Валентин Бережков адтæй ССР Цæдеси финсгути Цæдеси иуонг, историон наукити кандидат, Устур Фидибæстон тугъди æнзти дипломатон служби косæг, 1940 анзи декабрæй 1941 анзи июни уæнгæ ба – Берлини Советон Цæдеси минæвайради фиццаг нимæрдар. Куд дæсни тæлмацгæнæг, уотæ архайдта, Иосиф Сталин, уæдта нæ бæсти иннæ уæлдæр разамонгутæн фæсарæйнаг  паддзахæдти, уæлдайдæр ба Америки Еугонд Штатти æма Англиси бæрзонд разамонгути хæццæ ци фембæлдтитæ уидæ, уонæми: зæгъæн, Ялти, Тегерани æма Потсдами конференцити дæр.

Ци фæууидта, ци фегъуста еци фембæлдтити рæстæг, уони фæдбæл ниффинста æ имисуйнæгти документалон-аййевадон киунугутæ. Уонæй еуей исхудта «Дипломатон историй сифтæ». Берæ цæмæдесаг хабæрттæ æма цаути кой си кæнуй. Сæйраг гъуди ба си æй – еци æнзти æверхъау æма карз тох айдагъ тугъдон будурти нæ цудæй, дуйнеуон цард уæди рæстгути уæхæн адтæй, æма си цидæриддæр цудæй æма æрцæуйнаг адтайдæ, еци хабæрттæ нæхе пайдайæн лух кæнунбæл сæ уодæй-уод кодтонцæ нæ паддзахади уæлдæр разамонгутæ, дипломаттæ, æфсæддон хецауадæ дæр.

Гитлерон Германи гадзирахаттæй ССР Цæдесмæ ку ’рбалæбурдта, уæд, сæ исонибонбæл мæтæ кæнгæй, нæ фарс æнæбари дæр æрлæудтæнцæ, уой размæ Советон Цæдес сæ цæсти синдзæ кæмæн адтæй, етæ дæр – Америки Еугонд Штаттæ æма Англис. Раст зæгъгæй, æвдистонцæ фæййагъаз нин кæнунмæ цæттæдзийнадæ – æрвистонцæ тохæнгарз æма æндæр техникæ, хуæдтолгитæ, танкитæ, аразæн æма косæн æрмæг, радиоаппаратурæ, уæледарæс æма къахидарæс, хуæлцæ. Æцæг, фæстæдæр куд рабæрæг æй, уотемæй еци агъаз бустæги зæрдæмæдзæугæ нæ адтæй алкæд. Зæгъæн, зæрдæ цæйбæрцитæй æвардтонцæ, уомæй æрветгæ ба зингæ минкъийдæр кодтонцæ.

Уой хæццæ ба ма, нæ цæдесонтæ нин ци хуæдтæхгутæ æрвистонцæ, етæ берæ цауддæр адтæнцæ немуци уæлдæфон техникæй – нæ «хуæрзгæнгутæ» нин сæ хуæздæрти, æвæдзи, æвгъау кодтонцæ, сæхецæн сæбæл аурстонцæ. Зæгъæн, америкæгтæ советон æфсæдтæн æрбарветуйнаг адтæнцæ, уæди рæстæги сæмæ тæккæ раззагдæр нимад ка цудæй, еци «аэрокобра», зæгъгæ, хуæдтæхгутæй дæс æма авдинсæй. Фал сæ англисæгтæ сæхердигæй фæккодтонцæ. Уой фæдбæл син Сталин ку бауайдзæф кодта, уæд Кларк Керр, Англиси минæвар Советон Цæдеси, рæуæнттæ кодта, мах къохти, дан, еци «аэрокобритæ» æрхастонцæ фулдæр пайда.

Еумæ райсгæй ба, англисæгтæ, кæд не ’мцæдесонтæбæл нимад адтæнцæ, уæддæр, фадуат син кæми уидæ, уоми ба нин аразтонцæ аллихузон цæлхдортæ. Зундгонд æй, Устур Фидибæстон тугъди фиццаг рæстæгути нæ Гæрзефтонг тухтæ ци уæззау уавæри бахаудтæнцæ, е. Нæ бæсти разамунд Америки Еугонд Штатти æма Англиси хецауади размæ еу æма дууæ хатти не ’рæвардта, цæмæй се ’фсæдти фæрци дуккаг фронт байгон кодтайуонцæ, уой туххæй фарста.  Уæд нæ уавæр зингæ хуæздæр фæцайдæ, немуцаг-фашистон æрбалæборгути барæ-æнæбари дæр багъудайдæ сæ хъауритæ ниддехтæ кæнун.

Фал не ’мцæдесонтæ алли рæуæнттæй фæстæтæрæ кодтонцæ, дуккаг фронт байгон кæнуни æмгъудæн исон-исонтæ кодтонцæ.  Райдайæни зæрдæ байвардтонцæ 1942 анзæй, фæстæдæр – 1943 анзæй. Уомæй дæр ку неци рауадæй, уæд син Сталин карзæй бауайдзæф кодта. Гæнæн син нæбал адтæй, æма æмгъуд искодтонцæ 1944 анзи уалдзæгмæ. Операци исхудтонцæ «Оверлорд». Гъæуама æмцæдесонти æфсæдтæ æрбахизтайуонцæ Франций цæгаттаг билгæронбæл. Цæмæй уотæ рауадайдæ, уобæл Сталин, зæгъæн ес, лæгдухæй байархайдта, уомæн æма Англиси премьер-министр Уинстон Черчилль æ бицъинæг æскъудта, цæмæй се ’фсæдтæ Европæмæ бампурстайуонцæ Балканти ’рдигæй. Æ сосæг фæндæ адтæй, цæмæй америкаг æма англисаг æфсæдтæ Европи  Хонсар-Искæсæн паддзахæдти зæнхитæмæ байервазтайуонцæ Сурх Æфсади разæй. Æ загъд адтæй: «Гъæуама мах ма бауадзæн Балканти, уæдта, ка ’й  зонуй, Италий коммунизаци…»

Куд адтæй, ци адтæй, уæддæр Черчиллæн æ фæндитæй неци рауадæй, фудевгед си фæцæй, уомæн æма сæ нихмæ федар фæллæудтæй Иосиф Сталин.

Валентин Бережков æ киунуги ма куд финсуй, уотемæй Англиси фæсарæйнаг гъуддæгути министр Антон Иден 1941 анзи Сталини хæццæ фембæлгæй ин уотæ ку зæгъидæ:

– Нур Гитлер лæууй Мæскуй бунмæ, Берлин ба ма хъæбæр идард æй…

Сталин имæ бакастæй, еу рæстæг неци исдзурдта, уæдта ин сабургай уотæ бакодта:

– Неци кæнуй,  уруссæгтæ дууæ хатти адтæнцæ Берлини, уодзæнæнцæ си æртиккаг хатт дæр…

Фæстæдæр Аверел Гарриман, Америки Еугонд Штатти минæвар Советон Цæдеси, куд имиста, уотемæй  ин Потсдами конференций рæстæги Сталини хæццæ радзубанди кæнуни равгæ ку фæцæй, уæд ин фарсти хузи загъта:

– Æвæдзи дин æхцæуæн æй, уæ бæстæ ци зиндзийнæдтæ бавзурста, уой фæсте ами, немуци зæнхæбæл ке дæ, е?

Сталини дзуапп адтæй хуæрзцубур:

– Паддзах Александр бахъæрттæй Парижмæ дæр…

Рæхги ке цуппаринсæй анзи бæрæг кæндзинан, нæ еци Цитгин Уæлахез нæ адæмæн кутемæй бантæстæй, уой фæдбæл еугур хабæрттæ дæр нин гъæуама зундгонд уонцæ бæлвурдæй æма æнхæстæй. Æма нин уоми ба, мæнмæ гæсгæ, хуарз агъазгæнæг исуодзæнæй Валентин Бережкови киунугæ «Дипломатон историй сифтæ» дæр.

ХÆМИЦАТИ Морис