Сергей МЕНЯЙЛО мадзал «Фæндонти нæзи бæласæ»-йи архайгæй.

Еу таурæхъмæ гæсгæ Киристей райгурди æхсæвæ зайæгойтæ еугурæй дæр рараст æнцæ Хуцауи фуртæн раковунмæ; пальмæ, бæрзæ, толдзæ, тæгæр, гæдибæласæ, кедр, хæрес æма æндæртæ. Идард Цæгатæй ба æрбацудæй минкъий хумæтæг назу. Æ бакастгин æмбæлттæ си фефсæрми ’нцæ, сæ пæлæхсар къалеути буни æй  рауурстонцæ  æма се ’хсæнæй зингæ дæр нæбал кодта. Уалинмæ арвбæл базмалдæнцæ стъалутæ, æртумбул æнцæ, кафун райдæдтонцæ, уæдта еугæйттæй сæхе æруагътонцæ минкъий нæзи бæласæбæл. Бæстæ исæрттивта, тæмæнтæ искалдта уой рæсугъддзийнадæй, æма уæдæй нурмæ рохс кæнуй адæми зæрдитæ.

Æндæр таурæхъ ба дзоруй, зæгъгæ, изæдтæ  гъæдæмæ еумæ фæццудæнцæ дуйнейæн цийнæдзийнади бæласæ æвзарунмæ. Байамудтонцæ федар толдзæмæ, фал си еу  нæ исарази æй:

– Нæ, нæ ин ес æвзарæн, уомæй адæм сæ мæрдтæн киртæ кæнунцæ, уæдта си цирти уæле циртдзæвæн æвæрунцæ.

Бацудæнцæ бæрзæмæ æма бабæй дуккаг изæд дзоруй:

– Нæ нин бæззуй аци бæласæ дæр, уомæн æма ин æ уесгъæдæй ахид пайда кæнуй лæг æхси хузи фудгинти бафхуæрунмæ.

– Мадта хæрес, – зæгъунцæ.

Уобæл бабæй не ’сарази æй æртиккаг:

– Цийнæдзийнади нисанæн нæ бæззуй хæрес. Фулдæр рæстæг кæугæ кæнуй.

Берæ фæззилдæнцæ еци бон гъæди изæдтæ, фал алли бæласæмæ дæр ести фау æрхæссæн адтæй. Фæстагмæ исæмбалдæнцæ хуæрзконд пæлæхсар нæзи бæласæбæл.

– Зæрдæмæдзæугæ бакаст ин ес, – зæгъуй си еу.

– Куд æхцæуæн æй æ тæф, – дзоруй иннæ.

– Cæрдæй-зумæгæй еци-еу аййев фæлусти, – бафтудта æртиккаг.

Уоййадæбæл сæ еугурдæр еузæрдиуонæй исарази æнцæ, æрхастонцæ ’й адæмæн æма син цийнæдзийнадæ æ хæццæ хæссуй.

Нæ республики Парламенти Сæрдар ТУСКЪАТИ Таймораз.

Нæ республики сæрдари хуæдæййевæг ПЛАТИ Альбинæ.

Нæ республики Сæргълæууæги æма Хецауади Администраций разамонæг ГОБЕТИ Ибрагим.

Никки ба ма ес æндæр рагон таурæхъ. Нæуæг анзи æхсæвæ еу мæгур гъæдгæси бийнонтæ стонгæй арти алливарс æрæмбурд æнцæ æма гъенцъун кæнунцæ. Уалинмæ сæмæ кадæр æрбахуаста. Хæдзари хецау дуар байгон кодта, æма рауидта, къæсæрбæл нæзи бæласи буни куд лæудтæй æма кудтæй сувæллон, уой. Фусунтæ ‘й уайтæккæдæр медæмæ бахудтонцæ, баййивтонцæ ин æ зæронд дарæс, хуæруйнаги мортæ ин равардтонцæ æма ’й ниххуссун кодтонцæ. Сæумæй бийнонтæ райгъал æнцæ изæдти зарунмæ, сæ астæу – сæ иуазæг. Уæд балæдæрдтæнцæ, æхсæвæ сæмæ Киристе сувæллони фæлгонци ке ’рбацудæй сæ бафæлварунмæ. Расаста нæзи бæласи къалеу, ниссагъта æй хæдзари астæу æма зæгъуй гъæдгæсæн:

– Мæнæ уин мæ лæвар, хæлар адæм, цæретæ аразийæй æма амалгинæй, амæй фæстæмæ уæмæ цард æ медбилти ходдзæнæй. Аци бæласæ ба уин алкæддæр уæ зæрдæбæл мæн лæуун кæнæд…

Етæ таурæхътæ ’нцæ, фал бæрæг-бæлвурд куд æй, уотемæй нæзи бæласæ фиццагидæр аразун райдæдтонцæ немуцæгтæ XVI æноси райдайæни. Уордигæй рапарахат  æй аци фæткæ Европи иннæ бæститæбæл. Зæгъæн, Парижи къарол Луи Филипп æй фиццаг хатт исæвардта æ галауани 1840 анзи. Фал, Франций дæргъвæтийнæ рæстæг Нæуæг анзи æхсæвæ нæзи согæй арт æндзаруни æгъдау ке адтæй, уомæ гæсгæ адæм нæ хæлæф кодтонцæ нæуæгдзийнадæ райсунмæ.

Англиси королевæ Викторияй 1841 анзи курдта немуцаг принц Альберт Саксен-Кобургский. Е ин балæвар кодта сугъзæрийнæ фæлуст нæзи бæласæ. Адæм еци дессаги рæсугъддзийнадæ фæууинунмæ цудæнцæ, æма иннæ анзи ба  берæ цæрæн хæдзæртти фæззиндтæй нæзи бæласæ. Исауигътонцæ ибæл, адгин къинсæй конд цæрæгойти нивтæ, сæ фулдæр адтæнцæ аргъæуттæй ист сирдти фæлгонцтæ.

Уæрæсей ба аци нæуæгдзийнадæ фæззиндтæй паддзах Петр Фиццаги хъæппæресæй – Европи æ фиццаг балций уогæй фæууидта аци гъуддаг, æ зæрдæмæ фæццудæй æма исфæндæ кодта, цæмæй æй нæ паддзахади дæр бафæнзонцæ. Уæди рæстæгути Уæрæсей æрцудæй берæ æййивддзийнæдтæ, сауæнгæ ма уæхæн бардзурд дæр равардта, цæмæй фадуат кæмæн ес, етæ Нæуæг анзи нæзи бæлæстæ сæ хæдзæртти æвæронцæ. Фал е сæ къохи æфтудæй айдагъдæр гъæздугутæн. Фæстæдæр, XIX æноси райдайæни, аци бæласæ рапарахат æй æма æнæ уомæй Нæуæг анзбæл некебал æмбалдæй. Гъæздугутæ сæ медастæу ерис кодтонцæ, æ нæзи бæласæ кæмæн устурдæр æма рæсугъддæр уодзæнæй, зæгъгæ. Сауæнгæ ма хæснæ дæр ракæниуонцæ. Гъе уотемæй нæмæ æрхъæрттæй абони уæнгæ нæзи бæласæ.

ДОЙАТИ Индирæ

*  *  *

Нур ба нæ идарддæри дзубанди æй «Фæндонтæ æнхæстгæнæг Нæзи бæласи» туххæй. Аци мадзал уотид бæрæгбон нæй, фал ма ’й кæстæртæн зæрдæхцæуæн лæвæрттæ ракæнуни равгæ дæр.

Уомæ гæсгæ ба имæ уæлдай хъæбæрдæр фенгъæлмæ кæсунцæ сувæллæнттæ.

«Фæндонтæ æнхæстгæнæг Нæзи бæласæ»-бæл æнæуой гъазæнти хæццæ ма æрауиндзунцæ, сувæллæнттæ ке ’рбарветунцæ, еци открыткитæ дæр. Уоми ба финст фæуунцæ сæ фæндонтæ. Хуарз ракæнун ке зæрди æй, еци адæмæй алке бон дæр æй еци бæрæгбони архайун æма кæстæртæй ескети зæрдитæ барохс кæнун, сæ фæндонтæ син исæнхæст кæнун.

Мæнæ нур дæр бабæй Цæгат Иристони арæзт æрцудæй уæхæн мадзал. Уоми архайдтонцæ нæ республики сæргълæууæг Сергей Меняйло, Парламенти сæрдар Тускъати Таймураз, Хецауади Сæрдар Дзанайти Барис, нæ республики Сæргълæууæги æма Хецауади администраций разамонæг Гобети Ибрагим, министрти кабинети иуонгтæ, республики уæлдæр ахурадон уагæдæнтти ректортæ. Архайдтонцæ си Уæрæсей Федераций Бæгъатæртæ Артур Орлов æма Абайти Юрий дæр.

Фиццаг æртæ финстæги райста Сергей Меняйло. Е Нæуæг анзмæ æртæ сабийемæй еуемæн балæвар кæндзæнæй велосипед, иннемæн квадрокоптер, æртиккагæн ба – æртайæн донуатдарæн. Республики Сæргълæууæг ракурдта е ’мгустгæнгутæй дæр, цæмæй етæ дæр Нæуæг анзи размæ байархайуонцæ кæстæрти курдиæдтæ исæнхæст кæнунбæл.

Тускъати Таймураз æма Дзанайти Барис ба сабийтæн балæвар кæндзæнæнцæ «догъуайæн над», синтезатор, колонкæ æма планшет.

Аци мадзал арæзт цæуй 2018 анзæй фæстæмæ. Уæдæй ардæмæ Уæрæсей æнхæстгонд æрцудæй 107 мин сабийей фæндонтæ – 2,7 миллиард сомей аргъ.

Еу загъдæй, аци хуæрзауодæн гъуддаги фæрци Нæуæг анзи хуæдразмæ Нæзи бæласæ кæстæртæй беретæн исуй æцæгæйдæр амондхæссæг Бæласæ, сæ зæрдитæ син барохс кæнуй, сæ бæлдитæ уой фæрци ке исæнхæст æнцæ, уомæй.