23 апреля 2024

Сергей МЕНЯЙЛО: «Нӕ сӕйрагдӕр ихӕс ӕй адӕми цард хуӕздӕр кӕнунбӕл архайун!..»

27.11.2021 | 11:40

Анзи ӕрдӕги размӕ Республикӕ Цӕгат Иристон-Аланий сӕргъи ӕрлӕудтӕй запаси вице-адмирал Сергей МЕНЯЙЛО. Уой размӕ ба адтӕй уӕрӕсейаг Севастополи фиццаг губернатор, уой фӕсте фондз анзей дӕргъи – Сибири федералон зилди Уӕрӕсей Федераций Президенти Ӕнхӕстбаргин минӕвар.

Цӕгат Иристони нӕуӕг Сӕргълӕууӕг ӕ кусти бунати куддӕр ӕрлӕудтӕй, уотӕ ӕ фиццаг хъӕппӕрестӕй еу адтӕй, нӕ республики социалон-экономикон райрӕзти еумӕйаг программӕ сӕрмагондӕй исаразун, ӕма уӕд уобӕл дзубанди кодта нӕ бӕсти Президент Владимир ПУТИНИ хӕццӕ. Аци анзи кӕронмӕ программӕ ӕ исфедар кӕнуни туххӕй ӕвдист ӕрцӕудзӕнӕй  Уӕрӕсей Хецауадӕмӕ. Телетайпи Агентади уацхӕсгутӕ Гуля ЛЕВАНКОВА ӕма Андрей ЦИЦИНӔН – Сергей Меняйло ӕрӕги ци интервью равардта, уоми радзурдта, циуавӕр фарстатӕн уодзӕнӕй ралух кӕнӕн программи фӕрци, цӕгаткавказаг нӕуӕг курорт «Мамисон» кӕд исцӕттӕ уодзӕнӕй, фиццаг туристти кӕд исиуазӕг кӕндзӕнӕй, уӕдта ӕ гъудитӕ загъта, а фӕстаг рӕстӕг республики ци цаутӕ ‘рцудӕй, уони туххӕй.

– Дӕ райгурӕн бӕстӕмӕ ӕрӕздахтӕ берӕ ӕнзти фӕсте, фал ами ку нӕ адтӕ, уӕддӕр ӕй ахид бӕрӕг кодтай. Ӕма нур республики сӕргъи ку ‘рлӕудтӕ, уӕд ӕй ци уавӕри ӕрбаййафтай?

– Севастополи, уӕдта Сибири бакосуни фӕсте мӕмӕ ци фӕлтӕрддзийнадӕ фӕззиндтӕй, е мин агъаз ӕй, ке зӕгъун ӕй гъӕуй, мӕ нӕуӕг кусти бунати дӕр. Нӕ бӕсти еугур субъектти дӕр ци фарстатӕ бамбурд ӕй, етӕ, зӕгъӕн ес, ӕма алли рауӕн дӕр ӕнцӕ еухузон, айдагъдӕр кӕмидӕр ӕнцӕ фулдӕр, кӕмидӕр ба – минкъийдӕр, е аразгӕ ‘й алли регионӕн ӕ бюджети гӕнӕнтӕй. Лухкӕнуйнаг фарстатӕ ‘нцӕ: цӕрӕнуатон-коммуналон хӕдзарадӕ, экологи, ӕнӕнездзийнадӕ гъӕуайкӕнуйнадӕ, адӕмӕн кусти бунӕттӕ; фагӕ нӕййес скъолатӕ, рӕвдауӕндӕнттӕ ӕма уотӕ идарддӕр. Еци фарстатӕн сӕ еугуремӕн дӕр цубур рӕстӕгмӕ ралух кӕнӕн нӕййес. Уой хӕццӕ, алкедӕр си кӕд ахсгиаг ӕй, уӕддӕр се ‘хсӕн ес фиццаградонтӕ, социалон ӕгъдауӕй цард размӕ ка кӕнуй, уӕхӕнттӕ.

Зӕгъӕн, кӕлӕццаг цӕрӕнхӕдзӕрттӕ нӕ республики ес берӕ. Гъулӕггагӕн, сӕ еугур нӕ бахаудтӕнцӕ программитӕмӕ. Уавӕрӕн аккаг аргъ цӕмӕй искӕнон, уой туххӕй бабӕрӕг кодтон еу уӕхӕн ӕмдзӕрӕн. Ци зӕгъӕн ес? Ӕ уавӕр ӕй хъӕбӕр лӕгъуз. Фал си адӕм уотемӕй дӕр цӕрунцӕ. Ӕмдзӕрӕнтӕй еуӕй-еуетӕ кӕлӕццагбӕл нимад не ‘рцудӕнцӕ, ӕма нур, адӕми нӕуӕг цӕрӕн бунӕттӕмӕ раййевун ӕма син сӕ квадратон метртӕн бафедун, уой нормативон-барадон ӕууӕлтӕ нӕ амонунцӕ. Фал уӕддӕр уӕхӕн объекттӕн аккаг аргъ искӕнунӕн гӕнӕнтӕ иссерӕн ес – аци фарстабӕл дзубанди кодтан Бундорон цалцӕги федералон фонди хӕццӕ дӕр ӕма нӕмӕ ес пълан, къӕпхӕнгай ӕй куд ралух кӕнун гъӕуй, уой туххӕй.

Гъӕути уавӕр карз ӕй, фонсӕн хезӕн бунӕттӕ ке нӕййес, еци фарста. Устур фермерон хӕдзарадӕ кенӕ агрохӕдзарадӕ искӕнунӕн гъӕунцӕ зӕнхитӕ. Гъӕути цӕргутӕ ба рагӕй-ӕрӕгӕмӕ дӕр дарунцӕ фонс. Еууӕхӕни мин адтӕй фембӕлд гъӕуи цӕргути хӕццӕ, ӕма мин силгоймӕгтӕй еу уотӕ: «Кадӕр мин кӕддӕр зӕнхӕ радех кодта, ӕма мин ӕй фӕстӕмӕ раттетӕ фонс хезунӕн». Дзубанди цудӕй зӕнхи сӕдӕ гектаребӕл. Фӕрсун ӕй: «Цал гъоги дӕмӕ ес?» Ӕма, дан, дууӕ. Дууӕ гъогемӕн сӕдӕ гектари зӕнхӕ? Е куд раст ӕй? Адӕми балӕдӕрӕн ес, фал, фарстатӕ ӕнӕлухгӕнгӕй, размӕ цӕуӕн нӕййес. Гъӕууон хӕдзарадӕ абони арӕзт ӕй бӕрзонд технологитӕбӕл. Зӕгъӕн, фонсӕн хуаллаг цӕттӕ кӕнунцӕ, нӕуӕг фӕрӕзнитӕй пайда кӕнгӕй, уой фӕрци гъоцитӕ ӕхсир фулдӕр  кӕнунцӕ, сӕ уӕзӕбӕл дӕр хуарз ӕфтуйуй. Ӕма уонӕн ба гъӕунцӕ хезӕн бунӕттӕ.

Айдагъ гъӕути нӕ, фал зӕнхи фарста еци карз ӕй сахари дӕр. Скъола ӕма рӕвдауӕндӕнттӕ Дзӕуӕгигъӕуи аразун цӕмӕй райдӕдтайанӕ, уой туххӕй зӕнхӕ агурдтан дууӕ мӕйей бӕрцӕ. Уомӕн ӕма нӕ адтӕй фӕзуӕтти еумӕйаг райрӕзти программӕ – нӕуӕг микрорайон арӕзт ӕрцудӕй, социалон инфраструктурӕн ба си бунат нӕ разиндтӕй! Нур бал, 500 бунати кӕми уодзӕнӕй, уӕхӕн скъола исаразунӕн зӕнхӕ иссирдтан. Нуртӕккӕ дзубанди цӕуй проектбӕл.

– Уӕлдӕр ци программи кой искодтай, гъома, нӕ республики социалон-экономикон райрӕзти сӕрмагонд программӕ, уобӕл куст нуртӕккӕ куд цӕуй? Равдесунмӕ ӕма исфедар кӕнунмӕ цӕттӕ кӕд уодзӕнӕй?

– Еци программӕ рахъӕртдзӕнӕй 2022-2024 ӕнзтӕбӕл. Ӕ бундор ӕнцӕ 2030 анзмӕ республики экономикон райрӕзти уагӕвӕрдтӕ. Программӕн ӕ сӕйрагдӕр хай Уӕрӕсей Хецауадӕмӕ бавдесдзинан 26 ноябри. Программи туххӕй   фиццагдӕр ку дзубанди кодтон, уӕд Уӕрӕсей Президент ӕ фарс рахуӕстӕй, уой фӕсте Уӕрӕсей Хецауади сӕрдар дӕр. Е ӕй сӕрмагонд программӕ, иннети хузӕн нӕй. Уомӕ гӕсгӕ ибӕл куст цудӕй ӕ тӕккӕ райдайӕнӕй.

Программӕ арӕзт ӕй социалон ӕма экономикон хӕйттӕй. Социалон хай баст ӕй национ проектти мадзӕлттӕ ӕнхӕст кӕнуни хӕццӕ, сӕ хӕццӕ ма нӕхе, регионалон программити мадзӕлттӕ, уӕдта, льготитӕй пайда ка кӕнуй, уонӕн агъази мадзӕлттӕ дӕр. Се ‘нхӕст кӕнунмӕ нуриуӕнгӕ бавналдтан, ӕма сӕ еуей туххӕй мӕ фӕндуй бӕлвурддӕр зӕгъун. Льготитӕй пайда кӕнуни барӕ кӕмӕн ес, зӕгъӕн, берӕсувӕллонгин бийнонтӕ, уонӕн аразун райдӕдтан цӕрӕн хӕдзӕрттӕ, уой хӕццӕ, уотӕ – бацо ӕма си ӕрцӕрӕ, аразуйнаг си ӕгириддӕр нецибал фӕууй. Нӕуӕг анзи сентябрмӕ еу мин уӕхӕн фатери адӕмӕн ратдзинан аци программӕ гӕсгӕ.

Мӕнӕн мӕ федар гъуди ӕй уӕхӕн: адӕмӕн сӕ цӕруни уавӕртӕ ӕнцӕ хуӕздӕргӕнуйнаг. Кӕлӕццаг хӕдзӕрттӕй сӕ нӕуӕг цӕрӕнбунӕттӕмӕ ку раййевӕн, уӕд син сӕ раздӕри хӕдзари еу метри нихмӕ дӕттӕн еу метр, фал е нӕ хуннуй уавӕртӕ хуӕздӕр кӕнун. Е хуннуй адӕмӕн сӕ цӕруни бартӕ гъӕуай кӕнун. Хуӕздӕр сӕ кӕнун – е ба амонуй адӕймагӕн раттун нӕуӕг арӕзтадон домӕнтӕн дзуапдӕттӕг нуриккон фатер, ӕ фӕзуат  дӕр фулдӕр куд уа, уотӕ. Уотӕ ку уа, уӕд программӕмӕ се ‘ргом фулдӕр адӕм раздахдзӕнӕй.

Ӕз дӕр цардтӕн минкъий миздбӕл, алли къапекк нимайун ци ‘й, уой хуарз зонун. Фал парахат, нӕуӕг фатери хецау исун – уӕхӕн нисан адӕймагӕн ӕ размӕ ку уа, уӕд ӕ равналӕнтӕ ӕма ӕ гӕнӕнтӕмӕ дӕр ӕндӕр цӕстӕй кӕсдзӕнӕй. Программи архайунӕн син арӕзт ӕрцудӕй зӕрдӕмӕдзӕугӕ уавӕртӕ – кредит райсуни фиццаг бафист ӕй хуӕрзминкъий, проценттӕ дӕр берӕ нӕ ‘нцӕ, уомӕй уӕлдай, сӕ еу хай син федуй «Ӕфснайӕнбанк», идарддӕр ба син агъаз кӕнуй республикӕ дӕр регионалон бюджети фӕрци.

Программи дуккаг хай баст ӕй экономики хӕццӕ. Е амонуй хъалонти фӕрци бюджети ӕфтуйӕгтӕ фулдӕр кӕнун, нӕуӕг кусти бунӕттӕ аразун, кустуӕттӕ сӕ къахбӕл ислӕуун кӕнун ӕма сӕ гъомус рапарахат кӕнун. Е ӕй еугуремӕй зиндӕр гъуддаг. Фал нӕ региони уавӕртӕ нимайгӕй, архайдзинан, райрӕзуни гӕнӕнтӕ кӕмӕн ес, экономики еци къабӕзтӕ нӕуӕгӕй искосун кӕнунбӕл.

– Идардмӕмгъуди инфраструктурон ӕфстӕуттӕ райсуни фӕндӕ республикӕ кӕнуй ӕви нӕ? Кӕд кӕнуй, уӕд цӕйбӕрцӕ, уӕдта,  циуавӕр нисантӕбӕл харзгонд цӕудзӕнӕнцӕ ӕхцатӕ?

– Инфраструктурӕбӕл харзгонд ка ‘рцӕудзӕнӕй, еу уӕхӕн кредитӕн – 800 миллион сомемӕн – нуриуӕнгӕ аразий дзуапп райстан. Гъӕуама ‘й бафедӕн 15 анземӕ. Фиццаг цуппар анземӕн проценттӕ федун нӕ гъӕудзӕнӕй, уой фӕсте ба алли анзӕн дӕр – ӕртӕ проценти. Ӕхца ракӕндзинан еци-еу ист ӕма сӕ харз кӕндзинан, ахсгиагдӕр ка уа, уӕхӕн нисантӕбӕл ӕма, куд гъӕуа, уотӕ.

Ӕфстау ӕхцатӕ ци проекттӕн гъӕунцӕ, уони туххӕй бӕлвурддӕр ку дзорӕн, уӕд, Дзӕуӕгигъӕуи ци нӕуӕгарӕзт микрорайони кой кодтон уӕлдӕр, уомӕ инженерон хизӕгтӕ куд бауадзун гъӕуй, уой нӕ зудтан. Бауадзун ба сӕ гъудӕй, цӕмӕй цӕрӕнуати еу квадратон метри аргъ уа асландӕр. Нуртӕккӕ аци объектӕн инфраструктурон кредит – 280 миллион соми райсунбӕл – архайуй инвестор.

Аци ӕхцатӕ харзгонд кӕбӕл ӕрцӕудзӕнӕнцӕ, уӕхӕн проекттӕ ма ес ӕртӕ: туристон-рекреацион комплекси арӕзтадӕ хуӕнхти, фусунуати  комплексӕн инженерон хизӕгти арӕзтадӕ ӕма берӕкъабазгин цӕрӕн комплекс.

Нуртӕккӕ ӕнхӕст кӕнӕн цалдӕр инвестицион программи. Республики бюджетӕй сӕбӕл харзгонд цӕуй хъӕбӕр минкъий. Хӕрзти бӕрцӕ аразгӕ ‘й программӕн ӕхецӕй, уӕдта, инженерон хизӕгтӕ си ес ӕви нӕ, уомӕй. Гӕнӕн ес, ӕма инженерон хизӕгтӕ арӕзт ӕрцӕуонцӕ паддзахади харзӕй кенӕ инвесторӕн ӕхе харзӕй, мах ин ци уӕлбартӕ дӕттӕн, уони фӕрци. Зӕгъӕн, «Хъазахъаг хутор» ӕнхӕст кӕнуй, фӕткъу бӕлӕсти агъазиау рӕзӕдонӕ проект. Алли гъуддаг дӕр си инвестор исаразта ӕхе харзӕй. Уой фӕсте ма уӕлӕнхасӕнӕн ракурдта зӕнхи 100 гектари, ӕма ин сӕ ӕнӕ аукционӕй дууӕ къуӕремӕ радех кодтан. Уой фӕрци фӕффулдӕр кодтан кусти бунӕттӕ, идарддӕр фӕндӕ кӕнунцӕ рӕзи дон уадзуни куст кӕнун дӕр – е дӕр рагацау хаст адтӕй программӕмӕ.

– Радзубанди кӕнӕн промышленностбӕл. «Электроцинки» зӕнхитӕ республики есбони кӕд бауодзӕнӕнцӕ, куд сӕбӕл бафедаудзӕнӕнцӕ республикӕ ӕма заводи хецӕуттӕ? Ци зианхӕссӕг хауӕццӕгтӕ си бамбурд ӕй, етӕ ӕфснайд кӕд ӕма куд цӕудзӕнӕнцӕ? Аци фарстатӕ ралух кӕнунӕн гӕнӕнтӕ ес ӕви нӕ?

– Гӕнӕнтӕ ес, кӕрӕдзей дӕр лӕдӕрӕн. Нуртӕккӕ цӕуй организацион процесс. Есбон гъӕуама лӕвӕрд ӕрцӕуа закъонӕвӕрунади бундорбӕл. Завод адтӕй хецӕн адӕймӕгути къохи, ӕма нин ӕй куд гъӕуама балӕвар кӕнонцӕ? Ӕрцудан еумӕйаг дзубандимӕ – есбон республики цӕмӕй бауа, уой туххӕй ӕй гъӕуй балхӕнун. Фал циуавӕр аргъӕй? Уомӕ гӕсгӕ хӕстӕгдӕр рӕстӕг аргъгонд ӕрцӕудзӕнӕй еугур есбонӕн дӕр. Зӕнхитӕ ӕлхӕндзинан, есбонӕн ци аргъгонд ӕрцӕуа е ‘сфинсунмӕ еци аргъӕй.

Заводи зӕнхитӕ раздӕр бал гъӕуй балансбӕл исӕвӕрун, никкӕдзос сӕ кӕнун, исаразун си рекультиваци. Нӕ гъудимӕ гӕсгӕ, заводӕй ес испайдагӕнӕн куд промышленнон фӕзуат, еци хузи. Идарддӕр ӕркӕсдзинан, ци си рауайдзӕнӕй, уомӕ. Уодзӕнӕй си нӕуӕг кустуӕттӕ исаразуни гӕнӕнтӕ дӕр, зӕгъӕн, индустриалон парк, технопарк ӕма уотӕ идарддӕр.

Иннӕ ахсгиаг фарста – клинкер. Заводи хецау – Урали хуӕнхон-металлургон  компаний хӕццӕ раздӕр куд бадзубанди кодтан, уомӕ гӕсгӕ си е ласун райдӕдта ӕма ‘й рекультиваци кӕнуй.

– Уӕрӕсей Президент Владимир Путини хӕццӕ ку фембалдтӕ, уӕд уе ‘хсӕн дзубанди рауадӕй, дзӕгъӕллӕуд нӕмӕ ка кӕнуй, еци промышленнон кустуӕттӕ Ростехи агъазӕй нӕуӕгӕй искосун кӕнунбӕл. Циуавӕр кустуӕттӕбӕл цӕуй дзубанди ӕма ци хузи ес испайдагӕнӕн сӕ гъомусӕй?

– Нуртӕккӕ архайӕн проектбӕл, ӕнгом куст кӕнӕн Ростехи хӕццӕ. Етӕ бӕлвурд ӕвзарунцӕ алли технологи дӕр, кустуатӕн ӕ гъомус, ӕ гӕнӕнтӕ. Цӕгат Иристони хъӕбӕр берӕ ес, дзӕгъӕллӕуд кӕнунӕн ӕвгъау ка ‘й, уӕхӕн промышленнон фӕзуӕттӕ. Еугур аци фарстатӕ нисангонд ӕнцӕ программи дуккаг хай – экономики.

«Электроцинки» хузӕн агъазиау промышленнон кустуат нӕмӕ нуртӕккӕ уа – е ӕнӕмӕнгӕ гъӕугӕ нӕй, алкедӕр ӕй лӕдӕруй. Ӕма ‘й иснӕуӕг кӕнуни фӕндӕ дӕр неке кӕнуй. Фал нӕмӕ адтӕй, зӕгъӕн, завод «Кристалл». Уагъта ӕрхи, уӕдта ӕ архайд фӕкъкъулумпи ӕй, ӕма берӕ рӕстӕг кустуат дзӕгъӕллӕуд кодта. Нур фӕззиндтӕй инвестор – уӕрӕсейаг компани, косун райдӕдта, ӕма 1 февралӕй, нуриккон экологон домӕнтӕн дзуапп ка дӕтдзӕнӕй, уӕхӕн ӕрхи тайуни куст кӕнун райдайдзӕнӕнцӕ.

– Коронавируси фарста ке нӕ тухсун кӕнуй, уӕхӕн адӕймаг нӕййес. Тагъд агъази клиникон сӕйгӕдони амӕй размӕ ци ӕнӕнгъӕлӕги цау ӕрцудӕй, уой фӕсте ду байхӕс кодтай, цӕмӕй республики еугур сӕйгӕдӕнтти дӕр ӕвӕрд ӕрцӕуонцӕ тауӕггури станцитӕ. Еци куст нуртӕккӕ ци уавӕри ӕй, ӕма кӕдмӕ пълан кӕнетӕ кӕронмӕ ‘й рахъӕртун кӕнун?

– Тӕнӕг тауӕггури, уӕдта гази хузӕн тауӕггури станцитӕ балхӕнунӕн ӕма сӕ исӕвӕрунӕн ци гӕнӕнтӕ ес, уони сӕ еугурей дӕр равзурстан. Республики ӕртӕ сӕйгӕдонеми тауӕггури станцитӕ цӕмӕй исӕвӕрӕн, уой туххӕй нин федералон бюджетӕй радех кодтонцӕ 97 миллион соми. Ци тауӕггур дӕтдзӕнӕнцӕ, уомӕн ӕ гурахст уотӕ берӕ кӕд нӕ уодзӕнӕй – суткӕмӕ 1,5-2 тонни, – уӕддӕр нин сӕ фӕрци уодзӕнӕй тауӕггур фӕстауӕрцӕ кӕнуни гӕнӕн. Фал уомӕй уӕлдай ма раздӕри хузӕн ӕлхӕндзинан тауӕггур Краснодари крайи ӕма Ростови облӕсти.

– Ковидӕй сӕйгити кӕми дзӕбӕх кӕнунцӕ, Дзӕуӕгигъӕуи уӕхӕн госпитӕлтӕй еуеми ци цаутӕ адтӕй, уонӕн бунат гъӕуама ма уа.

– Къурцдзӕвӕни нӕ ка бакӕна, уӕхӕн цаутӕ нӕмӕ нӕййес, ӕма, цӕмӕй идарддӕр ма уонцӕ, уобӕл архайӕн. Бустӕги ӕдухст дӕр нӕ ан, ке зӕгъун ӕй гъӕуй, фал тауӕггурй гъӕуагӕ  ба не ‘ййафӕн, ласунцӕ нӕмӕ ‘й алли бон дӕр.

– Уогӕ, ковиди хӕццӕ баст уавӕр Цӕгат Иристони нуртӕккӕ циуавӕр ӕй? Сӕйгитӕ берӕ ес? Вакцинаци куд цӕуй?

– Нези парахаттӕн аргъгонд ци коэффиценттӕмӕ гӕсгӕ цӕуй, уонӕмӕ гӕсгӕ нӕмӕ е еу коэффицентӕй дӕр минкъийдӕр ӕй. Фал нези парахат не ‘руадзуни гӕрӕнтӕ нӕма есӕн, уомӕн ӕма сӕйгитӕ нурмӕ бал кӕнунцӕ фулдӕр. Уой хӕццӕ, сӕйгӕдонӕмӕ ласун ке багъӕуй, уӕхӕн сӕйгити нимӕдзӕ фӕмминкъийдӕр ӕй, фал ес хъӕбӕр уӕззау сӕйгитӕ дӕр.

Архайӕн, цӕмӕй тесттӕ кӕнонцӕ, гӕнӕн цӕйбӕрцӕ ес, уой бӕрцӕ фулдӕр адӕм, нез ӕ райдайӕни куд исбӕрӕг уа, уотӕ. Нуртӕккӕ дӕр бабӕй райстан 30 мин экспресс-тести, ӕма сӕ байуардзинан. Уӕдта, айдагъ ахурадон косӕндӕнттӕбӕл нӕ. Зӕгъӕн, кадӕр аразуй циуавӕрдӕр дзиллон мадзал, ӕма имӕ адӕм цӕуй, уӕд сӕ къохи гъӕуама уа справкӕ, кенӕ ба медӕмӕ цӕугӕй син тест исаразун кӕндзӕнӕнцӕ. Нуртӕккӕ базармӕ кенӕ базарадон устур центрмӕ цӕмӕй бацӕуай, уой туххӕй дин исаразун кӕндзӕнӕнцӕ тест. Уомӕй уӕлдай, кустдӕтгутӕн сӕ размӕ исӕвардтан ихӕс, цӕмӕй сӕхуӕдтӕ дӕр тесттӕ ӕлхӕнонцӕ ӕма сӕ сӕ косгутӕн аразонцӕ. Скъоладзаути сӕ фӕллад уадзунмӕ рауагътан раздӕр, астӕуккаг ӕма хестӕр кълӕсти ахурдзаутӕ ба къуӕрей кӕронмӕ ахур кӕндзӕнӕнцӕ идӕрддзӕфмӕ уагӕй. Адӕм берӕгӕйттӕй кӕми фӕуунцӕ, уӕхӕн бунӕттӕмӕ нур  бацӕуӕн нӕбал уодзӕнӕй ӕнӕ QR-кодӕй.

Аци мӕйӕ ма нин уодзӕнӕй зингомау. Уой фӕсте ба, мӕнмӕ гӕсгӕ, уавӕр фӕннивӕбӕлдӕр уодзӕнӕй, ӕма сӕйгитӕ минкъийдӕр кӕнун райдайдзӕнӕнцӕ. Адтӕй нӕмӕ уӕхӕн цаутӕ дӕр, гъулӕггагӕн, ӕма адӕм мӕнгӕ справкитӕ ӕлхӕдтонцӕ. Фал сӕ базудтан.

Адӕми сӕ хӕдзӕртти исбадун кӕнун ӕй зин гъуддаг. Хурз, ӕма минкъийгай адӕм лӕдӕрун райдӕдтонцӕ, вакцинӕ ке ‘й незӕй багъӕуай кӕнуни хуӕздӕр фӕрӕзнӕ. Раздӕр вакцинӕ искӕнунмӕ бонмӕ цудӕй 100-200 адӕймаги, нур ба фӕууй минӕй дӕр фулдӕр. Мадта нӕмӕ вакцинитӕ дӕр ес фагӕ.

– Кӕд гӕнӕн ес, уӕд радзубанди кӕнӕн, туризми къабазӕ региони куд парахат кӕнуй, уобӕл. Ци уавӕри ӕй нуртӕккӕ сӕйраг туристон проект – курорт «Мамисон» ӕма куд ирӕзуй ӕ инфраструктурӕ? Арӕзт си ци ‘рцудӕй, ӕма, арӕзтадон куститӕ фиццаг ради кӕронмӕ рахъӕртун кӕнунӕн фӕрӕзнитӕ фагӕ ес ӕви нӕ?

– «Мамисон»-и кой ку кӕнӕн, уӕд мах ӕрдигӕй дӕр, инвесторти ‘рдигӕй дӕр куст цӕуй ӕнӕкъулумпийӕй. Еугур цӕттӕгӕнӕн куститӕ дӕр си кӕронмӕ рахъӕрдтӕнцӕ. Газ имӕ ци хузи хъӕртдзӕнӕй, е нуриуӕнгӕ исбӕлвурд ӕй, электрон тухӕ, дон кӕбӕлти цӕудзӕнӕнцӕ, уомӕ дӕр нуртӕкки каст цӕуй. «Мамисон»-мӕ цӕуӕг надбӕл ци тъунел ес, е аци анзи кӕронмӕ уодзӕнӕй цӕттӕ. Гъӕугӕ ефтонггӕрзтӕ ӕлхӕнун ӕма сӕ ӕвӕрун райдайдзинан нӕуӕг анзи. Еумӕ райсгӕй, къулумпитӕ нӕййес.

2022 анзи райдайдзӕнӕнцӕ арӕзтадон-монтажгӕнӕн куститӕ, ӕма сӕ фиццаг хай гъӕуама цӕттӕ уа 2023 анзи кӕронмӕ. Кустити дуккаг хай рахъӕртдзӕнӕй 2023-2025 ӕнзтӕбӕл. Архайунмӕ цӕттӕ ка ‘й, уӕхӕн инвестортӕ ес, ӕма сӕ еугуремӕн дӕр куст уодзӕнӕй. Сӕ хъӕппӕрестӕмӕ син кӕсӕн ӕма сӕ ӕвзарӕн. Дзубанди цӕуй уобӕл, ӕма курортӕн гъӕуама уа, ка ‘й дардзӕнӕй, разамунддӕттӕг уӕхӕн компани. Нуртӕккӕ ба бал уавӕр ӕй уотӕ: «Цӕгат Кавкази курорттӕ» дзуапп дӕттуй, канатӕй арӕзт ка уодзӕнӕй, еци нӕдтӕбӕл, инвестор – туристтӕ кӕми ӕрбунат кӕндзӕнӕнцӕ, уобӕл, мах ба – инфраструктурӕбӕл.

Иннӕ инвестортӕ дӕр се ‘ргом раздахтонцӕ «Мамисон»-мӕ, фӕззиндтӕй сӕмӕ цӕмӕдесдзийнадӕ аци проектмӕ. Цӕмӕн? Уомӕн ӕма нӕмӕ ‘рцудӕнцӕ ӕма сӕхе цӕститӕй фӕууидтонцӕ, царди рауадзунмӕ проекти берӕ ке нӕбал гъӕуй, уой. Еугур инфраструктурӕ дӕр ӕй цӕттӕ. Ӕппунфӕстаг фӕндӕ кӕнӕн айдагъ туристти фӕлладуагъдӕн фадуӕттӕ исаразун нӕ, фал си санаторон-курортон дзӕбӕхгӕнӕндонӕ исаразун.

– Дзӕуӕгигъӕуи аэропорт идарддӕр куд ирӕздзӕнӕй? Хӕстӕгдӕр рӕстӕги маршруттӕ фӕффулдӕр кӕнуни фӕндӕ ес ӕви нӕ?

– Куддӕр нӕмӕ туристтӕ фулдӕр цӕун райдайа, уотӕ фӕффулдӕр кӕндзинан аэромаршруттӕ дӕр. Рейситӕ нӕмӕ цӕмӕй фулдӕр уа, уой туххӕй нуриуӕнгӕ дӕр кӕнӕн финансон агъаз, куд федералон ӕхцати фӕрци, уотӕ республикон бюджети фӕрци дӕр. Хуӕдтӕхгутӕн се ‘рбадуни ӕма се ‘стӕхуни фӕзӕ ‘й хъӕбӕр хуарз уавӕри, аразун райдӕдтан вокзали нӕуӕг бӕстихай, аразуй ӕй, устур фӕлтӕрддзийнадӕ кӕмӕ ес, уӕхӕн кустуат – «Новапорт».

Уалдзӕги Дзӕуӕгигъӕуи аэропорти фӕззиндтӕй рейситӕ Каирмӕ, Сомехмӕ, Азербайджанмӕ. Фӕндӕ кӕнӕн уӕзӕгтӕ ласӕг авиатранспорти нимӕдзӕ фӕффулдӕр кӕнун дӕр. Уомӕ гӕсгӕ нӕ пълӕнтти ес уӕзӕгти терминал исаразун.

Уогӕ, транспорти инфраструктурӕ Цӕгат Иристони хъӕбӕр райрӕзтӕй: ес нӕмӕ ӕфсӕнвӕндаг, автомобилон нӕдти хизӕг, паддзахадон арӕнти сӕрти уадзӕн пункттӕ – еу Уӕллаг Зӕрӕмӕги, е ӕй Хонсар Иристонмӕ над, иннӕ ба – Ларси, Гурдзистон ӕма Цӕгат Иристони арӕнтӕбӕл. Уӕллаг Ларсбӕл уӕзӕгтӕласӕг транспорт хъӕбӕр берӕ цӕуй. Еци машинттӕ цӕунцӕ Туркмӕ, Азербайджанмӕ, Сомехмӕ, Иранмӕ. Еу дзурдӕй, нӕ гӕнӕнтӕ берӕ ‘нцӕ. Пълӕнттӕ дӕр – уотӕ.