Кæрон. Райдайæн 37-аг номери.

Валодяй хæццæ ма нæ туканмæ бахъæртунмæ минкъий ку гъудæй, уæд донибили ’рдигæй æрбайгъустæй гæрæхтæ. Еци дзамани адæммæ тохæндзаумау парахаттæй ке адтæй, уомæ гæсгæ ба гæрæхтæ кæд ахид райгъусиуонцæ, уæддæр нæмæ еци гæрæхтæ ба цидæр тæссаг фæккастæнцæ æма нæ дууæ дæр нæ медбунати сагъдæй райзадан… Загътан: «Чопа цидæр кодта…» Уайтæккæдæр донибили ’рдæмæ ратагъд кодтан. Бахъæрттан талингæй… Уоми ба… Уæззау цæфæй баййафтан Чопи…

– Ци ’рцудæй, ка дæ фехста? – еци катайæй æй рафарстон.

Чопи цидæр зæгъун фæндадтæй, фал не ’сфæразта. Æ къох уæлæмæ исиста, е ’нгулдзæбæл дæндагæй фæххуæстæй, æ сæр мæ реубæл æруагъта æма мин еу къохæй рахъури кодта. Уæдмæ иннæ адæм дæр (уони хæццæ Дзгойти Дзиццил цирæгъти хæццæ) гæрæхти гъæрмæ æрбахъæрттæнцæ. Уæззау цæф Чопа æнæдзоргæй мæ къохти рамардæй… Æгъдаумæ гæсгæ мард æрæмбæрзунæн кадæр нимæт æрбахаста.

Цирæгъти рохсмæ æз Чопи реубæл иссирдтон нæмгутæ (уонæй еу – рæмодзгæ нæмуг), ме ’рвадæ уонæй фæцæй æртæ уæхæн цæфи. Минкъий идарддæр лæудтæй, Чопа донибилæмæ кæбæл æрбацудæй, æ еци бæх. Бæлвурд адтæй, Чопайæй кадæр æ тог ке райста, е. Тог райсуни фæдбæл ке рамариуонцæ, еци адæймагæй, æгъдаумæ гæсгæ, тохæндзаумауæй фæстæмæ есун неци æнгъизтæй, æма хонхи, будури, кенæ гъæди мард ку иссериуонцæ, уæд уайтæккæ дæр бæрæг уидæ, адæймаг цæй амæттаг бацæй, е. Адæм кæрæдземæй тог ахид ке истонцæ, уомæ гæсгæ Советон хецаудзийнади знæгтæ, рагон æгъдауæй парахаттæй пайда кæнгæй, партион, фæскомцæдесон æма советон косгутæй берети сосæггай мардтонцæ. Мæ фиди ’нсувæри биццеу Ольгинскийи фæскомцæдесон организаций фиццаг секретартæй еу, дзурдарæхст адæймаг æма фæсевæди фæтæг Мамсурати Чопа маргути амæттаг фæцæй.

Мæ хæлæрттæ Зак æма Карнач дæр фидбилизи бунатмæ фæззиндтæнцæ. Минкъий раздæр дæр ма сæ хæццæ игъæлдзæгæй ка дзубанди кодта цирагъи рохсмæ, еци Чопи мард зæнхæбæл ку рауидтонцæ, уæд никкудтæнцæ. Талингæ æхсæви, цæугæдони гъæр æма адæми кæунæй адæймаги зæрдæ унгæг кодта. Федар адæймаг Дзгойти Дзиццил дæр Чопи мардбæл искудтæй.

Мамсурати Чопи адзали туххæй æз дзæгъæли нæ радзурдтон. Чопа æма иннетæ мин куд радзурдтонцæ, уотемæй Михаил Калинин, 1923 анзи Ольгинскиймæ æрбацæугæй, Чопи фæскомцæдесон гъуддæгути туххæй лæмбунæг фæффарста, уæдта ин сæ идарддæри кусти фæдбæл берæ аллихузон унаффитæ ракодта, берæ цидæртæ ин бафæдзахста. Фæстæдæр мин Чопа ахид дзоридæ, Ленини хуарз зонгæ, «Санай хонхи асæ зунди хецау» Калинини хæццæ куд дзубанди кодта, уой. Еци хабæртти кой ахид ракæнидæ адæмæн дæр.

Мæхуæдæг уой фæсте, 1928 анзи Калинини хæццæ ахид ку æмбалдтæн, уæд еу хатт е æ дзубандий æримиста, 1923 анзи Ольгинскийи æма Базоркиной косæг балций уогæй, «дессаги фæскомцæдесон раздзæуæг» Мамсури-фурти хæццæ куд фембалдæй, уой, æма мæ Чопабæл бафарста. Æверхъау хабар базонгæй, Михаил Ивани фурт лæхъуæни зианбæл хъæбæр бахъонц кодта…

Михаил Калинини хæццæ мæ иннæ фембæлд ба рауадæй мæнæ ауæхæн уавæрти. Цæветтонгæ, 1928 анзи августи, Махачкалай хецæн Дагестайнаг бæхгин дивизиони æфсæддон комиссари бунат ку ахæстон, уæд мæмæ еууæхæни æфсæддон зилди командæгæнæг И. Белов æма зилди Революцион æфсæддон совети иуонг С.Кожевников фæдздзурдтонцæ æма мин бафæдзахстонцæ æфсæддон хаййи хецæн эскадрон рамбурд кæнун æма Гуниби федармæ бахъæртун, уоми æрбунат кæнун,  еугур гъæугæ фадуæттæ дæр исаразун, цæмæй имæ, уæд уоми хуæнхти ци минкъий бандитæ адтæй, сæ фулдæр уголовон фудгæнгутæй арæзт, уони сæркъуæрти къуæрттæн байервæзуни мадзал æгириддæр куд нæ уа, уотæ. Гуниб, æвæдзи ’й зондзинайтæ, уомæй игъустгонд æй, æма æ дзамани хуæнхæгти игъустгонд фæтæг Шамиль уруссаг æфсæдтæн æхе ами равардта… Æма нин куд балæдæрун кодтонцæ, уотемæй еци номдзуд Гунибмæ æ фæллад уадзунмæ гъæуама иссудайдæ ССР Цæдеси Центрон Æнхæстгæнæг Комитети Сæрдар М.И. Калинин.

Бардзурдмæ гæсгæ мæ ихæс адтæй еудадзугдæр, кумæдæриддæр цæуа, аллирауæн дæр æ хæццæ æмдзо кæнун æма ’й фидбилизæй багъæуай кæнун. Уомæй уæлдай ма мин бабарæ кодтонцæ, Михаил Ивани фуртæн ци хуæруйнæгтæ цæттæ кодтайуонцæ, уони сæйраг политуправлений косæг æмбал Волкови хæццæ еумæ рагацау исахуадун. Райдайæни æз ме ’фсæддон бæрнондзийнадæ æнхæстæй кæд нæ лæдæрдтæн, уæддæр инструкцитæ лæмбунæг æнхæст кодтон.

Калинин æма, æ хæццæ ма ци цалдæр адæймаги иссудæй, етæ Гуниби цардæнцæ Дагестани АССР-и ССР Цæдеси Центрон Æнхæстгæнæг Комитети иуонг Магомет Нахибашеви агъазиау райдзаст хæдзари.

Аллибон дæр Михаил Ивани фурт рацæуидæ хæдзарæмæ хæстæг фæзæмæ, ами сурхæфсæддонти хæццæ хумæтæги уагæй дзубанди кодта, еуæй-еу хатт, æ фарсмæ лæугæй, мæтæ кодтон, цæмæй æй оцани бæхтæй маке бахъор кæна, уобæл.

Михаил Ивани фурт алли бон дæр сæхат æма æрдæг кенæ дууæ сахаттей дæргъи тезгъо кодта, уой фæсте ба сехуар ку искæнидæ, уæд финсуни кустмæ бавналидæ. Фæссехуар бæрнон бунат ахæссæг адæймаг изæри уæнгæ нæуæгæй тезгъо кæнунмæ цудæй (æз еудадзуг дууæ-æртæ сурхæфсæддоней хæццæ æ хæццæ æмдзо кодтон), æма уотемæй аллибон дæр цалдæр сахатти Калинини хæццæ æрвистон, дзубанди кодтан. Еуæй-еу хатт нæ хæццæ рацæуидæ Мæскуйæй, Ростовæй, Тифлисæй кенæ Бакуйæй Калинини бабæрæг кæнунмæ æрбацæуæг адæймæгутæй еске, еуæй-еу хатт ба, Калинини æма мах къартæ аллихузон уавæрти ка иста, уæхæн хузесæг (мæнмæ си ци цалдæр къари адтæй, етæ, гъулæггагæн, фесавдæнцæ). Тезгъой рæстæги мæмæ Калинин алли хатт дæр лæвардта, еу инней ка нæ фæлхат кодта æма æз æнæхийнæ дзуæппитæ кæмæн лæвардтон, уæхæн фарстатæ. Хецауеуæггæнæг адæймаг игъуста æма мæ дзоргæ-дзорун некæд къулумпи кодта. Михаил Ивани фурт мæмæ ахиддæр фарстатæ лæвардта нæ партий историй, социализми арæзтади æма марксизм-ленинизми теорий туххæй. Уæлдайдæр мæ зæрдæбæл бадардтон, Калинин мæмæ цалдæр хатти ке равардта, еци фарста: «Дæумæ гæсгæ, социализми æма коммунизми арæзтадæ гъæуи куд цæудзæнæй?..» Æ фарстайæн ци дзуæппитæ раттинæ, етæ, мæнмæ гæсгæ, æ зæрдæмæ нæ фæццудæнцæ. Амунд фарстайæн кæрæдземæй хецæнгæнæг дзуæппитæ ратгæй, æз уоййасæбæл устур бунат ахæссæг адæймагæй фиццаг хатт фегъустон, коллективон хæдзарæдтæ зæнхкосгутæн социализм исаразунæн ке фæййагъаз уодзæнæнцæ, уæхæн хабар. Калинин мин Ленини кооперативон пълани туххæй берæ хæттити дзурдта. Ахид Михаил Ивани фурт мæ хæццæ цудæй сурхæфсæддонтæмæ æма сæ хæццæ аллихузон гъуддæгутæбæл дæргъвæтийнæ дзубанди кодта. Зин фарстатæй Калинин æхе некæд тиллеф кодта.

Гуниби ци рæстæг рарвистан, уой дæргъци Михаил Ивани фурт нæ хæццæ æ дзубандити уæлдай устурдæр æргом æздахта гъомбæладон фарстатæмæ. Аци бæрзонд хецауеуæггæнæг адæймаг мин Ленини, Бабушкини, Дубровскийи, Свердлов æма æндæр революционерти цардæй дæнцæн медесгун хабæрттæ ракæнидæ. Мæ фиди ’нсувæр Мамсурати Сахангерийæн Калинин кодта устур кадæ æма ’й нимадта, ахид исæмбæлæн кæбæл нæййес, уæхæн кæдзосзæрдæ фæнзуйнаг большевиктæй еуебæл. Зæгъун гъæуй уой, æма тезгъой рæстæг Михаил Ивани фурти гъæуай кæнунмæ мæ хæццæ ке ракæнинæ, уонæй еу адтæй дивизиони партбюрой секретарь, дессаги коммунист Ислам Исламови (авайраг) дæр. Нæ дзубандий ахид архайдта. Фæстæдæр аци адæймаги исæвардтонцæ Дагестани агъазиаудæр колхозтæй еуей сæрдарæй. Гунибаг балцийæй цалдæр анзей фæсте нæ дзубандий рæстæг Исламов мин загъта, Калинини хæццæ фембæлдтитæ ин политикон фарстатæ хуæздæр лæдæрунæн зингæ ке фæййагъаз æнцæ, уой.

Нæ паддзахади разамунди уæлдай ахсгиагдæр ихæслæвæрдтæ исæнхæст кæнуни туххæй ке фескъуæлхтæн, уой туххæй мин исаккаг кодтонцæ Ленини æма Сурх Турусай ордентæ, æма мин уони 1937 анзи кæрони Кремли арæзт æмбурди рæстæг ку лæвардтонцæ, уæд бабæй мин фæцæй, устур кадæ кæмæн кодтон, цитгин Ленини еци æмтохгæнгутæй еуей хæццæ нæуæгæй радзубанди кæнуни фадуат.

Уой размæ,1931 анзи майи Ленингради æфсæддон-политикон академи каст фæууни фæдбæл нин Кремли Георгион зали кадгин æмбурд ку исаразтонцæ æма нин æмбурди фæсте бæркадгин фингæ ку æрæвардтонцæ, уæд мин Михаил Ивани фуртæн хæстæгмæ салам раттуни фадуат нæ адтæй. Фингæбæл æрбадуни рæстæг мæ нæ къурси хецау Кузьмин цæмæдæр гæсгæ æ фарсмæ æрбадун кодта, мæ тæккæ бакомкоммæ ба бадтæй Сурх Æфсади Генералон штаби хецау, Советон Цæдеси федæни Маршæл М.Н. Тухачевский (æз æй уæд комкоммæ фиццаг хатт фæууидтон). Кузьмин мæ Генштаби хецауæн байамудта æма ин мæн туххæй цубурæй радзурдта. Тухачевский Кузьминмæ лæмбунæг байгъуста æма, мæнмæ æ хъоппæгъ цæститæй никкæсгæй, загъта, хуæнхаг адæми (уæлдайдæр ба – ирæнтти) хуарз ке зонуй, Фиццаг дуйнеуон тугъди дзамани ин бæгъатæр, æнæхийнæ ирæнтти ’хсæн берæ лимæнтæ ке адтæй, уой, уæдта мæ, цалдæр игъустгонд ирон муггаги ранимайгæй, бафарста, зонун сæ æви нæ, уомæй. Æз ин, нæ сæ зонун, зæгъгæ, загътон, уомæн æма сæ æцæгæйдæр нæ зудтон. Аци æхсаргин адæмæй æфсæддон кадртæ цæттæ кæнун гъæуй, зæгъгæ, идарддæр уотæ дзоргæй, Тухачевский æ дзубандимæ ма бафтудта, мæнæн хъæбæр гъулæг ка фæцæй, уæхæн загъд: «Правда, насчет ума и абстрактного мышления у них нездорово, но им оно и вредно, не нужна командиру философия, он должен быть храбрым и уметь воевать, остальное ему не нужно…» Тухачевскийæн æз кæд устур кадæ кодтон, уæддæр, æ еци загъд куд равдиста, уотемæй æй нимайун, марксистон-ленинон зундирахастдзийнадæ æнхæстæй лæдæруни къæпхæнмæ ка не ’схизтæй, уæхæн адæймагбæл.

Нур ба ма 1937 анзи кæрони æрцæуæг цаути туххæй зæгъон бæлвурддæр. Ордентæ нин лæвардта М.И. Калинин. Æмбурди архайдтонцæ бæсти берæ нæуæг разамонгутæ. Мæ фарсмæ бадæг адæмæй æз цалдæрей бæсти Хецауади нæуæг иуонгти туххæй бафарстон, фал сæ етæ дæр нæ зудтонцæ. Хуæрзеугутæ кæмæн лæвардтонцæ, еци адæм кæд сæ равги адтæнцæ, уæддæр бæрæг адтæй, хецауади иуонгтæ æнæбари цийнæдзийнадæ равдесунмæ ке гъавтонцæ, е. Ронбæгъд уагæхуæст æвдесгæй, Михаил Ивани фурти загъдмæ дзæгъæли дзурдгæлдзæн ка кодта æма фæстæдæр цубур рæстæг Хецауади иуонги бунат ка ахæста, уой зæрдæмæ уæлдайдæр ба еци адæймаг нæ фæццудæй.

Мæ кезу ку æрхъæрттæй æма мин мæ муггаг ку бакастæнцæ, уæд æз мæ бунатæй исистадтæн æма Калинини размæ бацудтæн. Михаил Ивани фурт мæ базудта æма мин зæрдиаг арфи хæццæ ордентæ равардта. Æз ин, «Служу Советскому Союзу!» – зæгъгæ, дзуапп равардтон, уæдта разилдтæн æма мæ бунат æрахæстон.

Хуæрзеугутæ радтуни фæсте нин минкъий фингæ æрæвардтонцæ. Фингæбæл бадæг еугур адæмæн арфæ ракæнгæй, сæрмагондæй мæнмæ е ’ргом раздахгæй æма мæ еугур советон адæми намусгин бæдолæ исхонгæй, Калинин загъта:

– Иристони дзиллæмæ ес дессаги коммунист, æмбал Мамсури-фуртæй сæрустур уни барæ.

Ке зæгъун æй гъæуй, паддзахади разамонгутæй еу мин уæхæн устур аргъ ке кæнуй, е мин æхцæуæн адтæй, æма, Михаил Ивани фуртмæ игъосгæй, æз мæхецæн ард бахуардтон советон адæмæн уодуæлдайæй лæггадæ ке кæндзæнæн, уомæй.

Рацудæй рæстæг, æма 1940 анзи апърели нæ бæсти разамунди уæлдай ахсгиагдæр ихæслæвæрдтæ исæнхæст кæнуни гъуддаги ке фескъуæлхтæн, уой туххæй мин Кремли бабæй лæвардтонцæ еума паддзахадон хуæрзеуæг – Сурх Турусай орден. Хуæрзеугутæ ма ка иста, еци адæм берæ адтæнцæ. Ордентæ нин лæвардта Калинин. Михаил Ивани фуртмæ хуæрзеуæг есунмæ ку бацудтæн, уæд мæ е базудта, мæ номæй мæмæ исдзурдта æма, уомæй размæ куд адтæй, уотæ бабæй мин нæуæгæй райарфæ кодта. Еци бон æз Калинини хæццæ фембалдтæн фæстаг хатт.

Хуæрзеугутæ раттуни фæсте Михаил Ивани фурт нæ рæзти залæй ку рацæйцудæй, уæд ин мах къохæмдзæгъд кодтан. Мæ рæзти фæцæйцæугæй (æз фиццаг рæнгъи лæудтæн), Калинин мæ фарсмæ æрбалæудтæй, бакастæй мæмæ, загъта мин «до свидания», æ сæрæй мин æркувта æма рандæй. 1943 анзи ноябри мæ Суворови орденæй ку исхуарзæнхгин кодтонцæ, уæд мæмæ М.И. Калинини къохæвæрди хæццæ æрбацудæй, бæгъатæрдзийнади туххæй хуæрзеуæги фæдбæл арфи финстæг.

Коммунистон партий игъустгонд иуонг, цитгин Ленини еузæрдиуон æмтохгæнæг Михаил Ивани фурт Калинини хæццæ фембæлдтитæ мæбæл хуæрзæрдæмæ уагæй ке исахедудтонцæ, уомæй æз сæрустур дæн.

МАМСУРАТИ Хаджи-Умар (1903-1968), инæлар-болкъон, Советон Цæдеси Бæгъатæр

*  *  *

Мамсурати Хаджи-Умар æхуæдæг куд байамудта, уотемæй æ имисуйнæгтæ ниффинста 1967 анзи 1-10 январи. Æма сæ абони мухур кæнæн, Михаил Калинин 1924 анзи Цæгат Иристони балций ку адтæй, уæди рæстæги ист къарти хæццæ.

РЕДАКЦИОН ФÆСДЗУРД

КАЛИНИНÆН ДÆР БАНИМАДТОНЦÆ ФÆЛЛОЙНиБОН…

Никки ба ма æримисуйнаг ан, Михаил Калинин Цæгат Иристони балций ку адтæй, уæди хабæрттæй кæцидæрти.

Уæд Михаил Калинини хъæбæр исцитгин кодтонцæ – ци рауæнтæ бабæрæг кодта, уонæми ’й алкæмидæр зæрдиагæй исиуазæг кæниуонцæ. Æма ин Фарнигъæуи ци кувд исаразтонцæ, уоми ецирдигон колхози сæрдар Губиати Ислам еууæхæни хестæртæй хатир ракурдта æма фегъосун кодта: уотæ æма уотæ, колхози правлений фæндæй Михаил Калининæн æ балæггади туххæй финсæн еу фæллойнæбон. Адæм исистадæнцæ æма бабæй исаразтонцæ æрдзæф.

Уæдмæ дин гъæугæронæй ку  ’рбазиннидæ силгоймæгти къуар. Тæмæнтæ калунцæ сæ дарæстæй æма сæ цийнæйдзаг цæсгæнттæй. Адæм сæмæ кæсунцæ æма кæрæдзей фæрсунцæ:

– Ка ’нцæ?.. Ци æримистонцæ, ци сæ зæрди ес?..

Рацæй-рабон æй æма етæ ба разиндтæнцæ фæстедзаутæ. Сæ гъæуккаг кизгуттæ. Се ’рбацуди нисанеуæг ба раргом кодта  сæ къуари хестæр. Размæ рацæугæй æма Калинини размæ ’рлæугæй загъта:

– Иуазæгæн лæвар ракæнун ирон адæмæн фидтæлтæй байзадæй. Æма ’й мах дæр абони гъæуама исæнхæст кæнæн.  Нæ лæварбæл нин банвæрсæ, Михаил Калинин, уомæн æма зæрдиаг лæвар æй, табуафси.

Æма кизгуттæ ’рбахастонцæ цохъа æд бæрцитæ, хъæма æд ронæ, бухарходæ, æгънæггин  хæдонæ, нимæт, баслæхъ, æрттевагæ фæлмæн цулухътæ. Адæми цийнæн ма кæрон кæми адтæй! Устур арфитæ фæккодта Михаил. Куд æй балæдæрдтан, уотемæй уæддæр бабæй æ хуæздæр бæлдæ адтæй адæмти æнсувæрон лимæндзийнадæ æма æмцæдесон фæллойнæ. Гæнæн ку адтайдæ, уæд, æвæдзи, адæми еугурейдæр æ хъури æрбакодтайдæ. Уогæ еугур дзиллæ дæр ибæл уотæ райахур æнцæ, уотæ хæстæг æй æрбайстонцæ сæ зæрдитæмæ, раст цума æ сабийбонтæй фæстæмæ се ’хсæн фæццардæй.

Фæндуй уæ, æвæдзи, базонун уой дæр, æма фарнигъæуккаг колхозонтæ Калининæн ци фæллойнибон банимадтонцæ, уомæн ци аргъгонд æрцудæй.

Фæззæги колхозонтæ банимадтонцæ сæ кусти фæдбæл се ’фтуйæггæгтæ. Еу фæллойнибон сæмæ ислæудтæй: цуппæрдæс килограмми нартихуар, мæнæуæ – æртæ килограмми, картоф –  æртæ пути, цихти кили цуппæрæймаг хай, фидигъзæл дæр уойбæрцæ, халсартæ – æртæ кили, цъопп ба – фулдæр. Уони цуппаремæй – Цъæхилти Хату, Дауиати Олинка, Цорæти Цимурзæ æма колхози сæрдар Губиати Ислам фæлластонцæ Мæскумæ, Михаил Калининæн.

Фарнигъæуи цæргутæ кæд æма хъæбæр цитгинæй исæгъдау кодтонцæ сæ кадгин иуазæгæн, уæддæр цидæр æфсæрмихузæй дзориуонцæ: «Ка ’й зонуй, куд æнгъизтæй, уоййасæбæл фагæ кæд нæ исбоц кодтан, уæддæр ин нæ зæрдæ  рæстуодæй ци загъта, е ’рцудæй – кадæ æма радæй фæццардæй æ зæруамæ…» Уомæ гæсгæ ин Цæгат Иристони нерæнгæ дæр ма кадæгонд цæуй, зæгъæн, Мæздæги район еу гъæу хуннæй Калининский,  Дзæуæгигъæуи дæр æма ма нæ республики берæ цæрæн рауæнти ес æ номбæл гъæунгтæ, колхозтæ ма нæмæ ку адтæй, уæд си уонæй кæцидæртæ хастонцæ уой ном.

НÆ АРАХЪ ИУАЗÆГИ ЗÆРДÆМÆ ДÆР ФÆЦЦУДÆЙ!..

Сауæнгæ недзамантæй фæстæмæ дæр нæ адæми цардиуаги фæткитæй еу адтæй арахъ уадзун. Уой дæр мулкитæ бакосунæн нæ, фал хе багъæуаги, уæлдайдæр ба иуазæги фæххинцунæн. Еци хецæндзийнадæ хецаудзийнадæмæ – алли рæстæгути дæр!..– нимади дæр нæ адтæй æма арахъ уадзун нæ уагътонцæ, карзæй æфхуардтонцæ адæми. Уогæ сæ уомæй некæд неке бауорæдта.

Арахъ уадзуни нихмæ адтæй советон хецаудзийнадæ дæр. Уомæй ци рауадæй, уой туххæй радзоруйнаг ан еу хабар. Цæветтонгæ, Михаил Калинин Цæгат Иристони ку адтæй, уæд ци рауæнтæ бабæрæг кодта, уонæй æй алкæмидæр хъæбæр цитгинæй исиуазæг кæниуонцæ, бæрæгбони фингитæ дæр си уидæ. Æма еу рауæн ци фингæ исрæвдзæ кодтонцæ, уоми хестæртæ арахъ ниввæрун нæ бауагътонцæ. Тæрсгæ кодтонцæ, зæгъгæ, уомæ гæсгæ нæ – сæ нет, куд рабæрæг æй, уотемæй хийнæйдзагдæр адтæй. Цæветтонгæ, фингæ æ тæккæ идзаг адтæй аллихузон хуæруйнæгтæй, еугурæйдæр иуазæги зæрдæмæ, уæлдайдæр ба къудурфунх фид æма нартихуари кæрдзин, хъæбæр адгинæй си ахуста. Фал еу гъуддагæй батухстæй, фингæбæл айдагъдæр сор хуæруйнæгтæй æндæр раниуазуйнаг ба ке нæ адтæй, уомæ гæсгæ ин комидзаг нихъуæрун исзин æй. Цанæбæрæг фæббухстайдæ, фал уæддæр ракурдта раниуазунæн ести. Æма ин уæд рахастонцæ нæхемæ арахъ. Ку си раниуазта, уæд ин хуæрун дæр зингæ фенцондæр æй… Æма ин уæд кувди хестæр, сæдæанздзуд зæронд лæг загъта:

– Уинис, Калинин, цæйбæрцæбæл пайдайаг ниуæзтæ ’й нæ арахъ… Сумах ба нин нæ уадзетæ нæ адæмон ниуæзтæй пайда кæнун…

Калинин балæдæрдтæй хестæри уайдзæф, æма уоййадæбæл Иристони адæм хъоргонд нæбал цудæнцæ арахъ уадзунæй. Уой фæдбæл Калинини хъæппæресæй 1933  анзи ба хаст æрцудæй сæрмагонд унаффæ.