11 майя 2024

УЕДАГӔ КӔМИ НӔЙЙЕС, УОМИ БӔЛАСӔ ДӔР НӔЙЙЕС!..

24.03.2021 | 14:18

Рӕхги, 25 мартъий бӕрӕггонд цӕудзӕнӕй Уӕрӕсей культури косӕги Бон. Раст зӕгъгӕй, нӕ фидибӕстон культури кӕцидӕр къабӕзтӕн ес сӕхе профессионалон бӕрӕгбӕнттӕ – циртдзӕвӕнтӕ гъӕуай кӕнуни Бон, музейти Бон, театри Бон, уӕрӕсейаг мухури Бон, киной Бон, киунугӕдӕнтти Бон… Фал 2007 анзи 28 августи Уӕрӕсей Президент ци Указ рауагъта, уомӕ гӕсгӕ ба нисангонд ӕрцудӕй еумӕйаг бӕрӕгбон – Уӕрӕсей культури косӕги Бон. Ӕма уӕдӕй ардӕмӕ алли анз дӕр ӕй аллихузон зӕрдӕмӕдзӕугӕ мадзӕлттӕй исцитгин кӕниуонцӕ. Аци анз, нуриккон тӕссаг эпидемиологон уавӕрти фудӕй, ка ‘й зонуй, уоййасӕбӕл парахаттӕй бӕрӕггонд не ‘рцӕудзӕнӕй. Фал уӕддӕр зӕрдиагӕй рагацау арфӕ кӕнӕн, нӕ адӕми цардиуаги агъазиау нисанеуӕг кӕмӕн ес, еци къабази еугур косгутӕн, нӕ зӕрдӕ син зӕгъуй берӕ зингӕ исфӕлдистадон ӕнтӕстдзийнӕдтӕ, цӕмӕй сӕ арфиаг кустӕй райгонд уонцӕ.

Индийаг номдзуд финсӕг ӕма философ Рабиндранат Тагор (1861-1941) кӕддӕр уотӕ финста: «Кӕцифӕнди наци дӕр гъӕуама ӕ зунди цирагъ хуссун ма уадза – цӕмӕй иннӕ нацити хӕццӕ еумӕ рохс кӕна дуйне. Ӕ цирагъ кӕмӕн расӕттуй, еци адӕмӕн дуйнеуон бӕрӕгбони бунат нӕбал фӕууй.

Ӕнамонд ӕнцӕ цирагъ кӕмӕн нӕййес, еци адӕм, фал мин хатти ӕнамонддӕр ӕнцӕ, рохс кӕмӕ адтӕй, фал ӕй кӕмӕн байстонцӕ, кенӕ ба ‘й ӕхуӕдӕг ӕвӕгӕсӕгӕй ка ниууагъта, еци адӕм…»

Ӕма, цӕмӕй ӕ адӕмбӕл уӕхӕн бӕлах ма ӕрцӕуа, уобӕл ба рӕстуодӕй архайунцӕ культури еугур къабӕзти косгутӕ. Еци гъуддаги Уӕрӕсей ӕнӕгъӕнӕй ци арӕзт цӕуй, уобӕл нуртӕккӕ нӕ дзордзинан, фал уой ба ӕнӕмӕнгӕ зӕгъун гъӕуй, ӕма нӕ республики фӕстаг ӕнзти хъӕбӕр ахсгиаг мадзӕлттӕ арӕзт ӕрцудӕй культури райрӕзти фӕдбӕл. Еци хабӕрттӕ нӕ газеткӕсгутӕн дӕр зундгонд уодзӕнӕнцӕ, уомӕн ӕма уони туххӕй аллихузон ӕрмӕгутӕ ахид мухур кӕнӕн нӕ газети.

Еузагъдӕй, нӕ республики разамунди еудадзуг цӕстдард цӕуй национ культури райрӕзти фарстатӕмӕ, равгитӕмӕ гӕсгӕ арӕзт цӕунцӕ, исаразуйнаг си ци ес, е.

КИУНУГӔ КӔСУН – ЗУНДИ РАДӔ!..

Айразмӕ уӕрӕсейаг газеттӕй еуеми мухургонд ӕрцудӕнцӕ ӕрмӕгутӕ хъӕбӕр ахсгиаг фарстай фӕдбӕл – ци уавӕри ӕй мухургонд киунугӕ кӕсуни гъуддаг. Зӕрдӕ си нецӕмӕй барохс ӕй. Кӕд ӕма кӕддӕр нимад адтан дуйней тӕккӕ кӕсагӕдӕр бӕстӕбӕл, уӕд абони ба нӕ дзиллӕ устурзӕрдӕ кӕнун байдӕдтонцӕ мухургонд киунугӕбӕл. Еци ӕрмӕгутӕй еуеми еу силгоймаг куд зӕгъуй, уотемӕй ӕй ӕ цӕрӕнбунат ӕндӕр рауӕнмӕ раййевун багъудӕй. Кӕми цардӕй, еци фатери ба имӕ хъӕбӕр берӕ дессаги киунугутӕ адтӕй. Сӕ еугурей ӕ нӕуӕг цӕрӕн рауӕнмӕ фӕлласуни равгӕ ин нӕ адтӕй. Рагӕлдзунмӕ ба хъӕбӕр ӕвгъау адтӕнцӕ. Ӕма ци сӕ фӕккӕнон, зӕгъгӕ, батухстӕй. Скъолатӕй сӕ кӕмӕндӕрти раттуйнаг адтӕй, фал сӕ нӕ райстонцӕ. Уотӕ цалдӕр киунугӕдони дӕр сӕ ерух нӕ рахаттонцӕ. Уӕд исфӕндӕ кодта сӕ берӕуӕладзугон хӕдзари фиццаг уӕладзуги ӕрбацӕуӕни син дзӕбӕх бунат искӕнон, зӕгъгӕ, кӕдимайди ба сӕ цӕргутӕй еске райсидӕ. Неке си неци райста… Ӕма мӕгур силгоймаг, ӕ цӕстисуг калгӕй, еци киунугутӕ бӕститӕй фӕххаста бугъгалӕни размӕ. Еци киунугути тӕрегъӕдӕй мӕ зӕрдӕ ӕскъунгӕ кодта, зӕгъгӕ, гъаст кодта силгоймаг, зӕрди хуастӕ цалдӕр бони фӕнниуазта…

Еци «незӕй» еуцӕйбӕрцӕдӕр фӕссахъат ӕй мах дзиллӕ дӕр. Уогӕ уавӕр нерӕнгӕ уоййасӕбӕл тӕссаг нӕма ‘й – киунугӕ ма нӕмӕ Иристони нимади ӕй: уагъд цӕунцӕ аййевадон, документалон ӕма зонадон киунугутӕ, ӕнхӕстӕй косунцӕ киунугӕдӕнттӕ, аразунцӕ киунугӕ парахатгӕнӕг мадзӕлттӕ.

Мадта уой дӕр зӕгъун гъӕуй, ӕма Цӕгат Иристони разамунд еци гъуддагмӕ уӕлдай устур ӕргом ӕздахуй. Нӕ республики Хецауади Сӕрдар Тускъати Таймораз ӕрӕги ци ӕмбурд исаразта, уоми сӕрмагондӕй баханхӕ кодта.

– Киунугӕдӕнтти киунугути фондтӕ гъӕуама фулдӕргонд цӕуонцӕ, е ӕй хъӕбӕр ахсгиаг гъуддаг. Уой хӕццӕ ба мӕ фӕндуй, цӕмӕй адӕмӕн фулдӕр равгитӕ уа киунугӕдӕнтти информатизаций фӕрӕзнитӕй парахатдӕрӕй пайда кӕнунӕн. Уомӕ гӕсгӕ, культури министри ӕргом ӕздахӕн гъӕуй, цӕмӕй аци фарстатӕ ӕмбӕрцӕ ӕнхӕстгинӕй ӕнхӕстгонд цӕуонцӕ.

Еци ӕмбурди ма ӕркастӕнцӕ Алагири райони муниципалон исконди разамунди курдиадӕмӕ, сӕ Центрон киунугӕдони фондӕн аййевадон киунугутӕ балхӕнунӕн коруй 150 мин соми. Ӕма куд баунаффӕ кодтонцӕ, уотемӕй син еци ӕхца ратдзӕнӕнцӕ республики Сӕргълӕууӕги ӕма Хецауади фӕстауӕрци фондӕй.

Ӕрӕги ба Цӕгат Иристони Хецауади Сӕрдар Тускъати Таймораз видеоконференций бастдзийнади уагӕй республики культури министр Къубалти Эльбруси хӕццӕ ци косӕг фембӕлд исаразта, уоми дзубанди цудӕй культурӕ ӕма аййевади къабази сӕйраг программитӕ ӕнхӕст кӕнуни фарстатӕбӕл.

Уонӕй еу адтӕй – театралон аййевади ирӕзт ӕма аци аййевадон къабази архайди ахедундзийнадӕ дзилли уодварнон гъомбӕлади гъуддаги. Фарӕ республики театртӕ театрдзаутӕн сӕ раздӕриккон уарзон спектакльтӕй уӕлдай ма равдистонцӕ ӕртиндӕс премьерон кусти. Етӕ ӕвдист ӕрцудӕнцӕ театртӕн айдагъ ӕхе  стационарон сценитӕбӕл нӕ, фал ма гъӕууон районти дӕр.

Къубали-фурти дзубандимӕ гӕсгӕ, исфӕлдистадон репертуармӕ нӕуӕг уадзимистӕ бафтауни фӕдбӕл куст еудадзуг цӕуй. Иристойнаг драматургти зингӕдӕр пьеситӕ театралон сценӕмӕ ӕрбаздӕхдзӕнӕнцӕ, дуйнеуон классикӕ дӕр иронхуати нӕ байзайдзӕнӕй.

Тускъай-фурт ӕ радзубандий куд баханхӕ кодта, уотемӕй театри сценӕбӕл ӕвдесун ӕнгъезуй, адӕймаги хуӕздӕр менеугутӕ дзиллити ‘хсӕнмӕ ка хӕссуй, еугур дзаманти уӕхӕн классикон уадзимистӕ. Еци уагӕбӕл косгӕй, театрдзаути ахур кӕндзинан арфиаг менеугутӕбӕл. Актерон дӕсниади еудадзугон размӕцуд агъаз кӕнуй культури архайгути еумӕйаг исфӕлдистадон ирӕзтӕн, культурӕ ба нимад ӕй ӕхсӕнади берӕвӕрсуг ирӕзти бундорбӕл.

Хецауади Сӕрдар ма куд баханхӕ кодта, уотемӕй сӕрмагондӕй ӕргом ӕздахун гъӕуй республики хехъӕппӕресадон адӕмон театри архайдмӕ, ӕма уой фӕдбӕл равардта къуар бардзурди.

Дзубанди цудӕй нӕ республики Евгений Вахтангови номбӕл, Фӕллойнадон Сурх Турусай орденӕй хуарзӕнхӕгонд паддзахадон академион Уруссаг театри исӕвзурди 150 анзей бӕрӕгбонмӕ цӕттӕ кӕнуни фарстабӕл. Цӕгат Иристон аци ахсгиаг юбилей гъавуй парахаттӕй исбӕрӕг кӕнунмӕ. Уой фӕдбӕл нисангонд дзиллон мадзӕлтти программӕмӕ бахастонцӕ театри хуӕздӕр спектакльти равдиститӕ, литературон изӕртӕ… Нӕкӕси, рӕхги уодзӕнӕй Гӕздӕнти Гайтой роман «Полет»-мӕ гӕсгӕ Уӕрӕсей фиццаг хатт ӕвӕрд ӕмном спектакли премьерӕ. Майи ба театрдзаутӕн равдесдзӕнӕнцӕ Антон Чехови пьесӕмӕ гӕсгӕ ӕвӕрд спектакль «Леший», октябри райдайӕни ба – Михаил Лермонтови драмӕ «Маскарад».

– Театри юбилеймӕ ӕрбахонунмӕ ке гъавӕн, еци иуазгутӕй уодзӕнӕнцӕ Уӕрӕсей театралон архайгути Цӕдеси сӕрдар Александр Калягин, Мӕскуй Устур театри генералон директор Владимир Урин ӕма ӕндӕр зундгонд театралон архайгутӕ, – загъта Къубалти Эльбрус. Анзи дӕргъи Уруссаг театри туххӕй дзиллон хабархӕссӕг мадзӕлтти рауадздзинан аллихузон ӕрмӕгутӕ, уӕдта ма аци культурон артдзӕсти туххӕй исесдзинан документалон кинонивӕ.

Фембӕлди архайгутӕ се ‘ргом раздахтонцӕ культури къабази косгути профессионалон цӕттӕдзийнади къӕпхӕн фӕууӕлдӕр кӕнуни фарстатӕмӕ дӕр. Аци анз республики культури аллихузон косӕндӕнтти 214 косӕги нӕ бӕсти раззагдӕр сӕрмагонд уӕлдӕр ахургӕнӕндӕнтти бундорбӕл архайдзӕнӕнцӕ дӕснидзийнадӕ уӕлдӕргӕнӕг къурсити (нӕ республикӕ национ проект «Культурӕ» ке ӕнхӕст кӕнуй, уой фӕрци амунд гъуддаг исаразунӕн ес гъӕугӕ фадуат). Анзи кӕронмӕ музейи гъуддаги специалистти ӕрветдзӕнӕнцӕ федералон паддзахадон бюджетон косӕндӕнттӕ «Паддзахадон Эрмитаж» ӕма «Третьякови паддзахадон галерейӕ»-мӕ сӕ профессионалон цӕттӕдзийнадӕ фӕууӕлдӕр кӕнунмӕ. Адӕмон исфӕлдистади жанрти райрӕзтӕн арӕзт ӕрцӕудзӕнӕнцӕ районти ӕма республикон семинар-практикумтӕ.

 


Номдзуд уруссаг ахургонд Николай Трубецкой (1890-1938) кӕддӕр уотӕ финста: «Хехузон национ культурӕ агъаз ӕй, хецӕн адӕймӕгутӕ цӕмӕй сӕхе балӕдӕронцӕ, базононцӕ, уомӕн. Е син фӕййагъаз уй сӕ еумӕйаг национ уодиконди бӕргутӕ психикӕ ӕма ӕрдзон менеугутӕ рартасунӕн. Уомӕн ӕма ӕцӕг национ культури ес, хецӕн адӕймӕгутӕ сӕхе медӕгӕ дӕр ке иссерунцӕ, уӕхӕн ӕууӕлтӕ. Уой рӕуаги син равгӕ фӕууй сӕ хъаппӕ ӕнцондӕрӕй рартасун ӕма син аргъ искӕнун (культури агъазӕй). Хуӕдхуз национ культурӕ хецӕн адӕймӕгутӕн фадуат фӕддӕттуй сӕ «ӕз» багъӕуай кӕнунӕн, уӕдта сӕ адӕми хӕццӕ еу гъуддаг аразунӕн… Ӕма «ӕхе ка базудта», ӕхе «ӕз» ка иссирдта, уӕхӕнттӕ цӕйбӕрцӕбӕл фулдӕр уа, уойбӕрцӕбӕл ӕнтӕстгиндӕрӕй цӕудзӕнӕй куст хехузи национ цӕсгон иссерунбӕл, уӕдта ӕцӕг национ культурӕ аразунбӕл…»

Номдзуд ахургонди аци гъуди нӕ зӕрдӕбӕл дарӕн ӕма, нецӕбӕл ауӕрдгӕй, нӕ уодварни ӕносон фарнӕ цитгин кӕнгӕй, нӕ культури агъазиаудӕр райрӕзтбӕл хъазауатонӕй архайунӕй ма уӕгӕ кӕнӕн…

Хекъилати Маринӕ