Къосирати Сæрмæт куд исфæлдистадон косæг, уотæ æ тæлæнтæ куд нæ хастайдæ финсунмæ. Æма ’й куд æхсæнадон архайæг, уотæ æ берæ ихæстæ хъор кодтонцæ, уæддæр финсунæн иссеридæ рæстæг æма фадуат. Гъулæггагæн, æ хъисмæт уотæ рауадæй æма  ин æ бон куд адтæй, уотæ берæ ниффинсун нæ бантæстæй.

Мадта ин киунугæ рауадзун дæр нæ бантæстæй – айдагъдæр ин æ фæсмæрдæ (1964 анзи) рацудæй æ уацтæ æма радзурдти æмбурдгонд «Сырх тырысаимæ» – бацæттæ ’й кодта Къосирати Ю. Еци киунугæй исистан мæнæ Сæрмæтæн абони ци радзурд мухур кæнæн, уой дæр.

Тæккæ скъæти фарсмæ уæсдони кæвдæси – Газакки хуссæн. Æхсæвæ дæр си берæ нæ фæххуссуй. Аллирдигæй æй гъæмпæ, судзийни хузæн цъуст кæнуй, е ’скъудтæ кæрцæ æмбæрзæн ба – цубур æма нарæг. Дуæртти цъæстæй думгæ къуззитт кæнуй.

Фæндон гъар нæма иссæй биццеу æ листæни, уотæ æ гъостæбæл рауадæй хецауи къахдзæфти гъæр. Æхсæвæ ма ’й, фал ихуæрсти игъал кæнунмæ рацудæй. Æ цæститæ райгон кæнун нæ фæразуй – банихæстæнцæ æ тъæфæлттæ. Гъар æнгъæлдзауæй æхе арфдæр нитътъунсуй гъæмпи.

Къахи гъæр æрбахæстæг æй. Æрбайгъустæй хецауи æвзист дзурд:

– Гъей, кæми дæ, биццеу! Мæрдцъундæ никкодтай, æви ци фæдтæ? Тагъд рагæпп кæнæ æма фонси гъуд ракæнæ!

Æрæгæмæ ку кодта, уæд лæг æваст фæккарздæр æй æма мæстгунæй æрбадзурдта:

– Фестуйнаг нæбал дæ, æви ци?

– Гъенур лæдзæги хæццæ ами æрбалæудзæнæй,– æхенимæр рагъуди кодта Газакк. Тагъд фæггæпп кодта æма е ’скъудтæ голлагæй хæлаф кæнунмæ февналдта: тас ин нæбал æй – голлаги хъæбæр нæ фæрресдзæнæй лæдзæги цæф.

Бунтон байгон æнцæ æ цæститæ. Биццеу æ хъæппæлтæ нæма искодта æ уæле, уотæ бабæй хецау хъур-хъур кæнунмæ февналдта:

– Гъæйдæ, гъæйдæ, фæттагъд кæнæ!.. Аци бон хатир, фал ма дæ дуккаг хатт уотæ берæ хусгæ баййафтон, уæд «нæ фегъустон» ма зæгъæ… Де ’ркъетæбæл уойбæрцæ ци сун-сун кæнис? Надбæл дæр сæ рабæтдзæнæ… Не ’гъосис фонси гъæрмæ?.. Дæумæ кæсунцæ!

Фонси мæтæ ’й уотæ хъæбæр нæййес, æ тъæнгтæ кæрæдзебæл бамбалдæнцæ фурстонгæй. Еу едуг уæддæр ку исхупп кодтайдæ цумуйнаг… Фал хецауи лæдзæг ставд æй, æма ку исмæстгун уа, уæд æнæхатирæй ниццæвдзæнæй… Фæрресуни бæсти æй хуæруйнаг дæр нæ гъæуй.

Тагъд-тагъдæй биццеу фæлледзуй скъæтмæ…

Æ уæриккитæ сæумон æртæхи хезунцæ цъæх нæуæбæл. Газакк дæр исбадтæй еу дорбæл æма Бонвæрнон стъалумæ кæсуй,– е дæр фиййау æй, æ алфамбулай ци мегътæ ес, етæ ба æ фæсте. Еци фиййаумæ берæ уорс фустæ æма уæриккитæ ес.

– Цума е дæр æ фустæ хезунмæ сæумæраги æнæ хуæргæй рацæуй? Ка ’й зонуй, æма уотæ уодзæнæй, æндæр ба цæмæн ниффæлорс æй?

Уайтæккæ Бонвæрнон стъалу æрбайсавдæй, уомæн æма хор искастæй.

Цæбæл уотæ цийнæгæнгæй зарунцæ цъеутæ къотæрти?

Уонæн ци ’й – сæ фæлмæн хуссæнти сæ цæйбæрцæ фæффæндуй, уойбæрцæ фæххуссунцæ. Алкæмæн дæр си цæттæ фингæ. Мæтæй мæлунцæ… Фиййау биццеуи хузæн, æвæдзи, стонг не ’взарунцæ.

Уæд деденгутæ ба цæмæн зайунцæ ами? Цæг си цума искæнон? Æма мæ цæмæн гъæуй? Уæриккитæн – æма етæ деденæги цæг сæрбæл æркæнуни бæсти æй рахуæрдзæнæнцæ. Æхецæн искæна? Æма, æдули кизгуттæй æндæр ма биццеутæй еске деденæги цæгтæ фæккæнуй. Биццеуæн цъеутæ ахæссун федауй.

Газакк къотæрти æхе ерхæфсуй сау нæмуг, мæнæргъи, хъæлæрдзитæ æмбурд кæнгæй. Рæсугъд хуæнхон игуæрдæн – фиййауи фингæ, æ сæумон сехуар – цæттæ… Ку ниддæнгæл æй Газакк, уæд æхе кæрдæгбæл æруагъта. Æ цæстæ даруй уæддæр æ дзогæмæ. Уæриккитæ игъæлдзæгæй, зæрдиагæй хезунцæ. Ерисæй догъи уайунцæ, кæрæдзей фиййи бунæй æскъæфунцæ адгин кæрдæг, хъаурæгиндæртæ уæлахез кæнунцæ. Минкъийтæн сæ бон неци ’й æма тухгиндæрти уæлдæйттæмæ æнгъæлдзауæй еуварс лæуунцæ.

«Ехх, уæууæй, æз дæр ескæд ку исирæзинæ,– сæнттæ амайуй Газакк,– уæд нæбал цæуинæ уæлигæсæй, ниууадзинæ мæ уæриккити дзогæ æма куд цийнæгæнгæй кæрдинæ иннети хæццæ хуасæ, кенæ гъæди сог куд фадинæ! Уæд æз дæр фингæбæл бадинæ, æма иннæ устур адæм куд дзорунцæ, уотæ дзоринæ æма ходинæ. Бæрæгбæнтти ба нæуæг цохъа, æвзестæ хъæма æма ирон ронæ мæ астæубæл, уотемæй иннæ биццеути хæццæ гъазтмæ цæуинæ. Æхсæвæй-бонмæ сæрак дзабурти кафинæ…

Уалинмæ уæриккитæ цъæх зæлдагæ нæуæбæл хъиллиститæ кæнун бæйдæдтонцæ. Мæцкъу æма сау нæмугæй сехуари æфсес берæ нæ хæссуй. Газакки стонг исхъурмæ кодта. Æмбесбони цъæх хъуæцæ æхе уæлæмæ есун байдæдта. Хор арви астæуæй артау æдзинæг никкастæй уæриккитæбæл дæр æма Газаккбæл дæр. Уæриккитæ гъæдæмæ ледзун байдæдтонцæ. Биццеу дæр сæ бæргæ багъавта сорунмæ, фал къотæрти æма арф игуæрдæнти рафæстеуат æй.

Берæ сæ фæййагурдта гъæди, фал некæми æма неци. Фесавдæнцæ. Уæд æрбадтæй Газакк æма гъарæнгæ кæнун райдæдта:

«Уау, мæгур мæ бон, нæмгæ бабæй ке кæндзæнæнцæ… Ци ма кæнон, кæми ма агорон мæ уæриккитæ?»

Æрхудтæй æхебæл: «Биццеуæн кæун не ’нгъезуй, кенæ ба не ’сустур уодзæнæн». Расæрфта бабæй æ цæститæ. Минкъий фæстæдæр иссирдта уæриккити æма сæ æртардта гъæумæ. Цалинмæ фусти гъуддаг кодта, уалинмæ изæрхуар хуæрд æрцудæй æма ма Газаккæн айдагъ къæбæртæ æризадæнцæ. Куддæр къæбæрмæ бавналдта, уотæ бабæй хецауи гъæр иссудæй:

– Ци бабæй фæцæй еци къæсибадæг биццеу?

– Дæ хуарзæнхæй,– дзоруй имæ æфсийнæ, – уотæ тагъд дæ цæмæн багъудæй, биццеуи бахуæрун бауадзæ.

– Тагъд игуæрдæнтæмæ хуастæ амайунмæ уайæд, кенæ ба сæбæл уарун фæууодзæнæй.

Дуккаг дзурд кæнун имæ нæбал багъудæй. Едуг фæггæлста æма уæртæ игуæрдæнтæмæ надбæл тъæбæрттæй фæууайуй. Игуæрдæн хæстæг æй. Куддæр бахъæрдтæй Газакк, уотæ къапунай сæрмæ исгæпп кодта æма дин хуаси сæрбæл æркафта.

Цæмæй хуасæ ма бамбуйа, уой туххæй хъæбæрдæр нæмгæ æй къапуна. Æ бон цæйбæрцæ ’й, уойбæрцæ архайуй Газакк. Хаттæй-хатт хуаси лæвæрæни буни фæууй, синдзитæ ин æ игон уæрагисæртæ рæхуайунцæ, фал уæддæр минкъий фиййау æ куст нæ уадзуй.

Газакк арвмæ искæсуй: «Куд нæ уаруй? Уой бæсти ба уæриккитæ ку хезинæ», – рагъуди кæнуй æхенимæри. Уаргæ не ’ркодта, фал дудзи хор хуæнхти цъоппитæбæл семгæй нигулæнмæ æрхæстæг æй. Хуасæ уомæл кæнун ку байдæдта, уæд косгути хестæр сагойнæ зæнхи рацавта: «Аци бон бал фагæ ’й».

Уалинмæ кæрдзиндзау кизгæ хæдзарæй хуæруйнаг рахæссуй. Косгутæ æрбадтæнцæ æма бавналдтонцæ хуæруйнагмæ. Минкъий фиййау дæр æ къох бадаргъ кодта едугмæ, фал æй хестæр фæууорæдта:

– Биццеу, дæу бадунмæ нæ евдæлуй, къæбæр дæ къохи райсæ æма тагъд уайгæ, фустæ изæри хезнæмæ раскъæрæ!..

Бустæги æнкъардæй бабæй мæгур биццеу рандæй æд къæбæр фустæ скъæрунмæ.

Фустæ æма уæриккитæ хезунцæ нæуæбæл. Минкъий фиййау бабæй æруагъта кæрдæгбæл æ фæллад иуæнгтæ.

Кæсуй уæлæмæ, цъæх арвмæ. Фæлмæн уорс мегътæ уæриккити дзогтау æзмæлунцæ. Минкъий фиййау бабæй сæнтти бацудæй: «Мæ мадæ будурмæ ихуæрсти хумæ кæрдунмæ рандæй, фидæ мин нæййес… Гъæйдæ, алци некæмæн ес!.. Æновудæй ку косон æма сахъ биццеуæй мæхе ку ’вдесон, уæд мин устур мизд феддзæнæй мæ хецау. Закъæ рауадздзæнæн, уосæ ракордзæнæн æма мæхецæн хумгæнæг хæдзарæй бацæрдзæнæн… Мæнмæ берæ галтæ æма фустæ уодзæнæй…»

– Биццеу, фустæ кæми ’нцæ? – цæуй тургъæй хецауи гъæр.

Фиййау фæггæпп кодта. Дæ фудгол уæхæн гæпп ку фæккодтайдæ: фусти дзогæ хуми астæу зудæй æмпурсунцæ. Бауайунмæ сæмæ куд гъавта Газакк, уотæ ин хецау æ галеу къохæй е ’фцæкъуатæбæл фæххуæстæй, рахесæй ба ’й лæдзæгæй нæмунмæ фæцæй. Нæмунæй ку бафæлладæй, уæд æй исуагъта.

– Дуккаг хатт ма дæ уотемæй ку баййафон, уæд дæ пурусайæй нæмдзæнæн.

Æ цæстисугтæ калгæй, Газакк фусвонс ракæнуй скъæтмæ. Фустæ скъæти меддуар фæцæнцæ.

Уалинмæ согдзаутæ уæззау уæрдунти хæццæ æрбахъæрттæнцæ… Фæллад галти хезунцæ гъæуи. Изæрдалингтæ, сау цæргæсау, сæхе æруагътонцæ коммæ. Газакк таси бацудæй. Саумæрæ æхсæви алли дор дæр тæрсун кæнуй. Арф коми дони гур-гурæй хъæбæрдæр тæрсуй, дессагау кæсуй сауæдони хæбал-хубул дæр минкъий биццеумæ. Æнахур тар уæйгутæ лæуунцæ аллирауæнти дæр, уæлдæфи цидæртæ ратæхуй, пеллонгæнгæй; арвæй хаунцæ стъалутæ.

Биццеуæн æ уод æ къæхти бунæй рагæпп кæнунмæ гъавуй. Æ фуртæссæй гали къæдзелæбæл низзæболæ ’й æма си изолмæ нæ цох кæнуй. Мæйдар æхсæви, æнафони исигъустæй хецауи гъæр:

– Ракæнæ галтæ дæлæмæ!

Æфсийнæ ин ци æхсæвæр æрæвардта, уомæ æвналгæ дæр нæ бакодта. Фурфæлладæй æ къæхтæбæл нæбал лæудтæй. Туххæй-фудти ма бахъæрттæй æ кæвдæси листæнмæ, æ кæрцæй æхе æрæмбарзта, гъæмпи ранигъулдæй æма æрбафунæй æй.

Æ фунæй – тæрхъоси фунæй. Æмбесæхсæвæй берæ нæма иссæудзæнæй, уотæ бабæй хецауи гъæр райгъусдзæнæй:

– Кæми дæ биццеу, тагъддæр рагæпп кæнæ æма дæ фонс раскъæрæ! Æмбесбон ку иссæй!..

Æрдæгигъалæй бабæй уайдзæнæй сæумон æртæхбæл фонси фæдбæл минкъий биццеу. Кусти бабæй евгъуйдзæнæй æ бон.

Уотæ аллибон дæр, бон-изæрмæ.