Колити Витали æй, – а фæстаг рæстæги дигорон литературæмæ дзæвгарæ хуарз æмдзæвгитæ ка бахаста, еци астæуккаг кари финсгути фæлтæрæй еу.

Уогæ æртинсæй анзи поэтæн рæстæмбес карæ нæбал æй. Е æй искурдиадæн аккаг аргъ искæнуни, сфæлдистадон тиллæг æмбурд кæнуни афонæ, поэзий сугъзæрийнæ фæззæг. Витали æй цардбæллон, цардуарзагæ лирик, реалистон финсæг, æцæгдзийнадæ æвдесæг. Æ программон æмдзæвгæ – «Цæргæс»– и, автор æхе сæрмагонд æвзагæй, æхе сорæттæй дзоруй царди æносон темитæй еуебæл: мæнгæ козбаутæ, цæстæмæ миутæ цæхуæн фæстеуæг расайуниау æнцæ, уобæл:

Еу загъдæй ин сæ еугурдæр

Æппæлдтæнцæ æ кондæй.

Исæргъувта æ реугудур,

Бунмæ кастæй бæрзондæй.

Уоййадæбæл фæххебарæ ’й,

Сæрбæрзондæй фæлгæсуй,

Фесхъæтæг æй æ хæдзарæй

’Ма къæдзæхтæбæл цæруй.

Поэт, «фесхъæтæг æй æ хæдзарæй», зæгъгæ, еци тухгин рæнгъæй, æвдесуй, цæргæс, гъома, адæймаг куд исæййевуниау æй æфстауи лæвæрд билдауæн миутæ æма дзубандитæй, куд минкъий æй гъæуй уонæбæл баууæндгæй, æхебæл банвæрсунмæ æма иннетæбæл нæбал æнвæрсунмæ. Витали адæймаги меддуйне хонуй «хæдзарæ», æма еци сорæт, æнæмæнгæ, æй поэти искурдиади æцæг æвдесæн. Æмдзæвги еунæг уæхæн нæуæг рæнгъæ ку уа, уæддæр е устур гъуддаг æй.

Колити Витали æ царди нисан раги, сауæнгæ ма Æхсæрисæри астанзон скъолай ку ахур кодта, уæд исбæрæг кодта æхецæн.

Биццеу ма уогæй, равзурста поэзий æнæкæрон дессæгутæй идзаг итигъдадæ, æма, æнæмæнгæ, дигорон литературæмæ бахаста æхе еппæрд æвæрæнтæ, æрахæста си æхе сæрмагонд бунат. Уоци æцæгдзийнадæ æндиудæй зæгъуй нур, поэтæн æ тæккæ исфæлдистадон тухи афони.

Адæймаги хъиамæттæн аккаг аргъ кæнгæ æй æ уодæгасæй, е ба æ зæрдæ барохс уа, никки хъæбæрдæр баууæнда æ хъауритæбæл, æма фæннифсгундæр уогæй ба, æ къохти бафтуйа нæуæг æнтæститæ. Æ хæццæ уони неке хæссуй, æппунфæстаг, адæмæн ке изайунцæ, е иронхгæнгæ некæд æй.

Финсæги карнæ арæхдæр уотæ рауайуй, æма, ку нæбал фæууй, уæд æй уæлæрвтæмæ есун байдайунцæ, æзинæ дæр ибæл гадзирахаттæй ка цудæй, цæлхдортæ ка æвардта, сауæнгæ ма етæ дæр (кенæдта – фулдæр етæ).

Еци æрæгиауи æппæлæн дзубандитæ ка фæккæнуй, е фулдæр æхе туххæй фæдздзоруй, æхе исраст æма искæдзос кæнуни туххæй (давæгбæл, дан, æ ходæ цæфсгæ кæнуй), æндæра ма си, æ рæстæги ке æфхуардта, уомæн ба ци игъауги фæууй.

Беретæн арæх нæ фæффагæ кæнуй уоди, зæрди хæлардзийнадæ е ’мбæлттæмæ, е ’муодонтæ æма æмзæрдонтæмæ. Æма, хуарз рæнгъæбæл, рæсугъд æмдзæвгæбæл æхеуони хузæн бацийнæ кæнун ке бон нæй, уомæн ба æхемæ æркæсун гъæуй листæгдæр – поэт æй, æви нæ, уомæн æма поэт айдагъ сор рифмитæ бийæг нæй, поэт æй фиццагидæр – уодигъæдæ. Цæстуарзон уодигъæдæ. Еци уодигъæдæй райдайунцæ æмдзæвгитæ дæр.

Кæцифæнди финсæги сфæлдистадæмæ дæр æркæсæн еу-дууæ нихмæвæрд цæстингасемæй. Барæй, зонгæ-зонгæй æй дæ кустаг ку скæнай, дæхецæн æй ихæсæн ку ниввæрай, уæд хуарз лæгъузæй равдесунмæ, гъуди иннердæмæ исхатунмæ устур хъаурæ нæ гъæуй, уомæн æма, куд адæймаг æхуæдæг, уотæ е сфæлдистадæ дæр æнаййеп нæй. Нæййес абсолютон бæрзæндæ еунæг гъуддаги дæр!

Фал ес уæддæр цидæр еумæйаг критеритæ, хуарз лæгъузæй æвзарунмæ нин ка агъаз кæнуй, уæхæнттæ, æма уонæй рахезун фæрсæрдæмæ, уони нæ нимайун ба æй фудраконддзийнадæ. Еци критеритæй сæ еу æй мæнæ ауæхæн: финсæги сфæлдистадæн аргъ кæнун гъæуй, æ тæккæ фæлмастдæр нæ, фал æ тæккæ тухгиндæр уадзимистæмæ гæсгæ. Фиццæгти «цъатати» рæстæги думгæ ниххæлеу кæндзæнæй, дуккæгти «хуари нæмгутæ» ба байзайдзæнæнцæ федæни фæлтæрæн, литератури еумæйаг æмвæзади домæнтæн дæр ма ку дзуапп кæнонцæ, уæд. Витали е ’мдзæвгитæй еуеми хумæтæги нæ загъта:

Поэти ном!..Ци зин æй дæ хæссун..

Колити Витали æ поэтикон уадзимисти агоруй нæуæг фæггæнæнтæ, мадзæлттæ, формитæ. Тундзуй аййев азæлди æрфитæмæ. Раст æй еци гъуди, – адæймаг æ царди фæстаг бони уæнгæ дæр естæбæл ахур кæнуй, бæллуй ести нæуæг базонунмæ æма æргъуди кæнунмæ. Уотæ ’й Витали æхуæдæг дæр, уотæ зæгъуй æ зæрдæ киунугæкæсæгæн дæр. Æ уæлвонг циренæй гъæст уод уомæй нæ римæхсуй, æвдесуй ин æхе, æ сагъæстæ, æ зæрдихатт æргомæй æма æдæрсгæй:

Базунд, – хуæздæр хуарз а дуйнебæл ци ес?!

Фæндуй базонун дæу, кæд мæ уагæ,

Дæ цори – ме ’мдзæвгæ, мæ уоди æрхъез,

Гъеууоми – мæ рист, мæ уарзт, мæ рæстадæ…

Райгурæн бæсти патриот нæ уогæй, поэт уæн нæййес. Колити Витали æ Фидибæстæ цæйбæрцæ уарзуй, е æ берæ æмдзæвгитæй бæрæг æй:

Уæддæр мин ду цидæр æндæр адæ

Фæккæнис, – мæ зæрдтаг Иристон.

Ци – дæ радæ, ци ба мин – дæ кадæ,

Уоди хъаурæ дæуæй фæййистон.

Фал кæрцæй хæстæгдæр æй хæдонæ,

Еци гъуди мæ зæрди хæсдзæн.

Æрцудтæн æз дæумæ Дигоронæй,

Мæлгæ дæр Дигоронæй кæндзæн…

Колий-фурт хуарз арæхсуй уæззау психологон, зæрдæмæгъарагæ рæнгъитæ фæлдесунмæ:

О, Елйа,

Æрмæ цæвæ æхсæй,

Утъиртæн мæ хуæрун ма бауадзæ!

Уæхæн цæф, –

Куд нирреза тæссæй

Æгас дуйне,

Цæвæ, марауадзæ!

Иссодзон

’Ма цæфсгæ фæттæхон,

Кæмæн исдæн кæддæр æцæгæлон,

Гъе уой размæ,

Уæддæр æвæсмон

Фунукæй æ надбæл æрæгъзæлон.

Ами, фæстаг рæнгъи цæстæбæлуайгæ аййев сорæтæй æвдист цæуй архайди гъуди дæр. Сорæт æма архайди фæййеу ба хауй поэзий вазуггиндæр домæнтæмæ. Кæд Колий-фурти поэтикон тематикæ урух æй, уæддæр, æвæдзи, æ зæрдæ фулдæр æздæхт æй деденвæлуст «будуртæмæ».

Уарзондзийнади лирикæ æй Виталий сфæлдистади бундор. Уарзондзийнадæбæл финст æмдзæвгитæ кæд берæ ’нцæ, уæддæр фæйнæхузти, æмхузæн фæлгонцтæ си нæййес, автор æхе хезуй еци нæгъæугæ гъуддагæй æма ин æнтæсгæ дæр кæнуй:

Ду равзурстай æндæр цардæмбалæн,

Æндæрбæл исæвардтай мæ ном.

Кадæр дин æййевуй дæ Виталий,

Кæбæл дæ нур æз ба æййевон?

…Поэттæ æрдзæй игурунцæ, Хуцауи дзурдæй, æрвон уоддзæфæй, стъалути æвæрдæй. Уомæ гæсгæ боз ан мах абони, етæ нин Колити Виталий ке равардтонцæ, уой туххæй. Фал поэттæн сæ исфæлдистадон разæнгардгæнæг, æнæмæнгæ, исунцæ зæрдинцойнæ ин ка хæссуй, æ еци зæрдтагон хъазар адæм: бийнонтæ, ахил, æрдхуæрдтæ. Æма еци хуарзæй ба Витали хайгин фæцæй. Æма боз ан æ мадæ Анфисæй (гъулæггагæн, абони не ‘хсæн нæбал æй, рохсаг уæд…). Боз ан æ бийнойнаг Луизæй, æ дзæбæх кизгуттæй, уони цæуæтæй. Виталийæн устур нифс ке ’нцæ, сæ фарс имæ ке дарунцæ æма ’й нæуæг уадзимистæ финсунмæ ке разæнгард кæнунцæ, уой туххæй.

Сæрмагонд дзубандий аккаг æнцæ, Витали сувæллæнттæн ке ниффинста, еци æмдзæвгитæ. Æрхæсдзæнæн си дæнцæн еу къуар зæрдæмæдзæугæ рæнгъи:

Къиссе-миссе, къæбæда,

Исæзманста лæпъæда.

Æфснайун, кенæ ахур

Æхсинунцæ ин æ хъур.

Витали! Зæрдтагон арфитæ дин кæнæн дæ фондз æма æртинсæйанзон юбилейи туххæй. Дзæбæх, æнæнез уогæй, дæ къохти бафтуйæнтæ устур исфæлдистадон æнтæститæ. Дæ уарзон адæм, дæ хъазар   Иристон æма Дигорæ ди сæрустур уæнтæ, дæ цæуæти рохсæй бафсæдæ, дæ бæдæлтти бæдæлттæ ба адæми сæр исуæнтæ, уотемæй дæ сæдæ анзей сæрти ракæсæ!

СКЪОДТАТИ Эльбрус, журнал «Ирæф»-и сæйраг редактор