Лæгæн фæууй еунæг царди барæ æма арфиаг æй, уой лæдæргæй æй рæсугъдæй бацæрунбæл рæстуодæй ка фæййархайуй, е. Æ карни уагæ уотæ фæййаразуй, æма алли бон дæр си е ’вæрæнтæмæ ести хуарздзийнадæ бахæссуй. Куд цæугæ фæццæунцæ æ æнзтæ, уотæ æхецæн æрæвæруй цидæр фæндитæ æма нисантæ, цæмæдæрти фæббæллуй, исбæрæг кæнуй æ идарддæри царди нæдтæ. Æма сæбæл цæун райдайуй, дзилли ’хсæн аккаг бунат байахæссунбæл рæстуодæй фæййархайуй. Е кæмæн бантæсуй, æхецæн устурдæр кадæ искæнун, адæми арфæй хайгин исун æ рæсугъд уодиконд æма фæлмæнзæрди фæрци, уæхæн адæм сæ фæсте дæр ниууадзунцæ рæсугъд имисуйнæгтæ. Уонæмæ хаст цæуй Цъеути Мæхæмæти фурт Замæдин дæр.

Цъеути Замæдин райгурдæй 1927 анзи 13 майи.

Æгудзæг рæстæгути райдæдта æ карни нæдтæбæл цæун. Хумæтæг, фал царди ба æнæмæнгæ ка гъæуй, уæхæн гъуддæгутæй берæ цæмæйдæртæй нæхъæртон æма тухстаг догæ адтæй. Фал син Цъеути биццеу дæр, куд иннæ æмгъæуккæгтæ, уотæ бухстæй, æ ирисхъи равгитæмæ гæсгæ æ хабæрттæ кодта.

Бавзурста Устур Фидибæстон тугъди зиндзийнæдтæ дæр. Уотæ рауадæй, æма тугъд ку фæцæй, уæд Замæдин дæр каст фæцæй скъола æма идарддæр ахур кæнунмæ бацудæй Цæгат Иристони педагогон институтмæ. Уоми исахур кæнгæй, райста ахургæнæги дæсниадæ æма косун райдæдта æ райгурæн гъæу Лескени скъолай ахургæнæгæй, уæдта ахурадон хаййи сæргълæууæгæй, еци-еу рæстæги ба ма адтæй кæсæг фæсевæди изæйрон скъолай директор дæр.

Косгæ ин рауадæй Фæснæли скъолай ахурадон хаййи сæргълæууæгæй дæр, уæдта Мæхчески райони (уæд Дигоргоми гъæутæн хецæн район адтæй) адæмон ахуради хайади инспекторæй. Фæстæдæр бабæй ин æздæхгæ рауадæй æ райгурæн гъæу Лескенмæ – ами Ленинон фæскомцæдеси номбæл совхози коммунисттæ ’й исæвзурстонцæ сæ парторгæй. Куста Ирæфи райони зонундзийнæдти æхсæнади бæрнон секретарæй, партий Ирæфи райкоми инструкторæй. Æма кæмидæриддæр куста, алкæмидæр Замæдин æхе бавдиста арæхстгин æма хъæппæресгинæй, багъæуаги федарæй рахуæцидæ, раст æма гъæугæбæл кæдзосдæрæй ци гъуддаг нимайидæ, уой фарс. Рæстуод, æргомзæрдæ æма æнæхийнæ лæг ке адтæй, уомæ гæсгæ ин адæми ’хсæн дæр кадæ адтæй, уæдта, кæми косидæ, уоми дæр ин устур аргъ кодтонцæ, нимадтонцæ ’й. Гъе уотемæй фæффæллойнæ кодта пенсий уæнгæ.

Зæгъун гъæуй уой, æма Замæдинæн е ’ригондзийнади рæстæг фæсевæд хъæбæр æхцул адтæнцæ литературæбæл, беретæ си сæхуæдтæ сæ хъауритæ æвзурстонцæ исфæлдистадон архайди: финстонцæ уацтæ, æмдзæвгитæ, радзурдтæ, уацаутæ… Уотæ Замæдин дæр æскъуæлхтæй еци гъуддаги. Æма ин æ финст уадзимистæ, уæлдайдæр ба е ’мдзæвгитæ кæсгæй, уæхæн гъуди дæр фæззиннуй: Замæдин айдагъ поэзий тумугъи ку архайдтайдæ æ царди медæгæ, зингæ фескъуæлхтайдæ, æгæрдæр ма ин бантæстайдæ æцæг исфæлдистади бундортæ басгарун… Фал æй, æхуæдæг куд зæгъидæ, ахургæнæги зин куст, уæдта адæймагæн æнæгæнæн кæмæн нæййес, царди уæхæн гъуддæгутæ дæр бахъор кодтонцæ. Уæддæр, æнæмæнгæ, Замæдин æцæг прозаик дæр æма поэт дæр ке иссæй, уой ба амонун некæмæн гъæуй. Æ финстæгутæ ахид æрвиста нæ райони газетмæ дæр æма уоми цудæнцæ мухургонд. Газеткæсгутæн цæмæдессаг адтæнцæ æма сæмæ еудадзуг æнгъæлмæ кастæнцæ. Устур аргъ кодта маддæлон æвзагæн, æма финсгæ дæр уобæл кодта.

Замæдин фæццардæй адæми æмрæнгъæ хæларæй. Хъæбæр хуарз фурт æ ниййергутæн, уарзон цардæмбал æма фидæ, хæстæгутæ æма хеуæнттæн уарзон. Нæ уарзта, уæдта зонгæ дæр нæ кодта æрдæг гъуддæгутæ кæнун нæдæр кусти, нæдæр хæдзари, нæдæр ба царди медæгæ. Цæрун æма цæруни лæг бæргæ адтæй, фал фæззиндтæнцæ цидæр æнæбасæттон тухтæ æма ’й фæххецæн кодтонцæ бийнонтæй, æмгæрттæй, хеуæнттæй, синхбæстæй, нæ дзиллæй.

Хæстæгутæ кæрæдзебæл бæттæг, хестæрæн æгъдаудæттæг, кæстæрæн зундамонæг адтæй Цъеути Замæдин. Рæсугъд адæймаг – куд кондæй, уотæ уодигъæдæй дæр. Куд муггаги хестæртæй еу, уотæ адтæй царди тухæ æма амонди æстъалу. Ездон, æнæ еу хæрандзийнадæ, цæстуарзон, хуæрзтог, лæгигъæдгун, ескæмæн хуарзи бацæунбæл архайдта – уæхæн адтæй Замæдин. Синхбæстæ, хæстæгутæ æма хеуæнтти ’хсæн кадгин, æгъдаугин, бийнонтæ æнгомгæнæг. Еске зинбæл ка зин кодта алкæддæр, еске ристæй ка ристæй, еске цийнæбæл æхцæуæнæй ка цийнæ кодта, адæми сагъæстæ хæстæг ка иста æ зæрдæмæ, уæхæн адæймагæй æй зудтонцæ гъæубæстæ. Æ алли бони фудæбонæ, æ хъиамæтæй хаста æ бийнонтæ. Æ бийнойнаг Зойи хæццæ сæ царди хабæрттæ аразтонцæ кæрæдзей лæдæргæй æма кæрæдзей нимайгæй, исæнтæстæй син цæуæт… Аци дууæ хъиамæтгун ниййерæги карни туххæй расагъæс кæнгæй, адæймаг куд нæ зæгъа: «Уогæ ба æнахур æнцæ царди фæткитæ, хаттæй-хатт куд æгъатирæй бавдесунцæ сæхе… Замæдин æ уæлзæнхон цардæй аци анз сæрди рахецæн æй. Уобæл цанæбæрæг рацудæй, æма, уæззау незæй фæссæйгæ уогæй, е ’носон дуйнемæ банæхстæр æй Зойæ дæр… Ци нæ бон æй… Айдагъдæр син рохсаг зæгъун. Нæ Исфæлдесæг син дзенети уодæнцойнæдæр бунат исаккаг кæнæд…»

Замæдин адтæй кæдзос, рæсугъд уоди хецау. Ци æнзтæ бацардæй, уонæми ци адæми хæццæ архайдта, уони зæрдити ниууагъта рохс фæд. Сæйгæ ка нæ кæнуй, мæлгæ ка нæ кæнуй… Уæддæр цийфæндийæй дæр адæймаг хуæздæрмæ фенгъæл кæсуй. Берæ рæсугъд фæндитæ адтæй Замæдини зæрди дæр, фал ин сæ æнæхатир уодесæг фегуппæг кодта, нæ ин равардта равгæ уони зæрди фæндон исæнхæст кæнунæн. Адтæй фæразон, æ ездон зæрдиуагæ еци нæфæразгæй дæр нæ раййивта. Æ федар уоди фæрци ахид æ уæхери бийнонтæн лæдæрун дæр нæ бакæнидæ, уæлдай хатт син зин ма искæнон, зæгъгæ. Хуцау исарази уæд æ зæнæгæй дæр, уæлдайдæр ба æ цардæмбалæй. Нецæмæй гъæуагæ æй ниууагътонцæ.

Зин æй абони Замæдинæн æностæмæ хуæрзбон зæгъун… Æ уиндæй хай нæбал ес… Ка ибæл хъонц кæнуй, уонæн ма сæ бон ци ’й, зæрдристæй абони Замæдинæн рохсаг зæгъунæй æма ин нæ Исфæлдесæгæй дзенети уодæнцойнæдæр рауæн ракорунæй уæлдай. Æ рохс цæсгон, æ рæсугъд зæрдихатт некæд уодзæнæнцæ иронх махæй, уæдта ’й ка зудта, ке ’хсæн цардæй, уонæй.

БАБОЧИТИ Этери,

Ирæфи райони газет «Ирæф»-и косæг.

Цъеути Замæдин газет «Дигори» редакцийæн дæр адтæй хуæрзауодæг æрдхуард, рæстæгæй-рæстæгмæ нæмæ исæрветидæ æ публицистикон уацтæ æма литературон уадзимистæ, мухур ин сæ кодтан. Уотæ рауадæй, æма нæмæ фæстагдæр ма ци æрмæгутæ рарвиста, етæ кæмидæр радзебæл æнцæ, æрæгиау нæбæл исæмбалдæнцæ, æма, уомæ гæсгæ ба нин нæ бантæстæй уони афойнадæбæл ниммухур кæнун, цæмæй ма сæ æхуæдæг дæр фæууидтайдæ. Уæддæр сæ мухур кæнæн – нур бал – е ’мдзæвгитæ, ци раздзурд син искодта уой хæццæ, фæстæдæр ба ин мухур кæндзинан æ радзурдтæ дæр.

НЕ ’ВЗАГ НÆ ХÆЗНА КЕ ÆЙ, УОЙ ЦÆМÆННÆ ЛÆДÆРÆН!..

Нæ уарзон газет «Дигори» косгутæ, мæнæ уæмæ ме ’мдзæвгити хæццæ ма ци финстæг æрветун, уоми зæгъун, нæ маддæлон æвзагмæ нæ дзилли фулдæр хай ци цийфæнди цæстингас даруй, уой фæдбæл мæ тухсти гъудитæ. Æма мин хатирæй фæууæд, мæ зæрди зинти коййæй сумахæн дæр ма зин ку искæнон, уæд… Уæдта мæбæл ходгæ дæр ма никкæнетæ – ходæги халæ игъæндагæ ’й. Æз уæ хъæбæр хуарз лæдæрун. Мæхе хузæн – еу æздæхи ’нцæ нæ гъудитæ, нæ сагъæстæ. Сæгъдзарæй кенæ фусдзарæй уæлдай кæмæн нæййес, уонæн ба уæлдай нæй, дигорон æвзаги карнæ ци æма куд рауайдзæнæй, е дæр, уæдта газет «Дигорæ» æма журнал «Ирæф»-и ун дæр  æма нæ ун дæр, нæ дæ балæдæрдзæнæнцæ, дæ гъæр дин нæ фегъосдзæнæнцæ, дæ гъенцъун сæмæ нæ багъардзæнæй. Сумах ба ма, газет «Дигори» редакций косгутæ, æвæдзи, айдагъ гъенцъунбæл дæр нæ байзайетæ, фал ма тингун дæр рауотæ не ’взаг, не ’гъдæуттæ, нæ фæткитæ, нæ еунæг дигорон газети нури сагъæссаг уавæрмæ гæсгæ. Фал ци нæ бон æй… Уæхæн дзаман никкодта…

Уартæ инсæй анземæй дæр раздæр еу рауæн мæ гъуди еци æздæхи уæхæн хузи раргом кодтон, гъома, зæгъун, æртæсæдæ анзей фæсте дигорон æвзаг кенæ бустæгидæр фесæфдзæнæй, кенæ ба, ка ибæл дзора, еци адæми нимæдзæ хъæбæр минкъиймæ æрхаудзæнæй. Гъо, бæргæ уотæ загътон, фал рарæдудтæн – æгæр изолмæ рангъуд кодтон: нури доги куд цæуй дигорон æвзаги бунигъæр, уотæ ма ку рацæуа еуцæйбæрцæдæр рæстæг, уæд æ «ундзийнадæ» уойбæрцæ дæр нæбал рахæсдзæнæй… Фесæфдзæнæй…

Æз гъæуи цæрун æма ’й уинун, гъæуккаг сувæллæнттæ, бустæги ба ма сæбæл, сæрди мæйти сахартæй ка ’рцæуй уолæфунмæ сæ бабатæ æма нанатæмæ, еци кæстæртæ ку бафтуйунцæ, уæд сæ кæрæдзей хæццæ фулдæр уруссагау дзорунцæ, кенæ ба уруссаг æма дигорон æвзæгти ’здæхтæ хæлæмулитæ кæнгæй. Æма ма е, гъа, уотæ фæууæд, фал ци римæхстаг æй: киунугæ дæр си некебал кæсуй, бустæгидæр ба – дигорон æвзагбæл киунугæ æма газет…

Газет «Дигорæ» ци берæ аллихузон æрмæгутæ мухур кæнуй, етæ кæд  хъæбæр ахсгиаг æма адæми царди гъæугæ фæуунцæ, уæддæр, ка сæ кæсуй, уони нимæдзæ ба, гъулæггагæн, хъæбæр минкъий иссæй. Уой туххæй уæхуæдтæ, редакций косгутæ дæр æма, нæ дзиллæй рæстзæрдæй нæ маддæлон æвзагбæл ка тухсуй, еци адæймæгутæ дæр цал æма цал хатти загътонцæ сæ гъудитæ, нæ газети фæрстæй цал æма цал хатти ракурдтонцæ, цæмæй еузæрдиуонæй æновуддæр уæн газет «Дигорæ»-бæл дæр æма журнал «Ирæф»-бæл дæр… Фал, гъулæггагæн, игъосæг ба, ефстæгтæй уæлдай, нæййес…

Нæ бицъинæг бæргæ тонæн, не ’взаг нæ уодварни хæзнатæн сæ хæзнадæртæй еу æй, зæгъгæ, фал нæ кæстæртæмæ ба, æвæдзи, царди нуриккон уагæ уоййасæбæл æнæрцæф ке иссæй, уомæ гæсгæ, еци цубур дзурдти ци арф гъуди ес, е некæцирдигæй гъаруй. Раст мæ балæдæретæ, редакций косгутæ дæр æма газеткæсгутæ дæр. Æз, гъуддаг куд лæдæрун æма е кумæ цæуй, уой зæгъун. Æндæр неци. Цард æхе фæндитæ кæнуй, некæмæ игъосуй.

Æрветун уæмæ мæ гъудити уагæбæл финст æмдзæвгитæ, уонæй сæ еуей исхудтон «Дигоронау дзоретæ», зæгъгæ. Кæд уин си ести бæззуй, уæд, табуафси, уæ бæгъдаугонд уæнтæ.

ЦЪЕУТИ Замæдин.

Лескен. 2019 анз.