Цæгат Иристони прокуратурæ куд фегъосун кодта, уотемæй арæзт æрцæудзæнæй, немуцаг-фашистон æрбалæборгутæ Цæгат Иристони зæнхæбæл рæстæгмæ фæууогæй, ци аллихузон æверхъаудзийнæдтæ исаразтонцæ, уой фæдбæл уголовон гъуддаг.

Аци хабармæ гæсгæ зæгъун гъæуй уой, æма 1943 анзи тæккæ райдайæни, немуцаг-фашистон æрбалæборгутæ Цæгат Иристонæй тард куддæр æрцудæнцæ, уотæ партий Цæгат Иристони обком æма Владикавкази гъæуайкæнуйнадон Комитети унаффæй арæзт æрцудæй сæрмагонд къамистæ финсгутæ, хузæгæнгутæ æма иннæ æхсæнадон организацити минæвæрттæй. Етæ бæрæг кодтонцæ фашистон æфсæдтæ Цæгат Иристони ци фудмиутæ исаразтонцæ, уой. Уой фæдбæл ци берæ æрмæг æмбурдгонд æрцудæй, етæ ’нцæ нæ республики архивти.

Ирæфи райони ци къамис архайдта, уой иуонгтæй еу адтæй финсæг Бесати Тазе дæр. Е уæди рæстæги ци документалон æрмæг бацæттæ кодта, уомæй еу хай мухур кæнæн абони номери.

 

«ФÆЙЙЕРВАЗТАН ЛÆГЪУЗ АДÆМИ-ТУХГÆНГУТИ МИУТÆЙ…»

Дзоруй МЕДОЙТИ Бола:

– Æз, мæ хор, цуппар инсæй анзи цæрун аци дуйнебæл. Фал некæдма фæууидтон уæхæн цъумур адæм, уæхæн гъæддаг миутæ… Зæронд æма къуру дæн. Мæ гъоси мин гъæрæй фæдздзорунцæ. Æз сæ нæ фегъосун. Уотæ мæмæ фæккæсуй, цума мæ етæ дæр нæ фегъосунцæ. Гъе уомæ гæсгæ гъæрæй дзордзæнæн дæ хæццæ. Уомæй уæлдай ма æз сæйгæ лæг дæн. Нез хъаурæгиндæр æй адæймагæй. Гъе уотæ, мæ хор. Ду  мин зæгъай – сæйгæн, зæрондæн ка некæд хатир кæнуй, адæймаги адæймагбæл ка нæ нимайа, уомæй гъæддаг сирдæй ести уæлдай  ес? Уогæ сирд уонæй берæ æгъдаугиндæр æй. Знаги æрдонгтæ нин нæ гъæу ку байстонцæ, уæд æз нæ фæллигъдтæн. Кæд цæунгъон адтæн, уæддæр. Нецæмæй тарстæн. Æз нæ лæдæрдтæн адæймаг адæймагæй цæмæн  гъæуама тæрса. Сувæллæнттæ мæ туххæй дæр сæ хæццæ зæнхи къæхтитæмæ  кодтонцæ. Æз син нæ бакумдтон.

… Немуцæгтæ мæ хæдзарæй расурдтонцæ. Каутæ сугътонцæ, хæлæф кодтонцæ мулкбæл, истонцæ нин нæ фонс. Æз еу хатт минкъий фæрæт циргъ кодтон уæрми медæгæ. Уой размæ мин мæ дууæ фуси равгарстонцæ, бахуардтонцæ сæ. Мæстгун сæмæ ке адтæн, уой æрлæдæрдтæнцæ…

– Ци кæнис еци фæрæтæй? – Æвæдзи си сæхецæн фæттарстæнцæ! Æз син цидæртæ дзорун, лæдæрун син кæнун. Корун си хатир. Етæ мæ нæмун райдæдтонцæ. Бакодтонцæ мæ сæ хестæри размæ: фæрæтæй, дан, нæ марунмæ гъавта! Нæ зонун – куд дин балæдæрун кæнон сæ фудмиутæ.

Зæронд нæуæгæй тухуолæфт никкодта. Уæдта бабæй дзорун райдæдта:

– Æз мæлæтæй нæ тæрсун. Ести, миййаг, минкъий ку нæ рацардтæн. Фал уæддæр мæлун ке фæндуй. Уæлдайдæр ба æгади мардæй! Мæн нæ фæндадтæй еске къохæй фудконд мæлæт иссерун!.. Æнæмæнгæ мæн гъæуама фехстайуонцæ. Фал сæмæ еуафони сæ  хестæртæй еу фæззиндтæй. Æвæдзи, лæгъузтæ кæми уа, уоми хуарзæн дæр æнæ уæн нæййес. Фæййергъæв мæ кодта. Фал мин мæ мулкæй нецибал равардтонцæ.

Уалинмæ нæхе æфсæддонтæ нæуæгæй æрбампурстонцæ. Ратардтонцæ знаги.  Фæййервазтан лæгъуз адæми-тухгæнгути миутæй…

Зæронд лæг æ къох æвæрун нæ зонуй. Гæгъæдибæл ци ниффинстан, уонæбæл æ бæсти æ къох æрæвардта Таухъазахти Владимир. Уотемæй æй исфедар кодта гъæусовети сæрдар Хуасдзаути Амурхан.

1943 анзи 2 апрель. Чикола.

 

КУД ФЕХСТОНЦÆ ФАШИСТТÆ ГАСАНТИ БИЦЦЕУТИ

Нæ зонун, ци хузи дзурдтæй зæгъон мади æгæрон уæззау гъигæ – е скъола-дзау-сувæллæнтти, æ хъазар минкъий бæдæлтти фашисттæ æ цæсти рази кæмæн фехстонцæ, еци ниййерæги зæрди рист. Æгъатир сирдтæ! Зæнхæ сæ æ уæле куд уорамуй! Арв уæ куд не ’рцæвуй! Гæр, ескæд феронх уодзæнæнцæ уæ гъæддаг миутæ?..

Мадæн зин æй æ бæдæлттæ Ханафи æма Омарбийи туххæй дзорун. Фашисттæ гъезæмарæй мардтонцæ мадæн æхе дæр. Гъе уæдта ниййерæги æгасæй ниууагътонцæ, сабийти ба фехстонцæ… Цæмæн ма ’й ниууагътонцæ æгасæй? Æвæдзи, уомæн, цæмæй ин карздæр маст æ зæрди уедæгтæ хъæбæрдæр æхсина: цæмæй ин мæлæтæй зиндæр уа…

Тæрегъæддаг рацæргæ силгоймаг – сувæллæнтти мадæ Гасанти Дзафи æхе хузæн нæбал æй. Æ хузæ бустæгидæр раййивта, æ фудхуз æма фæлорс цæсгонбæл сауæдæнттæй уайунцæ цæстисугтæ, устур гъигæдзийнади дзурдтæ туххæйти хаунцæ æ цъухæй, æ хъури фæббадунцæ… Цалдæр хатти æнамонд мадæн æ зæрдæ багъар æй. Дон ин бадарунцæ æ цъухмæ… Мадæн æ зæронд мадæ нифситæ æвæруй:

– Е куд æй, мæ хор, дæхебæл фæххуæцæ! Мастæн æ хуæздæр хуасæ – федар лæуун!

Æма бабæй Дзафи æ дзубанди идарддæр кæнуй. Дзоруй махæн æ хабæрттæ. Махмæ еуæй-еу хатт уотæ фæккæсуй, цума си æвеппайди æрбайронх æй, кæми æма ци рауæн æй, е, кæмæн дзоруй, æма имæ ка игъосуй, е. Æ цæститæ урух байгон кæнуй, къехæй райзайуй æма æгъатир мастæй  иссодзунцæ æ цæститæ,  исæхседуй æ зæрдæ. Раст, цума, седуй еугур дуйнемæ еци лæгмарти нихмæ – сувæллæнтти æма зæрæндти ка цæгъдуй, адæймаги ном ка цъумур кæнуй, уони нихмæ…

– О, ме ’намонд сæр… Мæ сау бонтæ!.. Сумах мин бахатир  кæнетæ мæ лæмæгъдзийнадæ. Зин мин æй дзорун уони туххæй.

– Гъо, зин дин æй, мадæ! Фал… Уадзæ æма зононцæ адæмтæ сæ еугур дæр – ка ’нцæ фашистон лæгмартæ! Уадзæ, æма федæни ка цæра, уонæмæ дæр фегъуса  дæ кæун, дæ сабийти æхсаргин мæлæти кой!..

– Куд уин загътон, уотæ немуц нин нæ гъæу ку байстонцæ, уæд æз мæ сабийти хæццæ ами байзадтæн. Мæ хестæр дууæ биццеуи Сурх Æфсади ’нцæ. Ами ба мæ хæццæ мæ дууæ æнагъом сабийи – Ханафи æма Омарби. Хестæрбæл цудæй æртиндæс анзи, кæстæрбæл – дууадæс… Æз бæргæ архайдтон уони гъæунгæмæ нæ уадзунбæл. Фал сæбæл се ’намонддзийнадæ, æвæдзи, фæхъхъаурæгиндæр æй. Мæ бон нæ адтæй сæ бауорамун. Ханафи адтæй æдæрсгæ, æхсаргин. Е немуцаг æфсадæй æ исæфт уидта, кастæй сæмæ æнæуинон цæстæй. Кастæй сæмæ æма син сæ фудмиутæ уидта – куд давтонцæ адæми мулк, куд гириз кодтонцæ гъæуи ма ци зæронд лæгтæ æма зæронд уоститæ байзадæй, уонæй. Еуæй-еу хатт сæмæ нивзедидæ, еу афицер си уæлдай цъамардæр æй, æма ин æз гъæуама æ аккаг фæууон. Æз ин бæргæ дзурдтон, фал кæми! – Еуминкъий фæгъгъос æй Дзафи. Цæстисугтæ тумбул къохæй расæрфта æма бабæй идарддæр дзоруй:

– Кæстæр биццеу Омарби…  О, мæ сау бонтæ… Сæ хæццæ мæ цæмæннæ райста мæлæт… Омарби ба адтæй бустæги æндæр хузи. Сабур, хатиргæнагæ. Немуцæй мин хъæбæр тарстæй æма мæ еунæгæй некæд ниууагъта. Хъæбæр тарстæй хес-тæри зуст дзурдæй дæр. Æхецæн нæ, фал Ханафийæн тарстæй: ести ку бакæна æма фидбилизи ку бахауа. Цæмæй зудтон уæд æз, кæстæр ин æхуæдæг дæр агъаз кодта, уой.

Ме ’намондæн, Ханафи кæцæйдæр фæххуæст æй тохæнгарзбæл. Фæн-дзæхстонбæл. Æма си фехститæ кодта. Ке? Куд? Уомæн æз неци базудтон уæд.

Ханафийи циуавæрдæр афицер бауорамунмæ гъавта, фал биццеу ралигъдæй æма æхе баримахста. Еци хабар мæнæн радзурдта Омарби. Минкъий ма мæ ба-гъудæй зæрддзæф фæуунмæ. Мæ тухæ расастæй, мæ къæхтæ фæддон æнцæ.  Фал ма мæ гъостæбæл уадæнцæ Омарбийи дзурдтæ:

– Ханафи немуцæгтæй еуей фехста! Ралигъдæй, агорунцæ ’й.

Ку ибæл фæххуæст уонцæ, уæд æй, æнæмæнгæ, фехсдзæнæнцæ! – Фæстæмæ ралигъдæй. Æ фæсте ма рауайунмæ гъавтон, фал ма ’й кæми раййафтайнæ!

Омарбийи немуцæгтæн кадæр байамудта. Е, дан, ка ралигъдæй, еци биццеуи кæстæр æнсувæр æй. Æма ’й æрахæстонцæ. Немуцæгтæ Омарбийи надтонцæ, гъезæмарæй æй мардтонцæ, байамонæ нин, де ’нсувæр кæми æй, уой, зæгъгæ.

Уалинмæ æрахæстонцæ мæнæн мæхе дæр. Бакодтонцæ нæ  ахæстдони. Уоми цитæ æвзарун кодтонцæ, етæ зин дзорæн æнцæ. Ханафимæ кæцæйдæр фегъустæй, мах ке æрахæстонцæ, е. Æма уæд æхуæдæг æхе къахæй æрбацудæй. Мæгур æ бон, уомæй уотæ мах ба исуæгъдæ кæн-дзæнæнцæ, фудгин сæ къохи ку бафтуйа, уæд. Фал фæррæдудæй… Мах не ’ртей дæр еумæ бакодтонцæ еу камери. Æхсæвæ нæбæл кутемæй райевгъудæй, уой ка зæгъдзæнæй. Сæумæй ба нæ æхгæд машинæмæ багæлстонцæ…

Цæмæй зудтан, кумæ нæ ласунцæ… Ци нин кæнунцæ! Шоферæй уæлдай  ма машини адтæнцæ гъæуайгæнгутæ автоматти хæццæ. Зæронд Лескенмæ ку бахæстæг ан, уæд машинæ бауорæдтонцæ. Мæн машинæй рагæлстонцæ. Æз æнгъæл адтæн, уони дæр рахезун кæндзæнæнцæ, зæгъгæ, фал нæ! Дуар сæбæл бахгæдтонцæ. Æз мæ уæраги сæртæбæл æрхаудтæн. Курдтон си, рахезун сæ кæнетæ, кенæ мæн дæр сæ хæццæ ласетæ, зæгъгæ. Фал кæми. Уæхæн лæгмартæ цæмæй лæдæрунцæ мади зин. Исдзурдтонцæ мæмæ:

– Мах ани нуртæккæ фехсдзинан!.. Ду цийнæ кæнæ, æгасæй дæ ке уадзæн…

Гъо, неци адтæй уонæмæ адæймаги тогæй!.. Тæрегъæд фæккæнуни бæсти ма мæмæ гъазæн дзурдтæ гæлстонцæ: Ма син тæрсæ! Мах сæ немуцагау исахур кæндзинан… Цæмæй син тæрсис – мах сæ нуртæккæ рагæрах кæндзинан. Уæд мин сæ къохæй амудтонцæ, гиризгæнгæй, уæдта уруссагау цъæрæмухститæй лæдæрун кодтонцæ.

Фæлластонцæ мин мæ бæдæлтти æма сæ фехстонцæ. Сæ мæрдтæ син иссирдтонцæ инсæй боней фæсте. Уони рæстæгмæ байвардта кæсгон гъонгæс… Уой фæсте сæ ’рбаластан нæхемæ.

Мадæ нæмæ сæ хæдæнттæ равдиста. Автоматæй сæ кæми фехстонцæ, еци хæдæнттæ. Зин банимайæн æнцæ хæдæнтти цъæсгитæ, автомати нæмугдзæфтæ… Мадæн бабæй нæуæгæй фемæхстæнцæ æ цæстисугтæ:

– Ниххатир мин кæнетæ мæ лæмæгъдзийнадæ! – хатир бабæй коруй махæй. – Адзалæй рамæлун неци кæнуй. Уомæй тæрсун нæ гъæуй. Фал мæ хъазар сабийтæ мæнæн… Уогæ ба, цитæ бавзурстон, цæйбæрцæ зинтæн ниббухстæн… Куд ма фæразун, куд!.. Уони еугурей ке бон бауо-дзæнæй радзорун.

Мади устур гъигæ мах дæр гъиги бафтудта. Мæтъæл  ан, æгæрон мæтъæл. Фал ке бон æй уæддæр ниййерæги уæхæн гъигæдзийнадæ радех кæнун!..

1943 анзи 2 апрель.

Ирæфи район, Чикола.

 

УОТÆ СИН ГЪУДÆЙ

Сурх-Дигорæмæ хæстæг надбæл лæуунцæ немуцаг рæуæг хуæдтолгити сугъдтитæ. Цума кутемæй æма ци хузи пурхæгонд æрцудæнцæ? – исбæлвурд кæнæн хабар.

Сурх-Дигорæ оккупацигонд ку ’рцудæй, уомæй дууæ-æртæ бони фæстæдæр немуцаг афицертæ ахид цæун райдæдтонцæ рæуæг хуæдтолгити Чиколамæ. Æвæдзи сæ уоми устур гъуддæгутæ адтæй.

Æма еу æхсæвæ Сурх Æфсади сгаргутæ еци надбæл минкъий хеди буни байвардтонцæ минитæ. Етæ зудтонцæ, хедбæл немуцаг рæуæг хуæдтолгæй раздæр ке неке бацæудзæнæй, уой. Уомæн æма бунæттон адæмæн уæхæн цæуæнтæ нæ адтæй надбæл еци рæстæг. Æма æцæгæй – сæумæй рагигомау немуц Чиколайæй тагъд-тагъдæй уадæнцæ Сурх-Дигорæмæ. Минæ сæбæл фехалдæй. Хуæдтолги ка бадтæй, етæ сæ еугурдæр фесавдæнцæ. Хуæдтолгæй ма, мæнæ куд уинетæ, уотемæй айдагъдæр байзадæнцæ æ рами цъæлтæ, – загъта нин Гетъойти Андрей. Еци цауи æцæгдзийнадæ бæлвурдæй зудта Гæуисти Мæрзабеги фурт Брихин дæр. Уой фæсте, дан, немуцаг оккупанттæ бустæгидæр исæрра ’нцæ. Адæми никки хъæбæрдæр æфхуæрун æма æхсун райдæдтонцæ.

1943 анзи, 22 апрель.

Сурх-Дигорæ.

 

СÆ КЪОХ КÆМÆ ИСТОНЦÆ ФАШИСТТÆ

Чиколай махæн радзурдтонцæ уæхæн хабар.

Цорити Хадзисмели фурт Хасан – Сурх Æфсади командир, бæгъатæрæй фæммард æй Хонсари фронти 1941 анзи 29 декабри. Æ хæдзари бийнонтæ: æ уосæ Кианауат – 32-анздзуд, æ биццеу Марклен – 5-анздзуд æма æ кизгæ Зинæ – 3-анздзуд байзадæнцæ сæхемæ Чиколай.

Оккупаций рæстæги син, сæ мулкбæл фæххæлæф кодтонцæ фашисттæ, сæ фонс, сæ хуссæнтæ син байстонцæ, стъолтæ, тумбочкитæ басугътонцæ, сæхе син сæ хæдзарæй расурдтонцæ. Кианауат æ сувæллæнтти хæццæ фæллигъдæй кæсгон гъæу Озрекмæ æ хæстæгутæмæ. Фал уоми дæр сæ фудмиутæ кодтонцæ немуцæгтæ. Етæ базудтонцæ, Кианауатæн æ сæри хецау ке адтæй æновуд коммунист, иссирдтонцæ имæ æ лейтенант æнсувæр Мазири киунугæ, Сталини хузистити хæццæ. Æма ’й уæд бустæгидæр гъигæ дарун райдæдтонцæ.

Еууæхæни фашисттæ Кианауати  агурдтонцæ, фал е æхе римахста. Немуцаг афицермæ æ минкъий кизгæ бауадæй. Е уотæ æнгъалдта, æма алкедæр папæ хонун  æнгъезуй, æфсæддон дарæси кæддæр фæууидта æ фиди. Гъе æма немуцаг афицермæ игъæлдзæгæй бауадæй:

– Папæ! Папæ! – зæгъгæ, имæ гъæр кодта. Сувæллон æнгъæл адтæй, е ибæл бацийнæ кæндзæнæй, барæвдаудзæнæй æй. Фал кæми! Тогмондаг фашист æнауæрдонæй нитътъæппитæ кодта сабийи цæсгон, никки ма имæ дамбаца дæр фелваста.

Сувæллон никкудтæй, æ цæсгонбæл райзадæнцæ знаги æнгулдзити фæдтæ… Еци цæфæй бахъæрæу æй кизгæ. Уой фæсте – папæ, зæгъгæ,  некæдбал некæмæ исдзурдта минкъий сабий.

 

ЗÆРОНД УОСИ РАДЗУРД

Немуци æрбацуди агъоммæ мах нæ цардæй сæрустур адтæн, нæхе амондгунбæл нимадтан. Нæ зæронд куста колхози гъæуайгæсæй, искодта берæ фæллойнибæнттæ. Æз дæр æма кизгæ дæр архайдтан. Агъаз нин кодтонцæ биццеутæ дæр. Фал нæбæл знæгти æрбацуди хæццæ фудбонтæ ’ркодта. Байстонцæ нин нæ амондгун цард. Нæ хæдзарæ нин фехалдтонцæ, нæ мулк нин байстонцæ. Мæ лæги мин фехстонцæ.

Еу бон махонтæ  фашисттæн  сæ уод исласунмæ гъавтонцæ, немуц дæр мадта куд нæ тухтайуонцæ. Еудзурдæй, тугъд æ карзи бацудæй  дууети ’хсæн. Зæронд æхе бафæсвæд кæнунмæ гъавта акъоппи. Немуцæгтæ ибæл фæггурусхæ ’нцæ: уотæ бангъалдтонцæ æма сæ е æхсгæ кæнуй. Æма æй багæрах кодтонцæ. Еу нæмуг æ тæккæ реубæл исуадæй.

– Нæ! Нæ! Махæй некæд феронх уодзæнæнцæ еци знæгти цъумур æма тогмондаг миутæ! Никки ма ни некæд феронх уодзæнæй, анзи фæстаг мæйи уони куд æхсаргинæй пурхæ кæнун райдæдта нæ Сурх Æфсад! Аст боней дæргъи цудæй карз тох дууети ’хсæн нæ гъæуи размæ. Еци рæстæг мах – зæрæндтæ, сувæллæнттæ æма сæйгитæ уæрмити римахстан нæхе, гъезæмарæй мардан – стонг æма æдонугæй! – Мæстгунæй дзоруй зæронд уосæ.

– Æз нур зæронд дæн, – зæгъуй е æ дзубандий кæрони. – Цæуй мæбæл 70 анзи. Цæмæ ма бæллон царди? Фал мæ уæддæр цæрун фæндуй, фæндуй мæ нæ адæми уæлахез, мæ биццеутæ Ахурбег æма Мухарбеги фæууинун. Етæ, знагæй сæ маст райсгæй, иссæудзæнæнцæ сæрустурæй нæхемæ. Гъе уæдта рамæлун дæр неци кæнуй…

Махмæ гъарунцæ æгæрон хъаурæгин Биасти зæронд уосæ Гизай цийнæ æма гъигæй идзаг арф дзурдтæ. Æ хæццæ арази ан æнæ ести уæлдай дзубандийæй…

 

ОККУПАНТТИ ГЪÆДДАГ МИУТÆ ТОЛДЗГУНИ

1942 анзи 31 декабри немуцаг оккупанттæ Толдзгуни фехстонцæ авд лæги. Фашисттæ лæдæрдтæнцæ, еци бæнтти сæбæл тæссаг  рæстæг ке ’ркодта, уой. Сурх Æфсади æфсæдтæ нифсгундæрæй размæ æмпурсун райдæдтонцæ. Знæгтæ лæдæрдтæнцæ, аци гъæуи син берæ фæс-теуат кæнæн ке нæбал адтæй, уой. Еу хатт сæ маст искалдтонцæ колхозонтæбæл.

Минкъий гъæу æй Толдзгун. Æдеугур сæдæ хæдзаремæ хæстæг. Фал гъæздуг æма бæркадгин. Сæ мулкбæл син фæххæлæф кодтонцæ балберæгътæ. Гириз кодтонцæ зæрæндтæбæл, сувæллæнттæбæл, силгоймæгти надтонцæ. Фал сæмæ е фагæ нæ кастæй. Етæ бæлдтæнцæ адæми фулдæр тог никкалунмæ, колхозонти зæрдити арф гъæдгинтæ æма устур тас ниууадзунмæ. Æма мæнæ – 31 декабри – Сурх Æфсади æхсаргин æмпурст райдайунмæ еу сахаттæй фулдæр нæбал гъудæй, уотæ æрахæстонцæ гъæуи цæргутæй аст адæймаги. Уонæбæл, æвæдзи, уæлдай фулдæр гурусхæ кодтонцæ, партизанти агъазгæнгутæ ’нцæ, зæгъгæ. Нæуæг анзи (1943 анзи 1 январи) фашисттæ сæ берæ фудмиутæй еу исæнхæст кодтонцæ. Аст уацайрагей фæттардтонцæ фæсгъæумæ. Еу къахти билæбæл автоматтæй фехстонцæ авд лæги. Уони хæццæ адтæнцæ Толдз-гуни хуæздæртæ: Хæмицати Орæзмæги фурттæ – дууæ æнсувæри Сандир æма Данел, Сандирæн æ 15-анздзуд хъæболæ План, Хортити Тубу, Габети Хазби, уæдта дууæ сурхæфсæддони – уацари сæмæ ка адтæй, уæхæнттæ…

Мах фæууидтан, советон адæми хъазар хъæболти оккупанттæ æверхъауæй кæми рамардтонцæ, еци къахт. Ристзæрдæй æ рази нæ ходтæ исистан.

1943 анзи 21 апрель.

Сурх-Дигорæ.

 

ЦÆМÆН МАРДТОНЦÆ ЗÆРОНД ЛÆГТИ?..

Мæ рази лæууй сувæллон кизгæ. Æ дзурдтæ æ хъури бадунцæ, цæститæ дони зелунцæ. Уотæ зиннуй, цума сæ гъæуи цитæ ’рцудæй, уой дзæбæх нæ лæдæруй, цума ’й цидæр базонун фæндуй.

– Æз Бичегкути кизгæ дæн, – зæгъуй е, – мæ фиди фидæ Фацбайбæл сæдæ анземæй минкъийдæр нæ цæуй. Е раги бахъæрæу æй. Æ хуссæнæй рагæйдæр уæлæмæ нæбал истуй. Æма ибæл кæд уотæ берæ æнзтæ цудæй, уæддæр устур зæрди хецау адтæй, сæрустур адтæй, оккупаций рæстæги гъæуæй æхе раласун нæ бауагъта. Бийнонтæ рандæ ’нцæ гъæдæмæ. Е байзадæй хæдзари.

Кизгæ фæгъгъос æй. Цидæр маст ин рахгæдта æ цъух, циуавæрдæр æнахур тухст цæстингасæй кæсуй махмæ, цума ни ести агъаз агоруй, цума нæмæ ести дзуапмæ æнгъæлмæ кæсуй.

– Цæмæн?.. Цæмæн  марунцæ уæхæн æнæхъаурæ зæрæндти етæ? – фæрсуй кизгæ. – Е æнцад хустæй æхецæн. Неке нецæмæй хъор кодта, неке нецæмæй ихæсгин кодта. Нæ синхаг хæстæгутæй имæ кадæр зилдæй.  Нецæмæй гъигæ дардта немуци, уæд æй цæмæн  фехстонцæ, уæд, цæмæн? Зæгъайтæ мин… Æз æй нæ лæдæрун!

Æз нæ зонун, ци дзуапп ин раттон, уой.

Игъосун имæ идарддæр.

– Немуци ку ратардтонцæ ардигæй æма нæхемæ ку ’рцудан, уæд нæ бабай мардæй фæууидтан. Уой немуц фехстонцæ. Æ тог æрхæнтæй лæудтæй æ хуссæни рази. Æ бауæрбæл адтæй аст нæмуги цæфи. Æвæдзи, ку æй фехстонцæ, уæд æрхаудтæй хуссæнæй пъолмæ…

Гъе уæхæн адтæнцæ еци фашисттæ… Уотæ нин дзурдта 13-анздзуд Клеткæ – Бичегкути  Мухари кизгæ, æ зæронд баба Фацбайи туххæй еци уæззау бæнтти…

1943 анзи, 22 апрель.

Сурх-Дигорæ.

*  *  *

Редакцийæй. Устур Фидибæстон тугъди рæстæг немуцаг-фашистон æрбалæборгутæ, Цæгат Иристонмæ ’рбайервæзгæй си, ци æверхъаудзийнæдтæ исаразтонцæ, уой туххæй хецæн æрмæгутæ идарддæр дæр ма мухур кæндзинан нæ газети.