Василий Сталин

Василий Сталин райгурдæй 1921 анзи 24 мартъий. Адтæй ин амондгун советон сабийдогæ. Борхелæ, фудаг биццеу, дууитæ есагæ, ахид фæлледзидæ скъолайæй футболæй гъазунмæ, уроктæ ниууадзидæ, уотемæй. Æ ахургæнгутæй алкæмæ нæ разиндтæй æ хæццæ тох кæнуни лæгдзийнадæ, кæд сæ æ фидæ Сталин гъæддухæй карздæр мадзæлттæ агурдта, уæддæр. «Дикаренок с неорганизованной волей, – дзурдта е æ фурти туххæй. – Его избаловали всякие кумы и кумушки, то и дело подчеркивающие, что он сын Сталина…»

Куддæртæй аст къласи фæцæй Вася æма æ хестæр æнсувæр Якови хузæн е дæр артиллерион училищемæ бацудæй ахур кæнунмæ, фал æй анзи фæсте ниууагъта. Инсæйæймаг æноси 30-аг æнзти фæсевæд бæлдтæнцæ авиаций иннæ лæхъуæнтау «дуккаг Чкалови» хузæн исунбæл. Уомæ бæлдтæй Вася дæр, æма уой туххæй ахур кæнунмæ рандæ ‘й Хъириммæ, Качини авиацион скъоламæ.

Курсанттæ уарзтонцæ «принци» æ игъæлдзæгдзийнадæ æма хумæтæгдзийнади туххæй, фал ами дæр æ фудаг миутæ нæ уагъта. Скъолай хецау Иванов Сталинæн игъосун кодта Василий, дан, рæстæгæй-рæстæгмæ теоретикон ахуртæ ниууадзуй. Афоризми хузæн рауадæй Сталини седт æ фуртмæ: «Если ты любишь меня, то полюби теорию…»

Дууæ анзей фæсте Вася сæребарæй «накæ кодта» уæлдæфи. Райдæдта тугъд. Фиццаг бæнтти уацари бахаудтæй Яков Джугашвили. Уæлдæфон тугъдтити фæммард æнцæ Тимур Фрунзе æма Владимир Микоян, æбæрæгæй фесавдæй Хрущеви фурт Леонид. Уой фæсте фæтæги кæстæр фуртæн тугъдон ратахтитæ аразуни барæ нæбал лæвардтонцæ. Василий гъезæмарæ кодта, æ тæлфагæ уод нæ бухстæй гæгъæдити хæццæ архайуни кустæн. Айдагъдæр 1943 анзи январи райервазтæй арвмæ, иснисан æй кодтонцæ, Сталингради тугъди ка фескъуæлхтæй, еци 32-аг дæрæнгæнæг авиацион полкки командирæй. 1944 анзи иссæй, Берлинмæ ка бахъæрдтæй, еци дивизий командæгæнæг. Цæмæдесаг факт: Василийи хæццæ службæ кодта Советон Цæдеси дууæ хатти Бæгъатæр Виталий Попков, е иссæй кинонивæ «В бой идут одни старики»-йи сæйраг архайæги прототип. «Хъæбæр хуарз тæхæг, арæхстгин, æцæг виртуоз», – дзурдтонцæ Василийæй е ’мбæлттæ.

Тæхæг Василий Сталин адтæй фæлмæнзæрдæ, беретæн байагъаз кодта. Уой туххæй æй адæм уарзтонцæ. Уогæ, беретæ уотæ дæр нимадтонцæ, гъома, Сталини фурт «æ сæри хæццæ лимæн нæй, зæгъгæ». Василий ахид ракъахидæ хилæ, берæ ’й нæ гъудæй бæрнон косгути рази Берияй ралгъетунæн. Зундгонд кинодокументалисти бийнойнаги хæццæ ин ци роман адтæй, Сталин уой ку базудта, уæд загъта «вернуть эту дуру» æ лæгæн, фурти ба, дан, ахæстдони исбадун кæнетæ. 1943 анзи ба ’й æ служби бунатæй исесун кодта, командири бунатæй – уæд тæхгутæ, сæ сæргъи Василий, уотемæй рандæнцæ кæсалгдзауæни, æнгурти бæсти сæмæ адтæй дзармадзани нæмгутæ æма цалдæр адæймаги фидбилизи бахаудтæнцæ…

Фал Василийæн аци хатт дæр неци адтæй. Лейтенанти цинæй райдайгæй, 1942 анзи е «исхизтæй» болкъонмæ. Уæхæн бæрзæндæмæ истахт уæд кæмæндæрти æнцойнæ нæ лæвардта, хицæ имæ кодтонцæ. Инæлари цин раттунмæ ’й бавдистонцæ æртæ хатти, фал Сталини хæццæ бадзубанди кæнун æнцон нæ адтæй. Уæддæр 1946 анзи Василий 25-анздзудæй иссæй инæлар.

Цубурæй зинтæй ранимайæн ес, æригон инæлар тугъди фæсте Мæскуй æфсæддон зилди Æфсæддон-уæлдæфон тухти командæгæнæг уогæй, ци гъуддæгутæ исаразта, уонæн. Æ разамундæй тагъд искустонцæ ихæлд аэродромтæ, æфсæддон зилд «деденæг ракалдта», хæдзæрттæ кæмæн нæ адтæй, уонæн равардтонцæ фатертæ, цæрæнуат. Уæд исирæзтæй Æфсæддон-уæлдæфон тухти зундгонд спортивон клуб ЦСКА-йи спорткомплекси гъазæн зал æма 50 метрей дæргъæн накæгæнæн бассейни хæццæ.

Василий 1946 анзæй фæстæмæ Мæскуй сæрмæ исаразта 14 уæлдæфон паради. 1952 анзи паради рацуд ке фæкъкъулумпи æй, е (уæд лæгъуз бонигъæди фудæй ниппурхæ ‘й хуæдтæхæг æма Сталин исиста Василийи æ бунатæй) æй хъæбæр бахъор кодта, æ нифс ин басаста.

Уотæ зæгъæн ес, æма 1953 анзи 5 мартъий æ фидæ ку рамардæй, уæд фæцæй æ фурти цард дæр. Сæ рахастдзийнæдтæ адтæнцæ вазуггин, фал айдагъдæр Сталини, æ фурти хуарз ка лæдæрдтæй, еци фиди бон адтæй уотæ бакæнун, цæмæй Василий æхе лæдæра Василийæй, æма айдагъдæр æ фидæн æвдиста фудаг Василий, лæг ке æй, уой. Сталини æвæрæн бони е кудтæй хæкъурццæй æма дзурдта, мæ фиди мин маргæ ракодтонцæ, зæгъгæ. Еу мæйи фæсте еци эмоционалон æнкъарæнтæ разиндтæнцæ фудгингæнæн акти: «Позволил себе клеветнические измышления в адрес партии и правительства…», «антисоветские высказывания»… Берия æ маст исиста фæтæги фуртæй.

Абони дæр ма Мæскуй федауцæдæр бæстихæйттæ ‘нцæ, Василийи хъæппæресæй арæзт ка ‘рцудæй æма ’й ке туххæй исбадун кодтонцæ, еци рæсугъд аййев хæдзæрттæ. Е Мæскуй æфсæддон зилди еугур тæхгутæн дæр исаразун кодта хуæрзвадуат минкъий хæдзæрттæ æма сæ ракодта къазарматæй æма æмдзæрæнтæй.

Василийæн истæрхон кодтонцæ æма бадтæй сахар Владимири ахæстдони, æ муггаг ба уæд адтæй… Васильев. 1959 анзи æй иссæребарæ кодтонцæ, равардтонцæ ин фæстæмæ е ’фсæддон цин, хуæрзеугутæ, иснисан ин кодтонцæ пенси, 1960 анзи ба æй нæуæгæй ниййахæстонцæ – еуемæй, Хрущев Сталинæн айдагъ æ номæй дæр тæрсгæ кодта, иннемæй ба Василий исфæндæ кодта æ бафхуæрди туххæй дуйнеуон æмæхсæнади гъуди базонун.

1961 анзи рацудæй ахæстдонæй сахъат адæймагæй. Ку ’й уæгъдæ кодтонцæ, уæд ин дзурдтонцæ, цæмæй æ муггаг раййева. Василий уобæл не ’сарази æй. Æма ин уæд Василий Джугашвилий номбæл паспорт равардтонцæ æма ‘й Казанмæ мæлунмæ рарвистонцæ. 1962 анзи 19 мартъий æцæгæйдæр рамардæй уоми. Нуриуæнгæ дæр Василий Иосифи фурт Сталини бийнонтæй æруагæс кæнуй, рамæлунмæ ин Хрущеви КГБ-й агент, медицинон хуæрæ Мария Нузберг ке фæййагъаз кодта, е.

Æфсæддон дарæси ка адтæй, уонæн æ æвæрæн бони уоми уни барæ нæ лæвардтонцæ. Цæстæ æхемæ æздахта, пъæлитотæ кæбæл адтæй, еци нæлгоймæгти къуар. Марди кирæмæ ку ’рбахæстæг æнцæ, уæд сæ пъæлитоти цæппæртæ рафтудтонцæ æма сæ реутæбæл адæм фæууидтонцæ Бæгъатæрти Сугъзæрийнæ Стъалутæ, ордентæ. Уотемæй фæндараст загътонцæ сæ тугъдон æмбалæн.

Мæнæ куд дзурдта отставки болкъон И.П. Травников: «Василийи рамарун кодта Хрущев. Василий берæ зудта уой æма æ алфамбулай ка адтæй, уони туххæй».

Зундгонд советолог А. Авторханови гъуди ба ‘й уæхæн: «Æ хуæрæ уотæ гъуди кæнуй, гъома, алкоголизмæй рамардæй, фал нæ, ес дуйней æндæр æгъатирдæр нез – политикæ. Е рамардæй уомæй».

Василий берæ рæстæги дæргъи нигæд адтæй æ мадæ æма фидæй идæрддзæф рауæн, Казани. Æ тугъдон æмбæлттæй ма уодæгас ка адтæй, етæ еу æма дууæ хатти нæ курдтонцæ, цæмæй ин тæрхонгонд ке адтæй, уой исесун кæнонцæ, исраст æй кæнонцæ, уомæн æма арæзтадæн ци æхцай фæрæзнитæ раттун кодта, уонæй еу сом дæр æ дзиппи не ’сæвардта, еу банки дæр æ номбæл хигъд нæ байгон кодта. 1999 анзи рæстдзийнадæ уæддæр фæууæлахез æй: Василий Сталини исраст кодтонцæ, 2002 анзи ба ин æ мард Казанæй æрбаластонцæ æма ’й байвардтонцæ Мæскуй Троекурови уæлмæрдти.

Æ дæлбарæ ка адтæй, уонæй еу, Советон Цæдеси Бæгъатæр, авиаций инæлар-майор С.М. Крамаренко æ тугъдон имисуйнæгтæ «Против «мессеров» и сейбров», зæгъгæ, уоми финсуй: «Без колебаний я скажу, что Василия Сталина летчики любили. Несмотря на то, что он был сыном самого Вождя, он честно воевал в Великую Отечественную войну, прошел и Сталинград, и дошел до Берлина, а для любого фронтовика это значит многое…

Я уверен, что история все расставит по своим местам и имя генерал – лейтенанта авиации Василия Сталина войдет в историю Великой Отечественной войны, как образец честного и смелого летчика и командира».

АЛЕКСАНДР ЩЕРБАКОВ

Сталин, Фрунзе, Микоян – аци муггæгтæ газеткæсгутæн зундгонд æнцæ. Фал Щербакови, æвæдзи, алке нæ зондзæнæй. Адæймагмæ ес иронх кæнуни менеуæг. Ка ’й, зонуй, ескæмæй феронх æй, ка адтæй нæ бæсти – ССР Цæдеси æхсæнадон æма политикон царди Щербаков, уой, уæд уин æй цубурæй уæ зæрдæбæл æрлæуун кæндзинан.

Алексей Сергейи фурт Щербаков адтæй партион æма паддзахадон архайæг, 1917 анзи Октябри революций архайæг. Райгурдæй 1901 анзи. 1918 анзæй фæстæмæ адтæй фæскомцæдесон æма партион косæг. 1938 анзæй – Еугурцæдесон коммунистон (большевикти) партий – ЕК(б)П-й Мæскуй горкоми фиццаг секретарь, 1941 анзæй еци-еу рæстæги адтæй ЕК(б) П-й ЦК-й секретарь дæр. 1942 анзæй фæстæмæ инæлар-болкъон А.С. Щербаков адтæй Советон Æфсади Сæйраг Политуправлений хецау, тугъдон-политикон пропаганди Совети сæрдар, ССР Цæдеси гъæуайкæнуйнади наркоми хуæдæййевæг, Совинформбюрой хецау. Адтæй Мæскуй гъæуайкæнуйнади разамонгутæй еу 1941 анзи. 1937 анзи æвзурст æрцудæй ССР Цæдеси Сæйраг Совети депутатæй, 1939 анзи – ЕК(б)П-й ЦК-й иуонгæй, ЦК-й Оргбюрой иуонгæй, 1941 анзи ба – ЦК-й Политбюрой иуонгæй. Хуарзæнхæгонд æрцудæй Ленини æртæ орденæй, Суворови 1-аг къæпхæни, Кутузови 1-аг къæпхæни, Устур Фидибæстон тугъди 1-аг къæпхæни ордентæй. Рамардæй 1945 анзи. Æ урнæ æртхотæги хæццæ æй Кремли фарси. Щербаков æ фуртбæл исæвардта æхе ном – Александр. Е райгурдæй 1925 анзи 15 сентябри. 1943 анзи Алексей Микояни хæццæ каст фæцæй тæхгути Вязникови æфсæддон авиацион скъола. Архайдта Фидибæсти Устур тугъди. 1944 анзи 20 октябрмæ адтæй 12-аг гвардион кунæггæнæг авиацион полки, уой фæсте ба – сахар Мæскуй арвгъæуайгæнæг æфсæдти, Белорусаг фронти 176-аг гвардион кунæггæнæг авиацион полки, æргæлста еу фашистон хуæдтæхæг.

1951 анзи каст фæцæй профессор Н.Е. Жуковскийи номбæл Æфсæддон-уæлдæфон инженерон академи æма уæдæй фæстæмæ кодта фæлварæн куститæ. Æвзурста Миг-19, Як-25 РВ, Як-27Р, Миг-21ф-13, Су-9, Су-7б, Як-28п, Миг-25п, Миг-23, Миг -27, Су-24 æма Су-25 хуæдтæхгутæ. Уомæй уæлдай ма бавзурста берæ кунæггæнæн хуæдтæхгутæ.

1986 анзæй фæстæмæ авиаций болкъон Щербаков рацудæй отставки. Советон Цæдеси Бæгъатæри ном ин лæвæрд æрцудæй 1971 анзи.

ССР Цæдеси æскъуæлхт тæхæг-æвзарæг, техникон наукити кандидат Александр Щербаков хуарзæнхæгонд æрцудæй Ленини, Сурх Турусай, Устур Фидибæстон тугъди 1-аг æма 2-аг къæпхæнти æма Сурх Турусай ордентæй, берæ майдантæй.

ТИМУР ФРУНЗЕ

Зундгонд æфсæддон архайæг Михаил Фрунзей фурт Тимур райгурдæй 1923 анз 5 апърели. Биццеубæл æртæ анзи дæр нæма цудæй, уотемæй рамардæй æ фидæ. Сувæллон цæйбæрцæдæр рæстæг имиста æ фиди гъар къох, æ фæлмæн дзурд æма уарзон цæстингас. Айдагъдæр уой фæсте, ку раустур æй, уæд балæдæрдтæй лæхъуæн, легендарон бæгъатæри æма Сурх Æфсади æфсæддони фурт ке æй, уой.

Минкъий седзæр Тимури, æ уарзондæр лимæни биццеуи, ахид бадун кодта æ уæргутæбæл Климент Ворошилов – ССР Цæдеси æфсæддон æма денгизон гъуддæгути нарком. 1931 анзæй фæстæмæ Тимур гъомбæл кодта К.Е. Ворошилови хæдзари. Ном Тимур зæрдæбæл æрлæуун кæнуй хоргун Астæуккаг Ази, æ цитгин фидæ кæми райгурдæй, гъомбæл кодта, уæдта бабæй уæлахез кæми кодта, еци бæстæ.

Æфсæддон-уæлдæфон тухти сæрмагонд скъола каст фæууни фæсте Тимур ахур кодта æма 1941 анзи хъæбæр хуарз бæрæггæнæнти хæццæ каст фæцæй Качини æфсæддон авиацион училище.

Фæскомцæдесон Фрунзе æгъдаугин æма коммæгæс уогæй, бæрæг дардта курсантти ’хсæн. Мадта куд: Сурх Æфсад аразгутæй еуей фурт, Ворошилови гъомбæлкæнуйнаг, æ минкъийæй фæстæмæ æфсæддон хуæздæр традицитæ æ тоги кæмæн бацудæнцæ.

Устур Фидибæстон тугъди тæмæни лейтенант Фрунзе адтæй Цæгат-Нигулæн фронти 52-аг авиадивизий 161-аг дæрæнгæнæг авиацион полкки дæрæнгæнæг. Полкки командир хуарз цæстæй кастæй номдзуд æфсæддони фуртмæ, бафæдзахста ин аэродром гъæуай кæнун. Балæдæрдтæй æй æригон тæхæг æма ин еу бон уотæ зæгъуй: «Корун ди, цæмæй мæ тугъдмæ рарветай, куд рæнгъон тæхæги, уотæ, – æма ма бафтудта: «Не заставляйте меня краснеть перед памятью отца».

1941 анзи декабрæй фæстæмæ Тимур тахтæй тугъдон ихæстæ æнхæст кæнунмæ, исаразта фараст æнтæстгин ратахти Новгороди облæсти горæт Старая Руссайи райони. Æртæ уæлдæфон тугъдеми архайгæй æхуæдæг æргæлста знаги дууæ хуæдтæхæги, еу немуцаг хуæдтæхæг ба – е ’мбæлттæй кедæр хæццæ.

1942 анзи 19 январи Тимур æма æ цæги (звено) командир лейтенант Шутов уæлдæфи рауидтонцæ немуцаг хуæдтæхæг «Хеншель-126». Тимур ибæл атаки рацудæй æма ’й æргæлста. Уæдмæ фæззиндтæнцæ знаги 30 бомбæкалæн хуæдтæхæги, сæ гъæуайгæнæг аст дæрæнгæнæг хуæдтæхæгей хæццæ. Берæ гъуди кæнунæн рæстæг нæбал адтæй, тохи бацудæнцæ «мессершмитти» хæццæ. Еуей си æргæлстонцæ. Хъауритæ æмхузон нæ адтæнцæ. Шутови хуæдтæхæг фæццæф æй. Командир исарæхстæй, нæхе æфсæдтæ кæми адтæнцæ, уоми æй æ «губунбæл» æрбадун кæнунмæ. Тимур Фрунзе бæгъатæрæй тухтæй знаги æхсæз дæрæнгæнæгей хæццæ. Æ гилдзитæ ку фæцæнцæ, уæд æй фашисттæ хæстæгæй æрбахстонцæ. Хуæдтæхæг æрхаудтæй Старорусский райони гъæу Отвиднойæй 500 метри идарддæр. Бæгъатæр тæхæги фиццаг уоми банигæдтонцæ, 50-аг æнзти ба ’й искъахтонцæ æма ’й Новодевичьей уæлмæрдти банигæдтонцæ.

1942 анзи 16 мартъий лейтенант Фрунзейæн æ рамæлæти фæсте лæвæрд æрцудæй Советон Цæдеси Бæгъатæри ном. Æ ном æностæмæ финст æрцудæй 161-аг дæрæнгæнæг авиацион полкки 1-аг эскадрилий номхигъди.

Рацæудзæнæнцæ æностæ, фал нæ феронх уодзæнæй Сурх Æфсад аразгутæй еуей – Михаил Фрунзей ном. Уой хæццæ нæ адæм сæ зæрдæбæл дардзæнæнцæ æхсаргин тæхæг – Советон Цæдеси Бæгъатæр Тимур Фрунзей ном дæр. Уомæн æ цубур цард ферттивта ирдæй, æ фиди æндон æма уæлахезон æхсаргардау.

СТЕПАН МИКОЯН

Еугурцæдесон Коммунистон (большевикти) партий ÆК(б)П-й (СЦКП) Политбюрой иуонг Анастас Ивани фурт Микояни фондз фуртемæй цуппар бацудæнцæ авиацимæ. Сæ фиди æнсувæр, зундгонд авиаконструктор Артем Микояни фæрци си æртæ иссæнцæ æфсæддон тæхгутæ, еу ба – авиаинженер.

Хестæр фурт Степан райгурдæй 1922 анзи 12 июни. Тимур Фрунзей хæццæ еумæ тæхгути скъола фæууни фæсте (ахур кодтонцæ И-16 хуæдтæхæгбæл тæхун) Степани рарвистонцæ багъæуаги авиацион полкмæ, уæдта бабæй 16-аг дæрæнгæнæг полкмæ Мæскуй бунмæ. Уой равзурста Василий Сталин 434 дæрæнгæнæг авиацион полк (КАП) аразгæй (фæстæдæр хундтæй 32-аг гвардион кап), уоми 1941 анзи октябри фиццаг хатт фæттахтæй нæуæг дæрæнгæнæг Як-1-бæл. Ратахт адтæй æнахур. Тæхгутæн хуæдтæхæги нæуæг хузти тæхуни барæ раттунцæ еци нæуæг хузи дууæбунатон ахурадон-тугъдон хуæдтæхæгбæл æй бавзаруни фæсте, фал промышленность гъе уæд бавналдта уæхæн хуæдтæхгутæ уадзунмæ.

Æ командир Василий Сталини хæццæ еумæ Степан бацудæй лæууæни ци «Як-1» лæудтæй, уомæ. Василий æхуæдæг нурма æрæги, ахурадон-тугъдон хуæдтæхæгбæл нæ тæхгæй, ратахтæй еци хуæдтæхæгбæл, æма минкъий ма гъудæй, уæдта æрцудайдæ фидбилиз. Гъуддаг уой медæгæ ’й, æма «Як»-и «раскъæруни идæрддзæг» æй дууæ хатти фулдæр, Ил-16-и хæццæ рабаргæй. Василийи бон нæ бацæй фиццаг дууæ бафæлварæней фæсте зæнхæбæл æрбадун, айдагъдæр æртиккаг æрбазилди æрбадтæй, уомæй дæр аэродроми æмбесбæл. Еци æмбесбæл уайтæккæ разелгæй, хуæдтæхæг рагæпп кодта аэродроммæ хæстæг æфсæнвæндагмæ. Æ амондæн, рельсити размæ фахс адтæй лигъз æма хуæдтæхæгæн трамплини агъаз фæцæй, уæлдæфи рельсити сæрти ратахтæй æма лигъз бунати зæнхæбæл æрбадтæй, еудзæвгарæ ма размæ цæугæй. Хуæдтæхæгмæ ракæсæ-бакæсæ кæнгæй, Степан фегъуста командæ:

– Степка, залезай в кабину! Застегни парашютные лямки.

Исæнхæст кодта командæ Степан, æма искосун кодта хуæдтæхæг. Æркастæй алцæмæ дæр лæмбунæг, уæдта Василий Сталини командæмæ гæсгæ истахтæй. Æма дзæбæхæй æрбадтæй зæнхæбæл. Уотæ зæгъæн ес, æма е адтæй æ фиццаг фæлварæн ратахт.

Степан тухтæй Мæскуй бунмæ, уæлдæфон тугъди æй æргæлстонцæ, фæццæф æй, сугъдтитæй уодæгасæй фæййервазтæй. Æхсæз мæйи æхе фæдздзæбæх кодта госпитæли. Ку исдзæбæх æй, уæдта – нæуæгæй фронтмæ, Сталингради тугъдмæ.

Тугъди кæронмæ хуарзæнхæгонд æрцудæй дууæ орденемæй, адтæй капитан, авиацион цæги командир, 1951 анзи каст фæцæй профессор Н.Е. Жуковскийи номбæл Æфсæддон-уæлдæфон инженерон академи. Æртæ анзей бæрцæ æвзурста Микояни, Сухойи æма Яковлеви конструкторон бюрой хайади хуæдтæхгутæ. 1964 анзи ин лæвæрд æрцудæй ССР Цæдеси æскъуæлхт тæхæг-фæлварæги ном. Хуæдтæхæг Миг-25-йи паддзахадон фæлварæнтæ исаразуни туххæй æй 1975 анзи 3 апърели исхуарзæнхæ кодтонцæ Советон Цæдеси Бæгъатæри номæй. Æ хуæрзеугути ‘хсæн ес Ленини орден, Сурх Турусай, Устур Фидибæстон тугъди фиццаг къæпхæни ордентæ, Сурх Стъалуй æртæ ордени, 20 майдани. Степан Микоян исахур кодта тæхæг аппаратти 102 хузи æма фæттахтæй 3,5 мин сахатти.

ВЛАДИМИР МИКОЯН

Владимир райгурдæй 1924 анзи. Тæхгути скъолай фæсте бацудæй 434-аг кунæггæнæг аивацион полкмæ, æма ’й æ хестæр æнсувæри хузæн рагацау бацæттæ кæнгæй, Василий Сталин исбадун кодта Як-1 хуæдтæхæгбæл. Фал, æвæдзи, Владимир æхе хъæбæр хуарз тæхæгæй равдесунмæ гъавта, æма хумæтæги зилд æркæнуни бæсти аэродроми сæрмæ равдиста уæлдæр пилотаж.

Василий Сталин æ фарсмæ лæууæг тæхгутæмæ бакастæй æма сæ рафарста: «Он нормальный ли?» – æма бардзурд равардта уæлдæфи фудагдзийнади туххæй æй фондз сутки ниййахæссун. Фæстæдæр Владимир æхсаргинæй тох кодта немуцаг асти хæццæ Сталингради тугъди. 1942 анзи 18 сентябри «Мессершмитт-109» хуæдтæхæги хæццæ уæлдæфон тугъди æ хуæдтæхæг фæццæф æй æма æрхаудтæй зæнхæмæ. Æвæдзи, уæлдæфон тугъди фæццæф æй æма фæммард æй, 18 анземæй æндæр кæбæл нæ цудæй, еци æригон тæхæг-кунæггæнæг æхуæдæг дæр.

АЛЕКСАНДР МИКОЯН

Райгурдæй 1926 анзи 20 декабри. Е ’нсувæр Владимир ку фæммард æй, уæд фарæстæймаг къласмæ цæуæг Алексей Микоян барвæндонæй рандæй фронтмæ. 1943 анзи каст фæцæй тæхгути æфсæддон-авиацион скъола æма 17-анздзудæй иссæй тæхæг-дæрæнгæнæг. Еу хатт Алексей Як-9 хуæдтæхæгбæл тахтæй, арв гъæуайгæнæг æфсæдти командæгæнæг инæлар Громин ци хуæдтæхæгбæл тахтæй, уой фæсте, æма сахар Резекнейи аэродроми ку ‘рбадтæнцæ, уæд Алексейи хуæдтæхæг, техникон æнæрæвдзæдзийнади фудæй, тормоз кæнгæй фæхъхъан æй. Тæхæги уайтæккæ хуæдтæхæги хурфæй исластонцæ æма ’й госпитæлмæ рарвистонцæ, æ цæсгон адтæй пурхæ.

Тæссаг адтæй, тæхуни кустæй æй ку исесонцæ, уомæй. Алексейæн е хъæбæр зин адтæй. Е иста е ’нсувæрти, æ лимæнти маст, фал… æ хуæдтæхæгбæл ставд финститæй адтæй æртæ дамугъай ВЛТ, гъома, Володя, Леня æма Тимæ (е ’нсувæр Владимир, Леонид Хрущев æма Тимур Фрунзе). Алексей фидбилизи ке бахаудтæй, уой туххæй базудта Василий Сталин. Иссирдта дохтиртæ, массажертæ æма фæййагъаз кодта кæстæр Микоянæн нæуæгæй тугъдон тæхгути рæнгъи æрлæуунæн.

Иосиф Виссариони фурт Сталин зæрдристæй дзурдта æ фуртæн: «Тимур Фрунзе фæммард æй, Леонид Хрущев фæммард æй, Владимир Микоян фæммард æй, Алексейи уæддæр багъæуай кæнæ». Тæхæг Алексей Микоян тухтæй тугъди кæронмæ, æма идарддæр службæ кодта æфсади. Рацудæй командири царди еугур къæпхæнтæбæл дæр, каст фæцæй æртæ академий, адтæй Туркестани æфсæддон зилди æфсæддон-уæлдæфон тухти командæгæнæг. Æ царди фулдæр хай æрвиста хуæдтæхæги кæбини. Е ’мгъуд ку æрхъæрдтæй æма ’й дохтиртæ тæхуни кустæй ку рафинстонцæ, уæд тæхгутæй берети хузæн ранигъулдæй административон кусти, æнкъард кодта, имиста арв. Ка ’й зонуй, æма уой фудæй бацудæй æнафони е ’цæг дуйнемæ дæр.

ССР Цæдеси æскъуæлхт æфсæддон тæхæг, авиаций инæлар-лейтенант Алексей Анастаси фурт Микоянбæл цудæй айдагъдæр æртинсæй анзи.

Уодзæнæй ма.