ес Дигорай Кади Аллейи дæр. Нур ба Дзæуæгигъæуи дæр фæззиндтæй мемориалон циртдзæвæн – æ исаразунбæл байархайдта зундгонд скульптор Хайти Ибрагим.

Мемориалон циртдзæвæн байгон кæнуни фæдбæл арæзт цитгин мадзали архайдтонцæ Къесати муггаги минæвæрттæ, Дзæуæгигъæуи администраци, ветеранти Совети иуонгтæ, скъоладзаутæ æма  æригон æфсæддонтæ.