КЪАЗНАЙ ХАРЗÆЙ БАЛЦИ

Иристони зундгонд финсгутæ (галеуæрдигæй рахесæрдæмæ) ХЪОДЗАТИ Æхсар, БУЛКЪАТИ Михал, ПЛИТИ Грис æма Тимофей ЕФИМЦОВ.

Еуæй-еу хатт устур лæгтæ дæр бахаунцæ къурцдзæвæни. Гъема си цæмæй æнæфидбилизæй рацæуонцæ, уой туххæй сæ багъæуй ести хийнæ æргъуди кæнун.

Разагъди финсæг Франсуа Раблемæ æхцай къапекк нæбал адтæй, уотемæй æй æвæстеуатæй цæун багъудæй Лионæй Парижмæ. Уæд лæг байевдалдæй æма æртæ гæгъæдин баркъий никкодта листæг сæкæр, уæдта сæбæл ниффинста: «Марг къаролæн», «Марг къароли уосæн», «Марг дофинæн» (дофин – Франций къароли бундар, æ фæсте ин гъæуама æ къæлæтгин ка байахæсса, е).

Баркъитæ Рабле исæвардта, ци фусунуати цардæй, уоми бæрæг рауæн æма æнгъæлмæ кæсун райдæдта. Фусунуати æфснайæг уосæ финститæ ку бакастæй, уæд уайсахат хецаумæ фæффæдеси æй. Е æвæстеуатæй пъæлицæмæ фæдздзурдта. Раблей Парижмæ фæлластонцæ, мадта син æндæр ци гæнæн адтæй.

Финсæг прокурорæн æ хабæрттæ ракодта, уæдта баркъити ци «марг» адтæй, уой æ гъæлæси бакалдта. Прокурор имæ хæлеугъæлæсæй кæсгæй байзадæй æма хийнæйдзаг финсæги æ хæдзарæмæ рауагъта.

Гъе уотæ – æ дессаги æргъудий фæрци Рабле къæзнай харзæй Лионæй Парижмæ бахаудтæй.

АЙУАНГÆНÆГ – ÆХЕ ХОДУЙНАГГÆНÆГ…

Даниаг финсæг Андерсен е ’ндаг бакастмæ æ гъос фагæ нæ дардта. Алкæддæр ибæл уидæ дæрдгун пæлæз æма æнцъулдтæ ходæ.

Еу хатт Копенгагени гъæунгти  фæцæйцудæй, уотемæй ибæл рамбалдæй æ рагон зонгæ, сæргъæн лæг, æма ’й бафарста.

– Зæгъай, дæ хуарзæнхæй, дæ сæрбæл ци дзаумау ес, уой ходæ хонис?

Андерсен дæр дзурдарæхст адтæй, лæги цæсгонмæ лæмбунæг никкастæй æма дзоруй:

– Æма ду ба, дæ дзихъиртнæуæг ходи буни ци дзаумау ес, уой сæр хонис?

«ДЗÆГЪÆЛИ СÆ БАКАСТÆ…»

Цæрукъати Александрбæл гъæунги æ еу зонгæ рамбалдæй æма ин уотæ:

– «Мах дуг»-и дин дæ нæуæг æмдзæвгитæ бакастæн, фал си неци балæдæрдтæн.

– Дзæгъæли сæ бакастæ, – загъта Александр. – Æз сæ, ести си ка балæдæра, уæхæнттæн ниффинстон.

*  *  *

Цæрукъати Александр куста киунугæуадзæни редакторæй. Драматург Д. имæ Къойстай туххæй пьесæ бахаста. Александр æй ку бакастæй, уæд æй е ’мкосгутæй еу рафарста:

– Куд дæмæ фæккастæй Д-йи пьесæ?

– Берæ дзæбæх бунæттæ си ес, – дзуапп равардта Александр.

– Циуавæртæ?

– Къостай цитатитæ.

«МАНИЯ ВЕЛИЧИЯ…»

Нæ финсгути царди хабæрттæй  Хъодзати Æхсар ке æримисидæ, уонæй еу адтæй мæнæ ауæхæн: «Уæд дин еухатт бадтан финги уæлгъос. Æнæзонгæ адæм си дзæвгарæ адтæй. Мæн Ходи Камали хæццæ ахид фæххæлæмулæ кæнунцæ. Еци хатт дæр кадæртæ, мæнмæ цæстæй амонгæй,  кæрæдзей хæццæ нидæнæй дзорунцæ:

– Гæрр, æма Камали нæ зонис?..

– Камал æй, мадта ка ’й!..

Кадæр ба си дæллæй уæлæмæ уотæ дæр ма исдзурдта:

– Камал кувд цæмæннæ рауадзис?..

Никки ба ма сæ Малити Васо дæр баууæндун кодта, æз Камал ке дæн, уобæл. Фæстагмæ мин гæнæн нæбал адтæй æма исарази дæн сæ хæццæ. Цалдæр хатти син зæгъгæ дæр кодтон:

– Камал бæргæ дæн, фал мæ адæм ба Хъодзати Æхсари хæццæ цæмæдæр гæсгæ хæлæмулæ кæнунцæ, магъа…

Уарзиати Вилен мæнæй минкъий изолдæр бадтæй. Еуафони имæ, еугурæйдæр мæ куд игъустайуонцæ, уотæ бадзурдтон:

– Æццæйнæ, Вилен, æз Ходи Камал нæ дæн?

– Æхсар, по-моему, у тебя мания величия! – æвæстеуатæй мин дзуапп равардта Вилен.

ХАХУРТÆГÆНÆГ

Кæддæр еу хуцауæлгъист литератор фæззиндтæй не ’хсæн æма имæ уæхæн менеуæг адтæй: цидæриддæр хуарзæй фæззиннидæ литератури – уони уайтæккæ  адæми цæсти бафтауидæ, сæ авторти ба рахонидæ социалистон цардæвæрди знæгтæ. Цæветтонгæ, нæ финсгути сæрæндæртæн сæ тог донау ниуазта, сæ бон си нæбал адтæй.

Еууæхæни си Малити Васо уотæ загъта:

– У него собачий нюх на таланты.

ГЕОРИ «ТРОФЕЙТÆ»

Хъайтухъти Геор кумæ  бафтуйидæ, уордигæй æнæ «трофейтæй» некæд раздахтæй. Ручкæ, къариндас, кæдзос гæгъæдитæ, киунугæ, журнал  кенæ æ дзиппи, кенæ ба ’й æ папки ратъунсидæ. Еууæхæни ба мæ косæнуатмæ æрбацудæй (уæд финсгути Цæдеси сæрдари хуæдæййевæг адтæн). Ме стъолбæл адтæй «Иностранная литература»-йи нæуæг номер, æма æз телефонæй дзорунбæл ку фæдтæн, уæд æй Геор цидæр хузи  æхердигæй фæккодта æма тургъæмæ рацудæй.

Журнал æ бунати ке нæбал адтæй, уой уайсахат æрæстæфтæн æма «давæги» расурдтон. Дзорун имæ:

– Геор мæ «Иностранная литература» мин рацъап ластай æма мин æй фæстæмæ раттæ.

Е æ медбилти бахудтæй, журнал æ ронæй исласта æма мин уотæ:

– Айдагъ дæ «Иностранная литература» дин ку рахастайнæ – Цирихати Михали «Новый мир» дæр мæнæ ами æй, – æма, æ галеу къохи ци мора папкæ адтæй, уомæ райамудта.

«УÆД Е БА ДУ УОДЗÆНÆ!..»

Еухатт разагъди поэт Джами е ’мбæлттæн кастæй æ еу æмдзæвгæ-газель. Æ райдайæни адтæй уæхæн дзурдтæ: «Мæ цæф зæрди æма мæ цæстити рагæйдæр ду дæ. Изолæй кайфæнди ку æрбазинна, уæддæр æнгъæлун: е ду дæ».

Уæд дин еу дзурдарæхст лæг поэти ку рафæрсидæ:

– Æма идардæй хæрæг ку æрбазинна, уæдта?

– Уæд е ба ду уодзæнæ! – дзуапп ин равардта Джами.

*  *  *

Хемингуэйи ахид æфхуардтонцæ аллихузон нецæййæгтæ. Еууæхæни Мэрий хæццæ бадтæй бари. Еци рæстæг  имæ циуавæрдæр америкаг журнали уацхæссæг бацудæй æма имæ фæгъгъæр кодта:

– Мæнæ ке уинун, мæнæ ке!

Уæдта фæннæхстæр æй буфетмæ арахъи авгæ æлхæнунмæ. Фал имæ Хем дзоруй:

– Æма æз ку нæ ниуазун.

– Мæнгæттæ дзорис. Æз ку ’рбацудтæн, уæд дин дæ къохи арахъæй идзаг агувзæ ку фæууидтон!

– Раст мæ нæ балæдæрдтæ, мæ лимæн лæг – æз алли фагусти хæццæ нæ фæнниуазун.

Хемингуэй алкæддæр æргомдзурд адтæй. Уомæ гæсгæ ба си соцъагæнгутæ сæ еминæ уидтонцæ.

«ЕУГУРÆЙДÆР НИУАЗАГИТÆ ’НЦÆ»

Зундгонд поэт æма литературон критик Петр Вяземскийи бонуги финст æй,  поэт æма номдзуд тугъдон архайæг Денис Давыдов ке ракой кодта, еци хабар.

Цæветтонгæ, уæди паддзахадон архайæг Федор Растопчин, дан, зундгонд финсæг æма историк Николай Карамзини разагъди хъазахъаг атаман Матвей Платови хæццæ ку зонгæ кодта, уæд атаман æ ниуазæни ром æркодта æма загъта: «Æхцæуæн мин æй нæ базонгæдзийнадæ. Æз финсгути кæддæриддæр берæ уарзтон, уомæн æма еугурæйдæр ниуазагитæ ’нцæ…»