Устур Фидибæстон тугъди тæккæ уæззаудæр рæстæги, 1942 анзи сæрди тæссаг иссæй Цæгат Кавказæн дæр. Немуцаг-фашистон æрдонгтæ еци лæборæги тундзтæнцæ ардæмæ, цæмæй ардигæй ба баййервазтайуонцæ Фæскавказмæ æма сæ къохи бафтудайуонцæ уоми æрдзон гъæздугдзийнæдтæ, уæлдайдæр ба Бакуй нефти индустри. Уомæн ба нецихузи æруадзæн адтæй…

Еци фудрæстæги Цæгат Кавкази адæмти минæвæрттæ æрæмбурд æнцæ Орджоникидзей фашистон митингмæ. Æма уоми нифсгунæй загътонцæ: кæд æма нæ сахъ фурттæ тугъди будурти уодуæлдайæй тох кæнунцæ немуцаг-фашистон æрбалæборгути нихмæ, уæд мах, сæ хеуæнттæ, ихæсгин ан ами, нæ райгурæн зæнхæбæл знагæн карз нихкъуæрд раттун, мæлæтдзаг цæфтæй æй дæрæн кæнгæй, ардигæй фæссорун.

Митинг арæзт æрцудæй, Медбæстон тугъди рæстæг æригон Советон республики нихмæ тохгæнæг Деникини æрдонгтæ ци 17 мин сурхæфсæддоней, командирей, политкосæгей æма сурх партизаней гъезæмарæй рамардтонцæ, уони Æнсувæрон цирти размæ. Уомæ гæсгæ митинги архайгутæн сæ соми адтæй: еци æдзард тугъдонти хузæн Советон бæсти сæрбæлтау æновуддзийнадæ бавдесун немуцаг-фашистон æрбалæборгути нихмæ тохи…

Аци антифашистон митинги ахедундзийнадæ æ рæстæги хъæбæр агъазиау иссæй. Уой фæдбæл æрмæг мухур кæнæн 4-5-аг фæрстæбæл. Уой хæццæ ба ма уой зæгъуйнаг ан, æма аци историон ахсгиаг цаубæл 80 анзи ке исæнхæст æй, уой цæмæдæр гæсгæ не ‘ргъуди кодтонцæ, уомæй ихæсгин ка адтæй, етæ дæр æма нæ дзиллон хабархæссæг фæрæзнитæ дæр. Гъæугæ ба кодта, уомæн æма абони дæр уавæр уæхæн æй, æма си тæссагдзийнæдтæ æгæр исберæ ‘нцæ, уомæ гæсгæ ба Цæгат Кавкази адæмтæ гъæуама æрбатумугъдæр уонцæ, еумæйагæй, æмзунд-æмвæндæй сæ райдзастдæр исонибонбæл архайунæй ихæсгин ке ‘нцæ, уой рæстзæрдæй унаффæгонд уонцæ.

«НÆ АДÆМТИ БАСÆТТУН НЕКÆД НЕКЕ БОН БАЦÆЙ ÆМА НÆ БАУОДЗÆНÆЙ!..»

Цæгат Кавкази адæмти антифашистон митинг байгон кодта Василий Книга – Цæгат Кавкази зæнхæбæл немуцаг-фашистон æрдонгти нихмæ тугъдтити хъазауатонæй архайæг, кавалерион дивизий командир.

Василий Книга æ радзубандий уотæ загъта:

– Æмбæлттæ, æнсувæртæ æма хуæртæ! Цæгат Кавкази æма Дагестани адæмтæ, сабур Дони, аййев Кубани, æмбохгæ Терки хъазахъæгтæ, Хъумухъи æма Стъараполи адæмтæ!

Мах æрæмбурд ан ами, Кавкази хуæнхтæмæ исхезæни, нæ Райгурæн бæсти уæззау сахат. Советон адæмти знаг – гермайнаг империализм æрбагæлста нæ нихмæ немуцæгти, финнæгти, венгриæгти, итайлæгти æма румынæгти абæргути æрдонгтæ. Къуар европаг паддзахади бастъегъгæй æма сæбæл æфсойнæ исæвæргæй, немуцаг-фашистон абæргутæ сæхе ниццавтонцæ махбæл, цæмæй фесафонцæ мах устур бæстæ æ сахарти хæццæ, гъæути хæццæ, станицити хæццæ, æ агъазиау адæмти хæццæ.

Нæ нихмæ цæуй, æгириддæр æгъдау æма адæймаги менеугутæ кæмæ нæййес, уæхæн цъамар, æгъатир знаг. Еци уавæр исæвзурдæй нæ уарзон райгурæн Цæгат Кавкази дæр. Немуцаг абæргутæ балæгæрстонцæ Дон æма Кубанмæ. Нур æмпурсунцæ Терк æма Сунжæмæ, сæ бæттæнтæ тонунцæ нæ нефтмæ, нæ бæркадмæ, нæ фонси æргъæуттæмæ. Танкитæй, хуæдтæхгутæй, дзармадзантæй, автоматтæй хуæрзефтонг æрдонгтæ гъавунцæ мах басæттунмæ æма ни цагъайрæгтæ исаразунмæ.Уомæн уæн некæд ес!..

Нæ адæмти басæттун некæд неке бон бацæй æма нæ бауодзæнæй!.. Нæ адæмтæ кæддæриддæр кадгинæй рацæунцæ цийфæнди зин уавæрæй дæр. Етæ цитгинæй рацæудзæнæнцæ гермайнаг фишизми хæццæ тугъди зин фæлварæнæй дæр.

Знаг æмпурсуй Кавкази хуæнхти рæбунмæ. Æма ами, Дон æма Терки астæу, гъæуама иссера е ‘гадæ кæрон.

Æнæфæккеугæй, æндонæй гъæуама ниддæрæн кæнæн нæ цифуддæр  знаги. Немуцаг кæд хийнæйдзаг æма гадзирахат æй, уæддæр мах ба гъæуама уæн уомæй никки хийнæйдзагдæр æма ибæл фæттухгиндæр уæн. Мах гъæуй æнгондзийнадæ, гъæунцæ нæ федар уагæ, æндон æгъдау.

Советон Кавкази æма Дагестани, Дони, Кубани, Терки æма Сунжи еугур адæмтæ, Хъумухъи æма Стъараполи дзиллитæ гъæуама еу адæймаги хузæн æрлæууонцæ фашистон æстъегъгути нихмæ, медбæстон тугъди хъазауатон рæстæг нæ уæди знæгти нихмæ куд æрлæудтан, уотæ.

Тугъдон æмбæлттæ, циргъ кæнетæ уе ’хсаргæрдтæ! Уадзæ, е ба знаг балæдæра, не ‘хсаргæрдтæ нæ джигитти æма хъазахъæгти къохти цæйбæрцæбæл æгæрон тухгин мастесæг тохæнгарз æнцæ, уой. Уадзæ, æма сæ сау тог æ хъури фæббада!..

Æмбæлттæ! Мах æрæмбурд ан, медбæстон тугъди рæстæг Советон цардарæзт Цæгат Кавкази æрфедар кæнуни тохи ка фæммард æй, еци 17 мин тугъдоней Æнсувæрон цирти размæ. Етæ сæ цард равардтонцæ мах амонди, нæ Райгурæн бæсти кади, фæллойнæгæнæг дзиллити амондхæссæг Советон цардарæзти сæрбæлтау. Æма нæ е ихæсгин кæнуй уони хузæн уодуæлдайæй истох кæнун нæ Фидибæсти нури знæгти нихмæ.

Фашистон абæргути хæццæ мæлæтдзаг тохмæ æрлæугæй, мах ард хуæрæн нæ æдзард æмбæлтти цирти рази, знаги ке бауорамдзинан, ке ниддæрæн кæндзинан æма ‘й нæ зæнхæй ке фæссордзинан, уобæл.

 *  *  *

Митинги ма радзубанди кодтонцæ Дагестани адæмон артисткæ, лезгинаг зартæгæнæг Рагимат Гаджиева, Рагуджайи гъæуккаг авайраг, Дагестани АССР-и Сæйраг Совети депутат Абдурахман Даниялов, Цæгат Иристони АССР-и Дигори райони Николаевскийи станици цæрæг Лидия Любченко, Ростови облæсти фæллойнæгæнгути депутатти Совети депутат, хъазахъаг Михаил Горшков.

Дагестани адæмон поэт Абуталиб Гафуров ба æ радзубандий уотæ загъта:

– Æрра куйтæ устур къуæрттæй ниххæррæтт ластонцæ мæ дессаги Райгурæн бæстæмæ, мæ райгурæн Кавкази хуæнхтæмæ, – загъта Абуталиб. – Фал куйтæн куййи мæлæт. Уой алкедæр зонуй. Æма еци адзал иссердзæнæнцæ нæ хъазарæй уарзон Фидибæстæмæ гадзирахаттæй æрбалæборæг немуцаг-фашистон куйтæ.

Æма ма бакастæй, уой туххæй ци нæуæг æмдзæвгæ ниффинста, уой:

 

Собаки прут со всех сторон

И нас хотят съесть.

Но пропасть слышит псиный стон.

И надо же им лезть?..

На шею ищет Гитлер жгут.

О, жгут у нас есть!

Таких мы вешаем на сук!

Такая уж им честь.

«ДÆРÆН КÆНДЗИНАН НЕМУЦАГ-ФАШИСТОН ХЕЛÆГУТИ, ЦÆМÆЙ СИ ЕУНÆГ ДÆР МАБАЛ БАЙЗАЙА!..»

Митинги архайгутæмæ зæрдтагон дзубандийæй фæдздзурдта Медбæстон тугъди æновуд архайæг, Цæгат Иристони Сæйраг Совети депутат Дзæрæхохти Хаджиморат:

– Æз, зæронд партизан, дзорун сумахмæ, партизантæмæ æма Медбæстон тугъди архайгутæмæ, сумахмæ, Сурх Æфсади тугъдонтæмæ, сумахмæ, советон фæсевæд. Фæсарæйнаг æрбалæборгутæ æма уорсгвардионти нихмæ тугъдтити байстан сæребарæдзийнадæ æма амонд. Кæд хъæбæр уæззау уавæрти адтан, уæддæр нæ нихмæ тохгæнгути ниддæрæн кодтан.

Уæлахез æнцонæй некæд æнтæсуй. Мах къохи дæр е бафтудæй хъазауатон тохи. Советон Райгурæн бæсти сæрбæлтау тохи не ’мбæлттæй беретæ фæгъгъудæнцæ, фал уæддæр нæ нисанбæл исæмбалдан.

Мах, зæронд партизантæ æма Медбæстон тугъди æфсæддонтæ, тох кодтан Цæгат Кавкази, Астрахани будурти, Ростови æма Орели бунмæ, идард Цæгати, Ленингради. Сурх Æфсади турусати бунмæ цудан кæрæй-кæронмæ. Нуртæккæ тæссаг сахатти, фашистон лæборгутæ Кавказмæ ку æмпурсунцæ, уæд мах зæгъæн: нæуæгæй бабæй исбаддзинан нæ бæхтæбæл, нæ къохтæмæ райсдзинан циргъ æхсаргæрдтæ æма æрлæудзинан адæмти цифуддæр знæгти нихмæ.

Мæнæ абони ци сахари рæбуни æрæмбурд ан, уоми æ рæстæги цудæнцæ, фæсарæйнаг æрбалæборгути æма уорсгвардионти нихмæ ка байеу æй, Цæгат Кавкази еци адæмти съездтæ. Ами 1918 анзи тох кодтан немуцаг оккупантти æма се ’мхузæнтти нихмæ. Уæд етæ гъавтонцæ нæ дессаги бæстæ, нæ æригон Советон паддзахадæ ниххорх кæнунмæ. Махæй ба гъавтонцæ пъамещиктæ æма капиталисттæн цагъайрæгтæ исаразун. Мах син еумæ равардтан карз нихкъуæрд, еумæйагæй тох исамадтан æндагон лæборгути æма уорсгвардионти нихмæ.

Æз дæн зæронд партизан. Берæ æнзтæ мæбæл рацудæй. Фал нерæнгæ ма мæ хъаури дæн, æма, немуцаг тухгæнгутæ, фегъосдзинайтæ Хадзиморати ном! Зæронд партизантæ фæстæмæ некæд ледзунцæ! Гъæуама фæсевæд дæр уомæй мах бафæнзонцæ.

Тохæнгарз хæссун ке бон æй, уонæн сæ еугуремæ дæр æй мæ фæдздзурд, цæмæй æрлæууонцæ Райгурæн бæстæ гъæуайгæнгути рæнгъити, цæуонцæ Сурх Æфсадмæ æма партизанти къуæрттæмæ. Дæрæн кæндзинан немуцаг-фашистон хелæгути, цæмæй си еунæг дæр мабал байзайа мах рохс ковæндони хузæн советон зæнхæбæл! Рацотæ тохмæ, Медбæстон тугъди партизантæ, байеу уæн æма рампурсæн знаги нихмæ.

«ÆРУОРАМДЗИНАН ЗНАГИ ÆМА ИН Е ‘РДОНГТÆ НИДДÆРÆН КÆНДЗИНАН!..»

Митинги ка радзоридæ, етæ еугурæйдæр сæрустурæй ракой кæниуонцæ, уæд кавказаг адæмти минæвæрттæй тугъди будурти знаги нихмæ æхсаргинæй ка тох кодта, уони æскъуæлхтдзийнæдти туххæй. Уомæ гæсгæ митинги архайгутæ уæлдай цийнæгæнгæй исæмбалдæнцæ, намусгин тугъдонти номæй радзорæг  Советон Цæдеси Бæгъатæр Милдзихти Хадзимурзæ. Еци рæстæг е уæззау цæфи фæсте æ райгурæн зæнхæбæл адтæй. Æ радзубандий ба уотæ загъта:

– Æмбал хуæнхæгтæ æма хъазахъæгтæ! Мах медбæстон тугъди рæстæг дæр æмзунд-æмвæндæй еумæ тох кодтан Советон цардарæзтбæл. Абони никки федардæр кæнæн нæ тохи еудзийнадæ немуцаг-фашистон æрбалæборгути нихмæ Устур Фидибæстон тугъди фронтти.

Махæн нæ еугуремæн дæр цæстисиндзæ æй нæ еумæйаг знаг – гитлерон Германий фашистон куйтæ. Уонæмæ нæ зæрдити ци æнæуинондзийнадæ куд карзæй-карздæр кæнуй, уотæ нæ уодти федарæй-федардæр кæнуй нæ хæлардзийнадæ. Æма сумах хæццæ еумæ, Советон бæсти еугур адæмти хæццæ, фæстаг исуолæфти уæнгæ тох кæндзинан гитлерон æрдонгти нихмæ.

Советон бæсти тугъдон, гъай-гъайдæр, уарзуй цард. Гъе фал царди сæрбæлтау ку багъæуй, уæд махæн æнæуинон æй мæлæт, æма рæстуодæй мæлæтдзаг тохмæ цæуæн знаги нихмæ.

Нуртæккæ, знаг Хонсармæ ку ‘рбахъæрттæй, æ цъамар марг таугæ нæ уарзон Кавказмæ ку лæборуй, уæд гъæуама дууæ, æртæ хатти фæхъхъаурæгиндæр уæн.

Куд Сурх Æфсади тугъдон, уотæ зæгъун, мах ке бауорамдзинан æма ке ниддæрæн кæндзинан знаги. Хъæбæр хуарз æй лæдæрæн, махбæл, Сурх Æфсади тугъдонтæбæл, устур бæрнондзийнадæ æвæрд ке ес нæ фидтæлти, нæ мадтæлти, нæ бийнойнæгти æма нæ сувæллæнтти, нæ минкъий хуæрти æма æнсувæрти багъæуай кæнуни гъуддаги. Мах уæ нæ ратдзинан фашистон сирдтæн!..

«ЕУЗÆРДИУОНÆЙ ИСИСТÆН НÆ РАЙГУРÆН ХÆДЗАРÆ ЦЪАМАР ЗНАГÆЙ БАГЪÆУАЙ КÆНУНМÆ!..»

Иристони силгоймæгти номæй радзурдта Цæгат Иристони Хетæгкати Къостай номбæл педагогон институти доцент Туати Ольгæ:

– Цæгат Кавкази адæмти минæвæрттæ нæ еумæйаг гъуддаги фæдбæл æрдзубанди кæнунмæ æрæмбурд ан нæ Фидибæстæн уæззауæй-уæззаудæр рæстæг: немуцаг-фашистон æрбалæборгутæ еци æррайæй   тундзунцæ кавказаг нефтбæл, нæ хуæнхти гъæздугдзийнæдтæбæл, сугъзæрийнæ мæнæуæй идзаг гоморитæбæл, деденæггун колхозон рæзæдæнттæбæл фæххуæст уни зæрдтæй. Немуцаг-фашистон адæймагхуарти къах кæмидæриддæр æрлæудтæй – аллирауæн дæр мæлæт æма дæрæнтæ, мæгурдзийнадæ æма гъезæмарæдзийнадæ.

Хуæнхаг силгоймæгтæ! Хъазахъаг силгоймæгтæ! Цифуддæр знаг томар кæнуй нæ сæребарæ гъæутæмæ æма станицитæмæ. Лæгхуартæ-гитлеронтæ нур ба сæ тогæйдзаг дзæмбутæ ивазунцæ Кавказмæ. Етæ томар кæнунцæ нæ хуæнхаг адæмтæй цагъайрæгтæ исаразунмæ. Фæндуй сæ нæ силгоймæгтæй пъамещиктæн æма баронтæн косгутæ искæнун. Етæ гъавунцæ хуæнхаг адæмти æносон рæсугъд æгъдæуттæй æма бартæй фæггириз кæнунмæ. Етæ тундзунцæ не ’фсармæ æма нæ сæрустурдзийнадæ нин æрнидæн кæнунмæ, цæмæй лæгмар Гитлери рази нæ уæраги сæртæбæл æрлæууæн.

Æмбæлттæ кавказæгтæ! Æнсувæртæ æма хуæртæ! Ами, æнсувæрон цирти рази, ард бахуæрæн знаги ниддæрæн кæнунбæл æма фесафунбæл! Кавкази адæмтæй цагъайрæгтæ нæ исараздзæнæнцæ, нæ гъæздугдзийнæдтæ нин нæ байсдзæнæнцæ! Еугурæйдæр, еу адæймаги хузæн, исистæн нæ райгурæн хæдзарæ багъæуай кæнунмæ!

Куд нæ еугур рæстзæрдæ дзиллæн, уотæ махæн, наукон косгутæн дæр, æнæуинон æнцæ гъæддаг сирдтæ, инсæйæймаг æноси цифуддæр знæгтæ, уомæ гæсгæ нæ Райгурæн бæсти еугур фæллойнæгæнгути хæццæ еумæ нæ еугур хъауритæ дæр ратдзинан знаги ниддæрæн кæнуни сæрбæлтау. Æ нихмæ федарæй фæллæудзинан, еунæг къахдзæф дæр фæстæмæ нæ ракæндзинан!..

* * *

Митинги архайгутæ фæдздзурдтонцæ берæнацион Цæгат Кавкази цæргутæмæ: «Цæгат Кавкази адæмтæ! Гитлерон лæгхуартæн гириз кæнунмæ æма æстъегъунмæ нæ ратдзинан нæ цæрæн. Алли фадуæттæ дæр нин ес, цæмæй Сурх Æфсади хæццæ усхъæй-усхъæмæ цæугæй, еугур советон адæмти хæццæ еумæ фидтæлтиккон зæнхæ искæдзос кæнæн гитлерон куйтæй. Нæ рæнгъити гъæуама ма уа уæнгмæрдтæ æма тæрсагитæ. Уадзæ, æма цъæх арти хузæн содза не ’нæуинондзийнадæ цифуддæр знæгтæмæ – гитлерон æлгъист лæборгутæмæ! Еугурæйдæр фашистон абæргути нихмæ тохмæ!»

Фæдздзурди Цæгат Кавкази адæмтæй алке туххæй дæр сæрмагондæй финст адтæй берæ разæнгардгæнæг æма нифсдæттæг рæнгъитæ. Куд иннæ цæгаткавказаг адæмти, уотæ, Цæгат Иристони дзилли размæ дæр æвардта ахсгиаг æма цитгин ихæстæ: цæмæй, Медбæстон тугъди рæстæг Цæголти Геуæрги, Рæмонти Хадзимæт, нæ разагъди иннæ лæгтæ куд тох кодтонцæ нæ адæми райдзастдæр карни сæрбæлтау, уомæй сæ куд бафæнзонцæ; цæмæй Иристони номдзуд хъæболтæ, Советон Цæдеси Бæгъатæртæ Милдзихи-фурт, Карсани-фурт, Цоколай-фурт æма Остъай-фурти хузæн дæрæн кæнонцæ немуцаг-фашистон æрбалæборгути…

Митинги туххæй хабæрттæ уайтæккæдæр фæххæлеу æнцæ æнæгъæнæ бæстæбæл, фæннифсгундæр кодтонцæ айдагъ бунæттон адæми нæ, фал ма уонæмæ гæсгæ нæуæг æскъуæлхтдзийнæдтæмæ исразæнгард æнцæ, Цæгат Иристонæй Райгурæн бæстæ гъæуайгæнæг Сурх Æфсади рæнгъити ка тухтæй, етæ дæр. Уомæн æвдесæн æй, уонæй еци рæстæг Цæгат Иристонмæ ци берæ финстæгутæ цудæй, етæ. Тохæг æфсадæй фиццагидæр сæ гъудитæ ниффинстонцæ æртæ кизги – Карсанати О., Таучелти А. æма Б. Благородова: “Нæ фидтæлтæ æма нæ мадтæлтæ нæ фронтмæ ку фæндараст кодтонцæ, уæд нин бафæдзахстонцæ, знаги нихмæ тохи нæ  бæгъатæр  æма æхсаргин ун багъæудзæнæй æма  æма уони бавдесунмæ куд исарæхсæн.  Æма мах еци фæдзæхст исæнхæст кæндзинан, знаги нихмæ тохи федар фæллæудзинан, æдзæстхезæй æй дæрæн кæндзинан, æ муггаг бустæги искунæг кæндзинан!..»

 

«НÆ ТУХÆ ÆМА НÆ НИФС ЗНАГ ÆХЕБÆЛ БАВЗАРДЗÆНÆЙ, МАХ ÆЙ Æ УÆРГУТÆБÆЛ ÆРЛÆУУН КÆНДЗИНАН!..»

Алексей Устинов ба хуæцæг æфсади рæнгъитæй исæрвиста мæнæ ауæхæн финстæг:

«Æз райгурдтæн Цæгат Иристони АССР-и Змейки станици. Нуртæккæ мæ дууæ æнсувæрей хæццæ ан фронти. Нæ Райгурæн бæстæ ке гъæуай кæнæн, уомæй ан сæрустур. Æз хъæбæр берæ уарзун ме станицæ, мæ Иристон. Уæхæн зæрдиуагæ æма зунд ес станици цæргутæй алкæмæ дæр, – уой æз хуарз зонун.

Æз æма мæ тугъдон æмбæлттæ устур æхсицгонæй базудтан, нæ дессаги сахар Орджоникидзей берæминон æмбурд арæзт ке ‘рцудæй, уой. Æ архайгутæ устур нифсгунæй фегъосун кодтонцæ, еугур адæмти æнæуинон знаги нихмæ гъæддухæй ке тох кæндзæнæнцæ, уой. Мадта мах дæр, æмбурди фæдздзурдтæн дзуапп дæтгæй, хуæцæн никки гъæддухдæрæй. Нæ хъаурæ æма нæ нифс знаг æхебæл бавзардзæнæй, мах æй æ уæргутæбæл æрлæуун кæндзинан.

Мæ хъазар фидæ, мадæ, хуæртæ!

Æрветун уин тугъдон салам. Мæ номæй æхседгæ салам раттетæ ме ‘мзæнхон хъазахъæгтæн. Æз седун ме ‘мзæнхонтæмæ: иристойнæгтæмæ, кæсгæнттæмæ, хъазахъæгтæмæ, цæмæй никки хъæбæрдæр цæвонцæ немуци æма сæ соронцæ нæ зæнхæй. Знаги ма уадзетæ нæ уарзон станицитæ æма гъæутæ раууат кæнун æма содзун.

Мах гъæуй никки æнгондæр лæуун кæрæдземæ, æма уæд æмбохгæ Терк, сабур Дон æма урух Кубань исуодзæнæнцæ знагæн æ цирт.

Теркæгтæ, донæгтæ æма кубайнæгтæ, æримисетæ, нæ фидтæлтæ медбæстон тугъди рæстæг немуци куд цагътонцæ, уой. Знаги тæрнихбæл мастесæни хуæцæнгарз исæвæрæн…

«УАДЗÆ, ÆМА КАВКАЗИ ЗÆНХÆБÆЛ ЗНАГ ИССЕРА Æ МÆЛÆТ!..»

Мамукъати Константини (Гаппой) кизгæ Иринæ ба ци финстæг исæрвиста, уоми уотæ загъд адтæй: «Æз газети бакастæн, мæ уарзон сахар Орджоникидзей Цæгат Кавкази адæмтæ фашизми нихмæ ци æмбурд исаразтонцæ, уой туххæй. Райгурæн Кавказ багъæуай кæнунбæл æнсувæрон ингæни рази ци ард бахуардтонцæ, уой æз мæ зæрдæмæ хæстæг есун. Газет сæрустурæй æвдистон мæ тугъдон æмбæлттæмæ, дзурдтон син кавказаг адæмти бæгъатæрдзийнади туххæй. Дзурдтон син федарæй, етæ сæхе цагъармæ некæд ратдзæнæнцæ, зæгъгæ. Æмбурди фæдздзурд газети кадæриддæр бакастæй, етæ мин еугурæйдæр арфитæ кодтонцæ. Беретæ си иристойнæгти тугъдон æскъуæлхтдзийнæдтæ зонунцæ æма уотæ зæгъунцæ, сумах хузæн адæмтæн басæттæн нæййес. Хъæбæр раст æнцæ!

Æз дæн зæронд партизан Мамукъати Соломони фурт Гаппой кизгæ. Мæ фидæй берæ хæттити фегъустон, Медбæстон тугъди рæстæг знæгти нихмæ етæ куд хуæстæнцæ, уой. Æма алкæддæр уой туххæй фæдздзоруй сæрустурæй. Кæстæртæн бафæдзæхсуй, уарзетæ, дан, нæ сæребарæ цард. Нур Сурх Æфсади рæнгъити уогæй, хуæздæр лæдæрун райдæдтон мæ уарзон фиди дзурдти арф медес.

Ходуйнаг уодзæнæй махæн, нæ фидтæлтæ нин ци сæребарæ цард æрхастонцæ, уой, æма нæ райгурæн зæнхæ немуцаг куйтæн æма лæгхуартæн ку раттæн, уæд.

Тугъдмæ ку рараст дæн, уæдæй нурмæ рацудæй анзæй фулдæр. Æз ард бахуардтон, фæскомцæдесон ард мæ хъауритæ æма мæ цардбæл нæ ауæрдгæй, тох кæндзæнæн знаги нихмæ, зæгъгæ. Хе кой кæнун федауцæдзийнадæ нæй, фал уæддæр зæгъдзæнæн: фиди къæсæрбæл ци дзурд равардтон, уой æнхæст кæнун. Берæ хæттити барвæндонæй рандæ дæн сгарæгæй знаги фæскъилдунмæ. Мæхе цæстæй фæууидтон советон адæймæгути – зæронд лæгти, уостити, æригон биццеути æма кизгутти, сувæллæнтти немуцаг фашисттæ  гъезæмарæй куд марунцæ, уой.

Ахид æрбаймисун устур тугъдон Суворови дзурдтæ: «Дæхуæдæг рамæлæ, фал де ‘мбали фæййервæзун кæнæ». Е уæлдай хъæбæрдæр хауй махмæ, санитартæмæ.  Тугъди будурæй цæф æфсæддони рахæссун устур кадгин гъуддаг æй. Райгурæн бæстæ гъæуайгæнæги ку фæййервæзун кæнай, уæд е уодибæстæ ‘й.  Цæф æфсæддонти тъуфулæй рахæссуни æма сæ дзæбæх кæнуни æма ма сгарунмæ цудтити туххæй хуарзæнхæгонд æрцудтæн  Сурх Турусай орден æма майдан «Тугъдон æскъуæлхтдзийнæдти туххæй». Фæццæф дæн… Мæ цæф исдзæбæх æй, æма бабæй нæуæгæй фронти балæудтæн.

Мæ хъазар æмзæнхонтæ! Кавкази бæгъатæрти æскъуæлхтдзийнæдтæ некæд феронх кодтон. Мæ хъазар хеуæнттæ æма æмгъæуккæгтæ, дзурд уин дæттун, тасдзийнадæ нецæмæ даргæй, цъамар знаги нихмæ тох кæндзæнæн Советон Цæдеси Бæгъатæр, хестæр сержант Милдзихти Хадзимурзи хузæн, мæ фидæ – зæронд партизани хузæн.

Æз райгурдтæн советон цардарæзтбæл тохи бæнтти, мæн исгъомбæл кодта советон догæ, æма абони, нæ еугуребæл дæр зин рæстæг ку искодта, уæд цæттæ  дæн æдзæстхезæй мæ Советон Райгурæн бæсти сæрбæлтау уодуæлдай тохмæ, сауæнгæ  мæ цард дæр раттунмæ.

Мæ хъазар æмзæнхонтæ! Бæгъатæрæй гъæуай кæнетæ райгурæн Кавказ! Нæ фæсевæд! Знаги нихмæ тох кæнетæ, медбæстон тугъди рæстæг уæ фидтæлтæ æма уе ‘нсувæртæ куд хуæстæнцæ, уотæ!

Цæгат Иристони бæгъатæр джигиттæ! Гъæуай кæнетæ советон зæнхи алли гæбазæ дæр! Уадзæ, æма Кавкази хуæнхти знаг иссера æ мæлæт…»