Уæлахези хабар ку фегъустан, уæд нæ афицертæ æма рæнгъон æфсæддонтæ куд цийнæ кодтонцæ, уой радзорунмæ зин исарæхсæн æй. Берæ къуæрттæ алли хотухтæй кади æмæхстæн, берæ æфсæддонти топпитæй намуси гæрæхтæн банцайæн нæбал адтæй. Мадта си  аци рæнгъитæ финсæг дæр æ хуæдæхсгæй гилдзити æнæгъæнæ къопп  раревæд кодта. Е адтæй уæхæн уалдзигон арвигъæр, æма фашизмбæл фæхъхъаурæгин уни кадæнгæ, уæлахези симфони ка ’рцагъта.

Гитлер æма æ хъозонтæ сæ маргæйдзаг пълантæ, æнæуинон гъуддæгутæ кæцæй фæттудтонцæ, еци Берлини рейхстаги къумти æз дæр æрзилдтæн. Æз дæр ин æ фарсбæл ниффинстон «Фудбон æма фудлæг берæ нæ хæссунцæ…»

Уотæ имиста тугъди фæууни æма Уæлахези бони Устур Фидибæстон тугъди архайæг нæ зундгонд поэт Муртазти Барис. Æма фашизми хелагæдонæ Берлини рейхстаги фарсбæл ци загъд ниффинста, е бæргæ раст æй. Фал бæлах ба е æй, æма цæйбæрцæдæр рæстæг рацæуй, уæдта бабæй фæззиннуй фудлæг æма æ фудæзмæнстæй бабæй адæмæн ралæуунцæ фудбæнттæ. Рæстзæрдæ дзиллити бабæй багъæуй æверхъау тохи бацæун. Æма абони дæр уотæ нæй? Нæ намусгин фидтæлтæ гермайнаг фашизм ку ниддæрæн кодтонцæ, уæд уотæ æнгъæл адтæнцæ æма ’й бундзагъд никкодтонцæ… Фал… Рацудæй рæстæг, æма бунбауйнаг нацизм бабæй æ сæр исдардта – нур ба Украини. Æма бабæй нæ багъудæй æ нихмæ тохи бацæун.

Уомæ гæсгæ зæрдæбæл æрбалæууй, нæ абони дзубанди ке имисуйнæгтæй райдæдтан, еци Муртазти Барисæн нæ иннæ тугъдон поэт Цæгæрати Максим кæддæр ци æмдзæвгæ балæвар кодта, е.

Цæуы ма хæст.

Цæхæр арт судзы бæстыл.

Нæ сæрмæ бады даргъ

                      фæндæгты рыг,

Мæлæт сырдау æрбахъуызы

                              нæ фæрсты;

Нæ фæдыл зилы маргæйдзаг

                                     нæмыг.

Цæуы ма хæст.

Бындзарæй ризынц хæхтæ.

Æнкъуысы зæхх,

            тыхджынæй ниуы уад.

Нырма бырсы

    фæстаджы стыр гæрæхты

Йæ риуы ’мбæрц

     Уæрæсейаг

                 салдат.

Цæуы ма хæст…

Аци æмдзæвгæ Максим ниффинста 1944 анзи, Венгри немуцаг-фашистон æрбалæборгутæй уæгъдæ кæнуни тугъдтити рæстæг… Цуппаринсæй анземæй фулдæр рацудæй уæдæй нурмæ, фал бабæй æй уинæн: цæуй ма тугъд… Дуйней адæмтæн адзалхæссæг тухти нихмæ тох… Еци тохи фæууæлахез уни ихæс бабæй æхемæ райста нæ Фидибæстæ.

Æнæмæнгæ си фæууæлахез унæн ба агъазиау агъазгæнæг исуй Райгурæн бæсти сæрбæлтау нæ фидтæлти табуйаг тохи фæлтæрддзийнади нифсдæттæг исуй уони сæрæндзийнадæ.

Уомæ гæсгæ устур æргом æздæхт цæуй, цæмæй нæ дзиллæ уæлдайдæр ба нæ ирæзгæ фæлтæртæ бæлвурдæй зононцæ нæ фидтæлти кадæ æма намуси хабæрттæ, уонцæ син зæрдтагон æма багъæуаги Фидибæсти сæрбæлтау рæстуодæй архайунмæ разæнгардгæнæг. Еци нисанеуæгæй нæмæ еудадзугдæр арæзт цæуй берæ аллихузон мадзæлттæ. Уонæй еу – нæ республики Парламенти хъæппæресæй Национ музейи фæзуати æнхæстгонд наукон-практикон семинар «Победа одна на всех». Цæмæдесаг рауадæй уомæй дæр, æма æ райдайуни размæ музейи бацæуæни арæзт æрцудæй сæрмагонд равдист. Фæууинæн си адтæй не ’мзæнхон тугъдонтæ Устур Фидибæстон тугъди ци алæмæти лæгдзийнæдтæй фескъуæлхтæнцæ, уомæн бæлвурд цæстуингæ æвдесæнтæ. Адтæй си аййевæдти училищей рауагъдонти конд хузтæ. Етæ хузæкæнуйнади фæрæзнити фæрци равдистонцæ цæйбæрцæбæл табуйаг син æнцæ Устур Фидибæстон тугъди цаутæ æма хабæрттæ, нæ Уæлахез исфæлдесæг бæгъатæрти рохс нæмттæ. Сувæллæнтти организацитæ, æригæнтти æзмæлди минæвæрттæ, бархеуонтæ бацæттæ кодтонцæ,  абони сæрмагонд æфсæддон операций архайæг бæгъатæр тугъдонтæн ке æрветунцæ, сувæллæнттæ æма ахурдзау фæсевæди къохтæй конд уæхæн дзаумæуттæ, открыткитæ æма финстæгутæй арæзт равдист.

ТУСКЪАТИ Таймораз (астæуæй) зонгæкæнуй равдисти æрмæгути хæццæ.

Нæ республики Парламенти Сæрдар Тускъати Таймораз, семинар игон кæнгæй æ радзубандий, куд загъта, уотемæй ауæхæн равдиститæ ’нцæ æригон фæлтæри патриотон гъомбæлади ахсгиаг фæрæзнæ:

– Абони нæ сæйраг ихæс æй, евгъуд  рæстæгути зæрдæбæлдаруйнаг цаутæ æма хабæрттæ зонгæй æма син раст аргъ кæнгæй, кæстæрти гъомбæл кæнун адæймаги уодварни хуæздæр менеугутæбæл. Устур Фидибæстон тугъдмæ Цæгат Иристонæй рандæй дæс æма цуппаринсæй мин адæймагей бæрцæ, етæ ба адтæнцæ нæ республики цæрæг æртинсæй адæмихаттей минæвæрттæ. Уой куд гъæуама  феронх кæнæн? Махæн нæ ахургæнæг нигулæйнаг бæститæ нæ ’нцæ, фал – нæ еумæйаг бæсти кадгин анзфинст, нæ адæми, сæ бæгъатæрдзийнадæ æма лæгдзийнадæ.

Семинари рæстæг æригон ахургонд, Абайти Васой номбæл Цæгат Иристони Гуманитарон æма социалон æртасæнти институти историй хайади кæстæр наукон косæг Секъинати Сослан дзурдта, Устур Фидибæстон  тугъди æнзти Цæгат Иристони экономикæ æ архайд фронтæн  агъаз кæнунмæ цæхгæр куд раййивта, «Электроцинк», «Победит», Дзæуæгигъæуи вагæнттæцалцæггæнæн завод, авги завод, Садон æма Згиди æрзæткъахæнтæ, æма æндæр промышленнон кустуæттæ, уæдта æхсæнадон организацитæ фронтæн куд агъаз кодтонцæ, тугъдон заказтæ куд æнхæст кодтонцæ, æма Цæгат Иристон гитлеронтæй багъæуай кæнуни куд архайдтонцæ, уобæл.

Устур Фидибæстон тугъди æнзти æгæрон бæгъатæрдзийнадæ равдистонцæ нæ силгоймæгтæ дæр.  Уонæй хъæбæр берети нæмттæ сæ тугъдон æскъуæлхтдзийнæдтæмæ гæсгæ райгъустæнцæ айдагъ Иристонбæл нæ, фал еугур бæстæбæл дæр. Æма уой фæдбæл дæр семинари цудæй дзубанди. Куд си загъд æрцудæй, уотемæй, дан, гæнæн цæйбæрцæ адтæй, уотæ син сæ нæмттæ æрæмбурд кодта æма сæ хецæн киунугæй рауагъта нæ республики Национ киунугæдонæ. Киунуги ес не ’мбæстаг бæгъатæр силгоймæгти 700 номи. Фал, ке зæгъун æй гъæуй, адтæнцæ фулдæр. Æма гъуддагбæл идарддæр куст цæудзæнæй, – уобæл адтæй Национ киунугæдони информацион-библиографион центри сæргълæууæг Гиоти Светлани радзубанди.

Дзубанди дæр ибæл нæййес, Гиоти Светланæ ци куст æнхæст кæнуй, е хъæбæр ахсгиаг æма арфиаг ке æй, е. Æма семинари фæдбæл дзиллон хабархæссæг фæрæзнити ци æрмæгутæ фæззиндтæй, уоми ин æ архайди хуарзи кой ке ракодтонцæ, е дæр гъæугæ гъуддаг æй. Фал нæмæ æгириддæр раст ба нæ кæсуй, е, æма уой хæццæ цæмæннæ не ’рцудæй амунд, инженер-болкъон отставки, историон наукити доктор, Цæгат Иристони гуманитарон æма социалон æртæстити хестæр косæг Батæрти Урусбий (абони, гъулæггагæн, не ’хсæн нæбал æй, рохсаг уæд…) хъæбæр æновудæй ке бахъиамæт кодта,  нæ республики силгоймæгтæй Устур Фидибæстон тугъди ка архайдта, уони туххæй æрæмбурд кæнунбæл æма сæ хецæн киунугæй («Защитницы Родины». Дзæуæгигъæу. 2000 анз) ке рауагъта, е. Гиоти Светланæ ин æ кой, ка ’й зонуй, кодтайдæ фал мухури фæрæзнити ба е æвдист цæмæдæр гæсгæ не ’рцудæй.

Семинари рæстæг ма дзубанди цудæй берæ æндæр ахсгиаг фарстати фæдбæл. Нæ республики Национ музейи генералон директор, историон наукити кандидат Цуцити Аслан радзурдта Устур Фидибæстон тугъди æнзти музейи кусти туххæй цæмæдесаг хабæрттæ. Цæгат Иристони Гуманитарон æма социалон æртасæнти институти историй хайади кæстæр наукон косæг Зассети Георгий дзубанди ба адтæй, цæгатиристойнаг периодикон мухур Устур Фидибæстон æнзти архайди фæдбæл. Идеологон гъомбæлади мухури фæрæзнитæ ахæстонцæ ахсгиаг бунат. Сæ редакцити косгутæ нæ фагæ кодта, уомæн æма журналисттæй беретæ рандæнцæ тугъди будурмæ. Фал, уæддæр мухури фæрæзнитæ сæ цудæй нæ фæкъкъулумпи ’нцæ. Газеттæ «Рæстдзинад», «Социалистическая Осетия» аллибон мухур кодтонцæ официалон æрмæгутæ, игъосункæнуйнæгтæ фронтæй, фæскъилдуни хабæрттæ æма æндæр æрмæгутæ. Уой хæццæ ба ма сæ хай хастонцæ тугъди будури бæгъатæрæй ка тох кодта, нæ еци тугъдонтæн агъаз кæнуни арфиаг гъуддагмæ дæр.

«Скифаг-алайнаг æртасæнти Центр»-и наукон-æртасæн хайади сæргълæууæги ихæстæ æнхæстгæнæг, филологон наукити кандидат Сæлбити Тамир радзурдта бæгъатæрти зарти ахедундзийнадæбæл, Устур Фидибæстон тугъди æнзти зар адæмæн куд агъаз кодта, æма нæ адæми этно-культурон царди бæгъатæрти зар ци бунат ахæссуй, уобæл.

Ирæзгæ фæлтæри патриотон гъомбæлади циуавæр  равгитæ æма гæнæнтæ ес æма си куд пайдагонд цæуй, уобæл адтæй ахурадæ æма науки министри хуæдæййевæг Габети Вадими дзубанди дæр.

Семинари кæронбæттæни сæ гъудитæ загътонцæ культури министр Фидарати  Сослан, гуманитарон æма социалон æртасæнти институти сæргълæууæг Хъанухъуати Зæлинæ æма иннæ архайгутæ.

… Нæ абони радзубандийæн сæргонд «Цæуй ма тугъд…» уæмæ æнахур ма фæккæсæд. Абони æцæгæйдæр бабæй цæуй тугъд, нæ царди сабуйрадæ нин фехалунмæ ка багъавта, уони нихмæ. Æма си гъæуама æнæмæнгæ фæууæлахез уæн. Уомæй нæ ихæсгин кæнуй айдагъдæр нæхе абониккон цардарæзт нæ, фал нæ исонибони фæлтæрти ирисхъæ циуавæр уодзæнæй, е дæр. Уой фæдбæл бабæй уин ракæндзинан еу недзамайнаг таурæхъ.

… Цæветтонгæ, нæ рагфидтæлтæ сæ рæстæги уоййасæбæл æнгом æма сæ хъаури адтæнцæ, æма сæмæ кæд берæ тухгæнгутæ ’рбалæбориуонцæ, уæддæр сæ басæттунгъон неке адтæй.

Еууæхæни бабæй сæмæ цидæр знаг æрбампурста, фал ин нæ фидтæлтæ уæхæн тухгин нихкъуæрд равардтонцæ, æма æрбалæборæг, бафедауæн, зæгъгæ, корунтæ байдæдта. Æрбарвиста æ федаугути.

– Мах дес кæнæн уæ нифс æма хъаурæбæл! – загътонцæ, сæ ихæс ку исæнхæст кодтонцæ, уæд. – Кæцæй уæмæ цæунцæ! Фæттасун ку нæ кометæ.

– Нæ паддзах ни уотæ домуй, – адтæй сæ дзуапп.

– Æма æ хæццæ фембæлæн, радзубанди кæнæн нæййес?

– Нуртæккæ фунæй кæнуй. Ку райгъал уа, уæд, бæргæ, фал дзоргæ нæ кæнуй.

– Уинун нин æй уæддæр фæккæнетæ, – ниллæудтæнцæ федаугутæ.

– Хуарз, – загътонцæ фусунтæ æма цæйбæрцæдæр рæстæги фæсте еу мадæн рахæссун кодтонцæ æ нæуæгигурд биццеуи.

– Е æй нæ паддзах. Уой исонибонбæл гъуди кæнгæй, ан æнæбасæттон, нифсгун… Е ни домуй, æхе æма æ зæнхæ гъæуай кæнун.

Махмæ гæсгæ, лæдæрд æй аци таурæхъ цæмæ гæсгæ æримистан, е…

БИЧИЛТИ Алетæ