СÆ ДЗУБАНДИ РАУАДÆЙ ЗÆРДÆМÆДЗÆУГÆ

Нæ республики Сæргълæууæг Сергей Меняйло æрæги Мæскуй информацион агентадæ ТАСС-и азгъунсти фембалдæй ами косæг журналистти æма нæ фидибæстон иннæ дзиллон хабархæссæг фæрæзнити минæвæртти хæццæ. Се ’хсæн дзубанди рахаста сахаттæй фулдæр æма рауадæй медесгин, гъуддагон, журналисттæ сæ фарстати фæдбæл фегъустонцæ бæлвурд æма æнхæст дзуæппитæ куд Цæгат Иристони цардарæзти абони уавæри æма исонибонмæ нисанти туххæй, уотæ нæ бæсти кæцидæр хабæртти туххæй дæр.

«НÆ КУЛЬТУРОН ХÆЗНАТÆ – НÆ ИСТОРИ, НÆ УОДВАРНИ БУНДОР…»

Номдзуд уруссаг финсæг Валентин Распутин æ уацтæй еуеми уотæ финста: «Мах еудадзуг дзорæн культури туххæй. Ци уавæри æй е нуриккон Уæрæсей? Æрæги бакастæн Тихон Хренникови (номдзуд советон композитор – Ред.) дзубанди, ракодта ’й æ рамæлæтæй минкъий раздæр: «Культурæ нæййес – уæд паддзахадæ дæр нæййес. Культурæ ес – уæд паддзахадæ дæр ес…» Хъæбæр раст загъта…

Æма Сергей Меняйлой хæццæ фембæлди рæстæги журналисттæн дæр сæ фиццаг фарста хумæтæги нæ адтæй комкоммæ культурон цардарæзти хабæртти фæдбæл. Æма син дзуапп дæтгæй, нæ республики Сæргълæууæг æ радзубандий райдайæни фиццагидæр куд баханхæ кодта, уотемæй культурон бундаради объектти, æма, федералон нисанеуæг кæмæн ес, уæхæн проектти бæрцæмæ гæсгæ Уæрæсей Хонсари субъектти ’хсæн Цæгат Иристон æй цæмæдесагдæр æма раззагдæр.

Культурон къабази райрæзти æма агъазиау проекттæ æнхæст кæнуни фæдбæл дзоргæй, Сергей Меняйло сæрмагондæй радзурдта сæ нисанеуæггинтæй цалдæрей туххæй. Е дин Мариинаг театри æртæ филиали Цæгат Иристони, сæ хæццæ Гергити Валерийи фонди хъæппæресæй Дзæуæгигъæуи нæуæггонд цæуй Уæрæсей фиццаг кинотеатртæй еу «Пате», советон доги ’й худтонцæ «Фæскомцæдесон». Е дин Дзæуæгигъæуи номдзуд театралон архайæг, не ’мзæнхон Евгений Вахтангови Хæдзарæ-музей, кæци нæуæггонд æрцудæй Мæскуй æ номбæл театри коллективи æма республики æмархайди фæрци. Е дин Цæгат Кавкази рагондæр театр – Уруссаг драмон театр, нæ бæсти еунæг ка ’й, бæхти еци театр «Нартæ», æмбал кæмæн нæййес, нæ еци ансамбль «Алан».

– Ке кой ракодтон, етæ дæр æма ма аци къабази æндæр дæсгай косæндæнттæ æнтæстгинæй æнхæст кæнунцæ агъазиау æма алливæрсуг культурон-рохсадон куст – уой дæр айдагъ нæ республики цæргути ’хсæн нæ, фал ма, ци берæ бæлццæнттæ нæмæ еудадзуг цæуй Уæрæсей алли рауæнтæй æма фæсарæнтæй, уони ’хсæн дæр.

Нæ идарддæри нисантæн сæ медес æй аци къабази идарддæри разæнгард райрæзт, – загъта æ радзубандий Сергей Меняйло. – Уомæн æма нин етæ ’нцæ нæ культурон хæзнатæ – нæ истори, не ’гъдæуттæ æма фæткитæ, нæ уодиконди хуæрзуагæ. Аййевадæ – е æй берæнацион адæми æма нæ республики, уæдта æнæгъæнæй нæ бæсти уодварнæдзийнади бундор.

«АХУРГОНДДЗИЙНАДÆ АДÆЙМАГИ МÆСУГИ СÆРМÆ ИСЕСУЙ!..»

Ахурадон Центр «Вершина»-йи ахур кæнунцæ 140 кæстæри.

Аци зундамонæн загъд нин нæ рагфидтæлтæй байзадæй. Æма Сергей Меняйло дæр æ радзубандий зингæ æргом хумæтæги нæ раздахта ахуради фарстатæмæ. Куд баханхæ кодта, уотемæй адæмихатти «Культурон тогивæрд» фæлтæрæй-фæлтæрмæ дæттундзийнадæ райдайуй сауæнгæ сабийдоги – уæлдайдæр ба ахуради къабази. Æма уой нури рæстæгути рæстмæ домæнтæмæ гæсгæ алливæрсугæй дæр никки бæрзонддæр æмвæзадæмæ исесун – æй нуртæккæ нæ архайди сæйрагдæр нисантæй еу. Цæмæй е бантæса, уой туххæй ба нæ еудадзугдæр архайун гъæуй ахургæнгути дæсниадæ цитгиндæр æма æригæнттæн зæрдæмæдзæугæдæр кæнунбæл, цæмæй тундзонцæ аци къабази косунмæ. Нæ еугур дæр æй зонæн, зин æй ахургæнæги куст, уомæ гæсгæ ба ин æ материалон бундортæ гъæуй фулдæр кæнун. Уой туххæй республики берæ мадзæлттæ арæзт цæуй.

Скъоладзаути ахурадон куст айдагъ урокти рæстæги æнхæстгонд нæ цæуй, фал фæсурокти æма сауæнгæ сæрдигон каникулти рæстæгути дæр. Сæрдигон скъола-лагерти ци акванториумтæ æма æндæр уæхæн мадзæлттæ арæзт цæунцæ, етæ никкидæр æнхæстдæр кæнунцæ сувæллæнтти зонундзийнæдтæ идарддæр дæр бæрзонддæр кæнунæн. Ес нæмæ ахурадон центр «Вершина». Уоми ’нцæ 140 ахурдзауи æнæгъæнæ суткæгæйттæ. Е æй федералон «Сириуси» хузæн.

Аллихузон дæсниæдтæбæл фæсевæд ахур кæнунцæ сæрмагонд ахургæнæндæнтти.

Уæлдæр ахурадон уагæдæнтти материалон-техникон базæ цæуй æнхæстдæргонд. Куст цæуй уæхæн проектбæл, куд зæгъæн: «скъола, астæуккаг æма уæлдæр ахурадæ», уой фæсте ба специалисттæн кусти бунæттæ ерун. Федардæр кæнунцæ нæ бæсти раззагдæр ахурадон уагæдæнтти хæццæ бастдзийнæдтæ, куд ахурадон гъуддæгути, уотæ кустадон практики рæстæги дæр.

Къабази идарддæри райрæзти мадзæлтти ’хсæн бæлвурд бæрæг даруй æ инфраструктурæ урухдæр кæнунбæл архайд.

Нæ республики ци 178 скъолай ес, уонæй 117 скъолай азгъунститæ цалцæггонд æрцæудзæнæнцæ бундоронæй, ефтонггонд уодзæнæнцæ нуриккон техникон фæрæзнитæй. Арæзт цæунцæ нæуæг фондз скъолай – нæ республики столици, Мæздæги, Хъæзлари.

– Нæуæг арæзтæдтæ хуарз æнцæ, фал, историон нисанеуæг кæмæн ес, еци скъолати азгъунститæ дæр гъæуй  багъæуай кæнун.

БАСИТИ Чабæханæн сахар Алагири бæрæгастæу æвæрд ес циртдзæвæн.

Аци ахсгиаг гъуддагбæл дзоргæй, Сергей Меняйло зæрдæхцæуæнæй æримиста, æхуæдæг кæми ахур кодта, Алагири еци дуккаг скъолай кадгин анзфинсти хабæрттæ. Аци скъолай ахургæнæгæй куста Басити Чабæхан дæр.

– Устур Фидибæстон тугъди рæстæг немуцаг-фашистон æрбалæборгутæ Алагир рæстæгмæ ку байахæстонцæ, уæд етæ ци нæ фæккодтонцæ, цæмæй Чабæхан се ’мгустгæнæг иссайдæ, фал син нæ исарази æй, нæ бакумдта æ Фидибæстæбæл гадзирахаттæй рацæун. Æма ’й уæд æрбалæборæг знæгтæ æверхъауæй рамардтонцæ…

– Æнæмæнгæ хъæбæр хуарз æй нæуæг скъолатæ аразун, – загъта Сергей Меняйло, æма уой хæццæ ба ма баханхæ кодта,– фал ни гъæуама иронх ма уа е дæр, æма зæронд скъолатæ ба ’нцæ нæ истори, не ’гъдæуттæ æма фæткитæ, кæцити гъæуай кæнунæй æма сæ цардгъондæр кæнунæй мах ихæсгин ан.

Нæ республики Сæргълæууæги аци загъдмæ гæсгæ зæрдæбæл æрбалæууй номдзуд уруссаг финсæг Лев Толстойи загъд: «Раст над уæхæн æй: дæ разæй ка цардæй, уони гъуддæгутæ базонæ, балæдæрæ сæ æма идарддæр цо…»

Махмæ гæсгæ, аци гъуди фæдзæхсти хузи сæ зæрдæбæл даронцæ ахуради къабази косгутæ дæр æма сæ гъомбæлгæнгутæ дæр – æма уотæ ку уа, уæд нæ кæстæртæ рæствæндаг уодзæнæнцæ сæ ирисхъи нæдтæбæл цæугæй, уодзæнæнцæ нæ Фидибæстæбæл æновуд, уодикондæй цæттæ уодзæнæнцæ æ сæрбæлтау архайунмæ.

ЦАРДИ РÆСТАДÆ АХСГИАГДÆР  ÆЙ БАРÆВДАУЙНАГИ БАРÆВДАУН…

Фембæлди рæстæг журналиссттæ æнæбафæрсгæ нæ фæцæнцæ, нæ республики социалон къабази нерæнгæ ци арæзт æрцудæй æма ма ци исаразуйнаг нисангонд цæуй идарддæр, уобæл. Æма син сæ фарстатæн дзуапп дæтгæй, Сергей Меняйло бæлвурдæй æрдзурдта цалдæр ахсгиаг фарстайебæл.

Фиццагидæр,æнæнездзийнадæ гъæуайкæнуйнади къабази ци аллихузон нæуæгдзийнæдтæ, уони туххæй дзоргæй, Сергей Меняйло куд фегъосун кодта, уотемæй республики гъæути арæзт æрцудæнцæ фельдшерон-акушерон æма аптекити пункттæ. Айдагъ фарæ бундоронæй исцалцæг кодтонцæ æртæ поликлиники, æвæрд си æрцудæй нæуæг ефтонггæрзтæ. Куст цæуй нæуæг онкологон центр исаразунбæл. Дохтиртæн сæ фулдæремæ ес бæрзонд квалификаци.

Мадзæлттæ арæзт цæуй агъазгъæуагæ бийнонти царди уавæртæ фæххуæздæр кæнунæн. Еугур берæсувæллонгин бийнонтæн, уæдта сæрмагонд æфсæддон операций архайгути бийнонтæн дæр арæзт æрцудæй социалон паспорттæ. Материалон æгъдауæй агъазгонд цæуй сæрмагонд æфсæддон операций архайгути бийнонтæ афойнадæбæл райсунцæ, ци федералон æма республикон феддонтæ син гъæуама лæвæрд цæуонцæ, уони. Берæсувæллонгин бийнонтæн фадуат ес асландæр аргъбæл цæрæн хæдзæрттæ æма зæнхитæ балхæнунæн. Нур дууæ анзей дæргъи нæуæгигурд сувæллæнтти мадтæлтæн лæвæрд цæуй сæрмагонд лæвæрттæ, аци анз ба 25 анзей уæнгæ нæуæг сувæллонгин мадтæлтæ ка исуа, уонæн дехгонд цæудзæнæй 50 мин соми.

Сергей Меняйло ма куд фегъосун кодта, уотемæй Уæрæсей Президент Владимир Путини фæндонæй урухдæргонд æма 2030 анзи уæнгæ æмгъудгонд æрцудæй Беслæни фудбæлахи бахауæг адæми медицинон реабилитаций программæ. Сæ нимæдзæ 300 адæймагемæй фæффулдæр æй, 500 адæймагей уæнгæ, ци æхцай фæрæзнитæ син гъæуама дехгонд æрцæуа, уони бæрцæ 30 миллион сомемæй фæффулдæр уодзæнæй 50 миллион сомей уæнгæ.

Сæрмагонд хецæн фарста – еци фудбæлахи ка бастъалдæй, уæдта си лæгдзийнадæ ка бавдиста, уони зæрдæбæл дарун æма уони дæнцæмæ гæсгæ ирæзгæ фæлтæрти уодварнон гъомбæладæмæ гъæугæ æргом æздахун. Уой туххæй фудбæлах кæми æрцудæй, еци раздæри фиццаг скъолай фæзуати арæзт æрцудæй экстремизми нихмæ архайди Центр. Фудбæлахи ка фæммард æй, етæ, «Изæдти Сахар», зæгъгæ, ци еумæйаг уæлмæрдти æвæрд æнцæ, уоми циртдзæвæнтæ нæуæггонд цæунцæ.

Иннæ æнæмæнгæ райаразуйнаг гъуддаг, кæцимæ республики разамунди ’рдигæй бæлвурд æргом æздæхт цæуй – сæхецæн фатертæбæл фæххуæст уни зæрдтæй се ’хцатæ хæдзæрттæ аразгутæмæ ка равардта æма уотемæй ба сайди бунати ка райзадæй, еци адæймæгутæн фæййагъаз кæнун. Æнæ арæзтæй ци фондз берæфатерон хæдзари байзадæй, уонæй æртæ арæзт æрцæудзæнæнцæ аци анз, иннæ дууæ ба – иннæ анзи дæргъи. Мадта Мæздæги райони гъæу Малгобеки тæссаг æрдзон уавæри ка ’й, еци 176 хæдзарей цæргутæн рæхги фадуат фæууодзæнæй æдасдæр рауæни æрцæрунæн. Куд нисангонд цæуй, уотемæй син уодзæнæй гъæууон æфстаудзийнадæй (1-2% анзон феддонтæ) испайда кæнуни равгæ.

ÆНТÆСТГИН КУСТ – УОДÆНЦОЙНÆ ЦАРДГЪОНГÆНÆН

Абони æма исонибони цидæриддæр ан исаразуйнаг, етæ нин бантæсдзæнæнцæ, кустадон къабази цæйбæрцæбæл æнтæстгин уодзинан, уомæ гæсгæ. Уобæл дзоргæй, Сергей Меняйло куд фегъосун кодта, уотемæй республики экономикон райрæзти туххæй сæрмагондæй арæзт хузæги фæрци æнхæстгонд цæунцæ фондз размæцуди æма сæ уонæн æмдзогæнæг проекти. Уонæн сæ

ахсгиагдæртæй æнцæ курорттæ «Мамисон» æма «Къæхтисæр», уæдта «Аланий-парк». Урухдæргонд цæуй, ци промышленнон кустуæттæ нæмæ ес,  уони архайд, уой хæццæ ба ма нæуæггонд цæунцæ раздæр нæмæ ка адтæй æма цæйдæрти фудæй кустгъон ка нæбал иссæй, еци заводтæй кæцидæртæ.

Нæуæггонд цæуй æхсæнадæмон аэропорт «Дзæуæгигъæу», гъæуама арæзт æрцæуа нæхе авиаласæг, авиарейсти нимæдзæбæл бафтуйдзæнæй еуæндæс нæуæг рейси, зæгъæн, Минскмæ дæр.

Уæрæсей регионти ’хсæн инвестицион ирæзтитæмæ гæсгæ ахæссæн 13-аг бунат, нæ фæсте экономикон æгъдауæй тухгиндæр республикитæ фæстеггæй фæууадзгæй.

«УÆРÆСЕ ГЪÆУАЙ КÆНУЙ Æ ХУÆДБАРÆДЗИЙНАДÆ ÆМА ÆДАСДЗИЙНАДÆ!..»

Журналисттæ Сергей Меняйлой ку бафарстонцæ сæрмагонд æфсæддон операций нисанеуæги туххæй, уæд син æ æнхæст бæлвурд дзуапп равардта.

– Уæрæсе гъæуай кæнуй æ хуæдбарæдзийнадæ æма æдасдзийнадæ, – загъта республики Сæргълæууæг.-Уомæн æма нигулæн бæстити хилкъахгутæ нин нæ еци цардгъонгæнæг æууæлтæмæ багъавæ-багъавæ кæнунцæ сæ фехалуни зæрдтæй, еци фудвæндæ исаразунбæл ба архайунцæ украинаг фашистон-националистти къохтæй. Уой туххæй сæ ефтонг кæнунцæ аллихузон тохæнгæрзтæй.

Уæрæсе гъæуай кæнуй æ арæнтæ, æ адæми, е ’взаг, æ истори, æ культурæ. Уой фæдбæл зæгъун гъæуй уой дæр, æма Украини дæсгай æнзти дæргъи хорхгонд цудæнцæ уруссаг адæми бартæ, цидæриддæр си адтæй уруссаг культурæй, етæ. Æма еци æнæраст гъуддæгутæ гъæуама еуварсгонд æрцæуонцæ, нæ  ихæс  æй – багъæуай кæнун нæ табуйаг зæрдæбæлдаруйнæгтæ æма фашизм райгас кæнуни гъавæнтæ бундзарæй искунæг кæнун. Нæ фиддæлтæ цуппаринсæй анзей размæ ци агъазиау гъуддаг исаразтонцæ, гермайнаг фашизм ниддæрæн кæнгæй, уой гъауама мах дæр абони идаддæр хъæртун кæнæн.