Хецæн скъуддзæгтæ романи дуккаг киунугæ «Гæдзæ»-йæй.

 

Афæхъо минкъий æндæдæр æрлæудтæй.

– Æз ба мæхенимæр цийнæ кæнунмæ фæдтæн.

Афæхъо æ рахес къохи раст армитъæпæнæй уæлдæф кардæй æрцæвуни хузæн æрцъинк ласгæй исдзурдта:

– Марауадзæ, цæмæ ма лæууис?

Дзиу æ сор билтæ растардта…

– Ду еци загъд мæнæн зæгъис?

Æнсувæртæ кæрæдземæ никкастæнцæ.

– Тæдзунæгæй ледзæн, цухцурæгмæ тæхæн, – исдзурдта æрæгиау Афæхъо.

Дзиуи хъаурæгин къох æ усхъæбæл æрæнцадæй. Уотæ хъæбæр ибæл æруæзæ кодта, æма Афæхъой барæ-æнæбари дæр  æ раздæри бунати æрбадун багъудæй. «Хуарз æма дæ лæгъузæй барæ адтæй, æма комкоммæ лæгъуз æвзарæ!.. – февзурдæй Афæхъой сæри фиццаг гъуди.

– Мадта Бæзайæн ниххатир кæнон, зæгъис, нæ?

Афæхъо æ масти фæдбæл ку рацудайдæ, уæд ин Дзиуæй æнсувæр нæбал рауадайдæ. Ескæддæр ма кæстæр хестæри дзурдбæл дууæ загъта?! Фидтæлти дзамани уæхæнттæбæл хъоди кодтонцæ. Æхебæл туххæй хуæстæй. Фæндадтæй  æй е ’нсувæри фендæдуар кæнун. Цæуæд, кумæ ’й фæндуй, уордæмæ. Бæзай колдуар дæр æсхуайæд. Уомæй æ маст берæ фулдæр нæбал фæууодзæнæй. Уæхæн сæрбæттæн ку бабæтта, уæддæр ибæли исфедаудзæнæй. Куддæр æ тумбулкъох цæвунæрвонг æрцæттæ кодта, уотæ  æ бийнойнаг къæсæргæрон æрлæудтæй. Афæхъо æ хед расæрфта.

– Къумæл рахæссæ, – исдзурдта киндзæмæ.

Силгоймаг æнсувæртæбæл æ тарст цæстингас рахаста æма фендæдуар æй. Цума æгириддæр неци ’рцудæй, уой хузæн Дзиу исдзурдта:

– Хонхи ба ми кумæ ледздзæнæй!.. Тæккæ унгæгдæр рауæн ин æ над æрæхгæндзæнæн, – æма æ амонæн æнгулдзæ æвзист тилд никкодта.

Афæхъо Дзиуæн фæттæрегъæд кодта. «Дæ масти надбæл ма рацо. Галеу къохæй рахесбæл ниххуæцæ. Хъæма æ кæрдбадзи тъунст æй æма ’й æ бунати уадзæ…», – гъудитæбæл фæцæй æ меднимæр.

Уæдмæ киндзæ фездахтæй. Къумæл æ теумæ равардта. Е æ бунатæй фестадæй, хъæзин къос райста æма ’й хестæрмæ бадардта. Е æхе фæттегъæ кодта, уонæмæти мæ нæ евдæлуй, зæгъгæ. Афæхъо къоси бунæй рохс исуагъта, фæстæмæ ’й уосæмæ равардта. Æма гъудити бацудæй: еуæрдигæй, Дзиу хестæр æй æма æ дзурди нихмæ лæууæн нæййес, иннердигæй ба фидбилизи хаунцæ. Нæ, цийфæндийæй дæр е ’нсувæрæй арази нæй. Æ масти фæдбæл ку рацæуа, уæд ин æй нуртæккæ дæр неке ниххатир кæндзæнæй æма исонибони дæр.

– Цæмæ ма лæууис?! – исгъæр кодта Дзиу æ уосæбæл. – Мæ цæсти кæронæй дæр дæ куд нæбал рауинон, уотæ!

Хангуассæ æ бунатæй нæ фезмалдæй. Æ лæгæй æ цæстингас ратудта æма теумæ бакастæй. Сæ дууемæн дæр æй аллифудтæ ракалун фæндадтæй. Цæргæ-цæрæнбонти сæмæ цардæй ке неци фæууидта, бæнттæ тухст æма гъезæмарæй ке рарвиста, уой туххæй. Мадта исон фæгъгъæздугдæр уодзинан, зæгъгæ, уотемæй рæстæг евгъуйуй. Хузæнон пъолций адæми ’хсæнмæ некæд рацудæй. Е ’цæг хузæ равдесун ин некæд бантæстæй.

Еуминкъий ма ралæудтæй, уæдта рандæй. Æ къахдзæфти æзмæлд ку нæбал игъустæй, уæд Дзиу æ сæрбæл ниххуæцгæй исдзурдта:

– Силгоймагмæ ци цъухæй исдзорай, уæхæн дзуапп си фегъосдзæнæ…

Афæхъомæ еци дзурдтæ гъаргæ дæр нæ бакодтонцæ, уомæн æ гъудитæ адтæнцæ Бæзай хæццæ. Æрцудæй имæ Дзиу æма Бæзай бафедаун кæнуни гъуди. Æ зæрдæмæ цидæр рохси цъирт бакалдæй. Цума æ фæндæ фæррæстмæ уодзæнæй, уотæ имæ фæккастæй æма фурцийнæй æ бунатæй фестадæй.

– Нæ, фал ци, уой зонис?

– Ци? – рафарста æй Дзиу.

– Нæ синхаги æрбахонæн.

Дзиуи сæри февзурдæй æнахур гъуди: «Бæзай фæррасуг кæндзинан. Фиццаг сикъа адæймаг æхуæдæг баниуазуй, дуккаг баниуазуй фиццаг, æртиккаг ба адæймагæн æхе баниуазуй. Куддæр æ фазæбæл буруни уавæрмæ æрцæуа, уотæ ’й рауадздзинан, ескæми сæрисæфæни билæй расхъеудзæнæй æма ин уой фæсте æ марæги агорæнтæ…»

– Хъæбæр раст зæгъис! Æ мæлæт æхуæдæг иссердзæнæй.

Афæхъой цийнæбæл ехдон калд æрцудæй. Е ’уæнгтæ æрæгъзалдæнцæ.

– Мæнмæ гæсгæ ду дзоргæ куд кæнис, гъуди уотæ нæ кæнис.

Дзиумæ еци дзурдтæ нæбал фегъустæнцæ. Уомæн æ гъостæбæл уадæнцæ æндæр, уомæй берæ тингундæр æма тæссагдæр зæгъдтитæ: «Дууæ æнсувæрей дæр куйгæлдзæн билæй рагæлдзетæ! Уæхæнттæн тæрегъæд нæййес!..» Зир-зир ибæл бахуæстæй. Мæлæтæй, миййаг, нæ фæттарстæй. Захъайæгти  æнæуинондзийнадæ ин нилхъивта æ уод. Æ цæститæбæл рауадæй æверхъау уиндæ: сæ гъæуккæгтæ сæ рæзти цæунцæ æма сæбæл тутæ кæнунцæ. Нæ, уой бæсти мæлæт хуæздæр æй.

– Исигъæлдзæг уодзинан… – æ гъостæбæл уадæнцæ е ’нсувæри дзурдтæ.

Афæхъомæ æрæгиау багъардта, æ къохтæ Дзиумæ лæборунæрвонг куд æрцæттæ кодта, е. Æ устур армитъæпæнæй ин æ гъæлæс ку рахгæдтайдæ, уомæ ’й берæ нæбал гъудæй. Æхецæн фæттарстæй æма фæстæдæр æрлæудтæй. Æ къохтæ æ фæсте раримахста. Æхебæл æ зæрдæ нæ дардта æма æндæр æрдæмæ  кæсунбæл архайгæй æнарæхст лæуд кодта.

– Нæхуæдтæ сæудегери куст кæнун райдайдзинан.

Идарддæр гъуддæгутæ куд рацудайуонцæ, Хуцау æ зонæг, фал Афæхъо æ гъæлæсидзаг нигъгъæр кодта:

– Банцайæ!

Уæхæн уавæри адтæй, æма æхуæдæг дæр æхе гъæлæс нæбал базудта: фæккастæй имæ бустæги æцæгæлон. Æ курæти цæппæртæ исуагъта æма æ реуи арфæй исуолæфтæй.

Минкъий ин фенцондæр æй. Ци уавæрæй фæййервазтæй, е си никки устурдæр тас бауагъта. Минкъий ма багъæуа, е ’нсувæри мæрдтæмæ ма барвета. Цума ин къурцдзæвæнæй рацæунæн Хуцау фæййагъаз кодта, уой хузæн æ меднимæр ковунмæ фæцæй.

– Ду кæбæл гъæр кæнис?

Афæхъо фæффæлмæн дæр æй.

– Соцъа кæнун ходуйнаг æй. Æви дæ сæри зунд фæццудæй? Дæ уоди бунат сайтан æрахæста æма кæд мæн хæццæ дæр е дзоруй? Æвæдзи, уотæ уодзæнæй, æндæра æз дæу уæхæнæй некæд зудтон.

Дзиуи цæсгонбæл фæззиндтæй масти медбилхудт: «Цитæ лæхорис?..» Гъæрæй ба загъта:

– Ма мæ гъигæ дарæ.

Æма æ цъеусори цæсгон медбилхудтæй фæззулун æй. Афæхъо дзурдта никки гъæддухдæрæй:

– Дууемæй еуемæн æнæфæууæлахез уæн нæййес. Дæ маст æма сæрустурдзийнади фæдбæл ма цо. Дæхе дæр, мæн дæр, сауæнгæ æнæгъæнæ муггаги дæр  къæппæги багæлдздзæнæ. Кæми ан, уоми дуккаг мард ракæндзинан. Æви дæмæ  етæ нимади нæ ’нцæ?..

Дзиуи хузæ бустæгидæр фæккуддæр æй.

– Тæрсагæ!

Афæхъой цæститæ ратартæ ’нцæ. Æ тумбулкъох æ сæрмæ куд фæцæй, уой зонгæ дæр нæ бакодта. Еци уæззау гъæрзт никкодта. Æ медбунати низзилдæй. Дзоццæги æрбадтæй, уæдта бабæй æ къæхтæбæл æрлæудтæй.

– Дзиу…

Æ цæститæбæл рауадæнцæ, сæ муггаги хестæртæй ке зудта, уони сорæттæ. Цума тургъи рæнгъæ ралæудтæнцæ. Уалинмæ æ бунатæй фезмалдæй æ фидæ, размæ рацудæй æма имæ дзоруй: «Дзиуи бауорамæ. Циуавæр æнсувæр ин дæ?! Фидбилизæй æй ку нæ багъæуай кæнай, уæд дæбæл нæ къох ракъуæрдзинан..!»

– Ебай марæг абони уæнгæ зундгонд нæма ’й.

Афæхъо е ’нахур гъудитæй нæма фæййервазтæй æма ’й сонтæй рафарста:

– Еба?..

– Гъо, гъо, Еба. Кадæр æй рамардта, фал не ’сбæрæг æй. Адæми æлгъиститæ неци ’нцæ. Думгæ сæ фæххаста æма сæ кой æрбайсавдæй. Хуцауи бон дæр ин неци ’й æма ’й еу рауæн ниууадзæ. Кæмæн куд æй æ бон, уотæ архайуй.

Афæхъой буни зæнхæ исдууердæмæ ’й, æ цæститæй ци рауидта, етæ накæ кæнунмæ февналдтонцæ: Ебай марæги Дзиу зудта, кæд ибæл нæ састæй уæддæр. Марæг захъайæгти ’хсæн ку адтайдæ, уæд е æ фудмиуæ баримæхсун нæ бафæразтайдæ. Уæддæр цума Бæзай фæррасуг кæнунмæ æма ’й фидбилизи надбæл рарветунмæ уотæ хъæбæр цæмæн бæллуй? Кæд ин, миййаг, æ сосæгдзийнæдтæй ести зонуй æма ’й уодæгас æвдесæни уинун нæ фæндуй?! Нæ, уæхæн гъудитæ лæги сæ фæдбæл идардмæ расайдзæнæнцæ.

– Дæхебæл фæххуæцæ, кенæдта фæттæрегъæдгин уодзæнæ, – сабур æй кодта Афæхъо. – Фæлмæн зæрдæ дин ке ес, уой ку зонун, уæд уотæ цæмæн дзорис? Дæ дзубандимæ игъосгæй кæд мæ къæхти бунæй нæ ниддиз-диз кæнун…

Кæд сабур Дзиуи кодта, уæддæр æхуæдæг дæр хуæздæр уавæри нæ адтæй. Хестæрмæ ци цъухиуагæй исдзурдта, уомæй фефсæрми æй.

– Ци нигъгъос дæ? – Афæхъой дзурдтæ Дзиуæн æ гъудитæ раскъудтонцæ. – Ести дзорæ. Хуцауæй корæгау ди корун: маци ми баримæхсæ.

Дзиу ин æ фæсонтæ æрхуайгæй загъта:

– Хуцауи æ бунати уадзæ, мæхуæдæг æ хæццæ бафедаудзæнæн, уой бæсти нæ фидтæлтæбæл…

– Фагæ фæууæд! – æрдæгбæл ин  фескъудта æ дзубанди Афæхъо.

Дзиуæн фидтæлти фудæнхæ ракъахунæй фæттарстæй æма ’й идарддæр дзорун уомæн нæбал бауагъта.

Никки хъæбæрдæр ба фæттарстæй, æ фæндæ исæнхæст кæнун æ къохи ку нæ бафтуйа, уомæй æма еуцæйбæрцæдæр æнæдзоргæй ралæудтæй.

– Гъема хуарз! – фæрраздæр æй Дзиу. – Æцæг æрсабур уо.

Афæхъо æнæнгъæлти æ кеми цæун райдæдта. Дзæвгарæ ин фенцодæр æй. Нифс си бацудæй. Сæ еу дæр æма иннæ дæр ци мадæй райгурдæй, уомæн лæгъуздзийнадæ æ тоги нæййес æма гъæуама еске тæрегъæди ма бацæуа. Галеу зундбæл æй ци хъаурæ ардудта, уой сорæт сабургай нидæнæй-нидæндæргæнгæ цудæй.

– Æнгъæлдæн æма мæ сæри æцæг зунд цæун  байдæдта.

Дæхецæй мæ цох  ма уадзæ, кенæдта мин адæм мæ незихатт базондзæнæнцæ. Уотæ мæмæ кæсуй, цума ду… Исдзорун дæр æй не ’ндеун… Цæргæ-цæрæнбонти лæгъуздзийнадæ некæд некæмæн бакодтон. Нур мæ мæ зунд бустæги æндæр цæбæлдæрти ардаун райдæдта. Корун ди, еунæгæй мæ ма ниууадзæ…

Дзиу æ еувæрсти кæсгæй гъудити ранигъулдæй: ме ’нсувæрбæл дзæгъæли баууæндтæн. Еугур зæгъуйнæгтæ ин дзорун нæ гъудæй… Мадта ма адæймаг кæбæл баууæнда? Мади зæнæгæй хæстæгдæр ма ка ’й? Ауæхæн рæстæгутæ ралæугæ ма си ескæд фæууиндæй? Уогæ цард тухгин æй. Ку нæ дæ фæндæуа, уæддæр дæ æрдудæгътæ кæндзæнæй.

Нæ, цийфæндийæй дæр аци зæнхæ нæ дууей фагæ нæй: гъæуама сæ синхаг рамæла. Æцæг ин уой туххæй фæййагъаз кæнун гъæуй. Нæй фæндадтæй, уотемæй исдзурдта:

– Æнæ рамæлгæ ин хуасæ нæййес.

Афæхъо ба æ гакки рабадтæй: нæ, æ цæститæбæл неци рауадæй, æцæгæй имæ ес уæхæн хунд. Нæуæгæй бабæй æ гъостæбæл рауадæнцæ   сæ мард фидтæлти дзурдтæ: «Ку нæ исарæхсай, уæд махæй хъодигонд уодзæнæ». Мæ сæр нивондæн æрхæссон? Æнæ уомæй муггаги кадæ багъæуайгæнæн нæййес? Æвваст цæунмæ фæцæй. Къæсæргæронмæ рахъæрттæй, уотæ æ гъостæбæл рауадæй Дзиуи усхъæз фарст:

– Кумæ цæуис?

Афæхъо фæстæмæ фæззилдæй. Е ’нсувæри цæститæмæ ку бакастæй, уæд си баруагæс æй, æндæмæ рацæун æ бон ке нæбал бауодзæнæй.

– Æрлæууæ!..

Афæхъо ниллæг гъæлæсæй загъта:

– Мæ бон уолæфун нæбал æй. Дæ рази инод кæнун.

Дзиу ин æ цæстингас райахæста. Æ къохтæ фæйнердæмæ фæккæнгæй исдзурдта:

– Дæ рагъи ци фæууа, уой хæссун гъæуй. Ирисхъæй ледзæн некумæ ес.

Афæхъо Дзиумæ бакастæй æма… еци-еу рæстæг ибæл разиндтæй дууæ цæсгони. Æ армитъæпæнæй æ цæститæ расæрфта. Нæуæгæй бабæй имæ уой дууæ цæсгони разиндтæнцæ. Æ  цæститæбæл нецибал уадæй. Идардæй имæ æрбайгъустæй:

– Æндæр над дин нæййес æма мæ фæдбæл цо. Гъæу мин мæ хабæрттæ ку базононцæ, уæд дæуæн дæр ами цæрæнбунат нæбал ес. Ке ци кæнун гъæуй, уой алкедæр æхуæдæг æвзаруй. Мæрдтæмæ ка игъусуй, уонæн ба сæхе зунд фагæ нæ ахæссуй.

Цума Афæхъой сæр дорæй цæф æрцудæй, уой хузæн ибæл æрæнцадæй æверхъау загъд: «Ниммæлæ, махон илгъаг!..»

– Берæгътæй ци фиййау тæрсуй, уомæн æ фонс цагъди кæнунцæ, зундамонæн дзубандитæ кæнун байдæдта Дзиу. – Еуей мæлæт иннемæн цардгъондзийнадæ. Хистмæ æнæгъæнæ комæй æрцæудзæнæнцæ. Мадта!.. Фæммард æй сæудегер Бæза!..

Лæгифидхуар! Е ’нсувæр еци сау гъуддаг исæнхæст кæнун нæ бауадздзæнæй. Бæзай рамаруни размæ Дзиуæн æхе мæрдти бæстæмæ? Афæхъо æхебæл дæр нæбал æууæндтæй. Адæймаги сæри ци гъуди ба нæ февзурдзæнæй!..

– Æз дæ надбæл цæуйнаг нæ дæн, уæдта ибæл дæу дæр цæун нæ бауадздзæнæн!..

Дзиу хæдзари катаййæй рауайæ-бауайæ кæнунбæл фæцæй. Е  ’нсувæри æфхуæрунбæл нæбал аурста.

– Æвгæрдуйнаг фуси хузæн ци бегъ-бегъ кæнис!

Æ еци æфхуæрæн дзубандитæ Дзиу кодта уæлдай идзæлæнæй, æхе дæр ма баууæндун кæнгæй, е ’нсувæр ин агъазгæнæг ке нæй, уомæй:

– Еу хатт ма дин зæгъун: дæхебæл фæххуæцæ.

Афæхъо дуари хуæцæнмæ бавналдта. Дзиу ин æ усхъæ райахæста æма ’й æхемæ фæззилдта.

– Рамардзæнæн дæ!

Афæхъо æ бунатæй нæ фезмалдæй, е ’нсувæри дзубандитæ ’й деси нæ бафтудтонцæ, уомæн æма си æруагæс кодта, е ’взедæнтæ æцæг ке ’нцæ, е.  Æвæдзи сæ Хуцау ралгъиста, æндæр æнсувæр æнсувæрмæ æ къох куд гъæуама исеса! Уæхæн загъд кæнунæй фудракæндæ исаразунæй игъаугидæр нæййес.

– Уой бæсти мин хестæр æнсувæр ку нæ адтайдæ, – зæрдристæй исдзурдта Афæхъо æма Дзиуи æхецæй рансуста.

Е фæккуддæр æй.

– Еу сæргъæн дзурд æ фæдбæл фондзсæдæ уæхæни расайуй, – нифсгун гъæлæсæй загъта Афæхъо. – Дæ цъамар гъуддæгутæй дин æз еунæгей æмбал дæр нæ дæн.

Дзиу æ бунккаг билæ дæндæгутæй нилхъивта. Сæргъæн! Цитæ мин фæдздзурдта. Нур ибæл æгириддæр нæбал ес æууæндæн, рауæйæ кæндзæнæй.

– Æз гириз кодтон, – уæнгуагъдæй исдзурдта Дзиу æма финги фарсмæ ниллæг къелабæл æхе æруагъта. – Ду ба ’й æцæгæй балæдæрдтæ…

Еци дзурдтæ нецибал пайда адтæнцæ. Нур сæ Дзиуи хæццæ некебал бафедаун кæндзæнæй: кард æма фид фесдзæнæнцæ. Гъæуæн æй не ’сгъæр кæндзæнæй. Цийфæндийæй дæр е ’нсувæр æй. «Гъазгæ кодтон…» Еци рæуæнттæн нецибал хъаурæ ес, æ зæрдихатт æцæгæй циуавæр æй, уой ку равдиста…

– Дæ хæццæ арази дæн: Бæзай марун нæ гъæуй, – исдзурдта Дзиу, æнæбари æ ком райвазуни фæсте, фингæй дууæ сикъай райста æма си арахъ рауагъта.

Дæ мадизæнæгæй дæ гъудитæ римæхсæ, уомæй ма бæлахдæр ести уодзæнæй?! Ма ибæл æууæндæ, дæ зæрдæ ибæл ма дарæ… Еунæгæй æ синхагбæл нæ фæттухгиндæр уодзæнæй. Бæзабæл æууæнкæ нæййес, хийнæдзаг адæймаг æй. Хъазий хæццæ хæларæй ке цæруй, уой ин нæ ниххатир кæндзæнæй. Уæдта  æрæги ка иссæй сæудегергæнæг, е ци зонуй? Хъази дæр хуæздæр нæй. Хуцау æй æрра берæгъти амæттаг ку фæккæнидæ бæргæ. Еци зулункъахæн цал æма цал хуарздзийнадеми бацудæй, æхе къонабæл дæр ма дон рауагъта, уæддæр си хуарзæй неци рауадæй, уотид арфи дзурд дæр си нæ исигъустæй. Сауæнгæ ма си фæлмæнцъухи дзурд дæр нæ зонуй. Зуймон дæр си мет нæ райададздзæнæй. Кенæдта Хангерий ба? Къапекки туххæй адæймаги хорхи халæ исласдзæнæй. Ебай мæрдтæмæ барветæ, æма, дан, дæ сугъзæрийни буни фæккæндзæнæй! Æма си ци рауадæй? Ци хуарздзийнадæ ин фæцæй? Неци кæнуй! Нерæнгæ мин мæ бæнттæ миститæ нæ бахуардтонцæ. Еу надбæл сæ Хуцау æнæмæнгæ  фæййеу кæндзæнæй.

Афæхъо ниуазæнмæ æвналгæ дæр нæ бакодта, уотемæй сæргубурæй бадтæй. Дзиуи фæливд дзубандитæмæ игъосунæй истухстæй. Æ цæсгон ин уина, е дæр æй нæбал фæндадтæй. Ебай ба цæмæн æримиста? Уæлмæрдтæмæ ’й ку хастонцæ, уæд мæрддзогойнæн  æ фæсте ку цудæй. Цума естæмæй фудгин адтæй, уой хузæн æ алливæрстæмæ тарстхузæй кастæй. Марди циртмæ ниууадзуни размæ æ цæсгон нийвадæй, æ цæститæ бацъундæ кодта, уотемæй ибæл ниддæлгоммæ ’й. Цæмæдæр  гæсгæ мардæй фæттарстæй… Нæ, е æндæр цидæр адтæй. Иннети разæй бел райста æма сикъит калунмæ февналдта. Цæмæн æй фæндадтæй мард тагъддæр фæддæлсикъит кæнун? Хумæтæги не ’римиста еци бон…

Дзиуи цæститæмæ фæккомкоммæ ’й. Цæмæдæр гæсгæ имæ уотæ фæккастæй, цума е ’нсувæр Ебай марæги зонуй, фал æй исгъæр кæнун не ’ндеуй: тæрсуй æхецæн. Æ иннæ лæгъуздзийнæдтæбæл ма, тæрсагæ ке æй, е дæр бафтудæй. Сабур лæуун фудракæндæдзийнадæ ’й… Нецæййаг! Уæйæгæнæг! Тæрсагæ! Уæхæн бон ралæудзæнæй, æма адæм Ебай марæги базондзæнæнцæ. Рабæрæг уодзæнæй Дзиуи гадзирахатдзийнадæ дæр. Гъæуама Афæхъо дзубандимæ рацæуа, æма æ дузæрдугдзийнади туххæй  еугур адæмæн дæр радзора, кенæ ба æ цъухбæл  къума исæвæрæд. Е ’нсувæри куд исгъæр кæндзæнæй?! Зир-зир ибæл бахуæстæй. Ескумæ  фæлледза? Фæсхонх дæр ирæнттæ цæруй. Уони ’хсæн æ сæр бафснайдзæнæй. Æ фæд дæр ин некебал иссердзæнæй… Æви Хъизлармæ рандæуа? Бæзамæ  бæхтæрæгæй бацæудзæнæн. Бæхи фæстæмæ исæмбæлун кæндзæнæй, Дзиуи æгирид æнæ нецæмæй дæр куд гъæуама ниууадза?.. Æнæмæнгæ уотæ бакæндзæнæй. Цийфæнди зин ин ку уа, уæддæр нæбал раздæхдзæнæй. Уой размæ уæлмæрдтæмæ иссæудзæнæй æма æ фиди хæццæ раунаффæ кæндзæнæй. Æ фæндæмæ ци цæстæй ракæсдзæнæй, е бæрæг нæма ’й. Фал куд фæлледзæги уа æма Дзиуи дæр еунæгæй куд ниууадза? Тог тог æй æма ибæл дæ къох куд исесдзæнæ? Дзиу марæги цæмæй зонуй? Е хъæбæр зин базонæн æй, фал уæддæр  зир-зиргæнгæй ба куд цæрун æнгъезуй? Æ дузæрдугдзийнæдти туххæй адæмæн ку радзора, уæд ин берæ фенцондæр уайдæ, зæнхи æмуæзæ уаргъ æ рагъæй рахауидæ. Фал кедæр сосæгдзийнадæн  æхе Хуцау куд искæна? Гадзирахатдзийнадæбæл ин æй банимайдзæнæнцæ. Кæд Дзиу еске рази ард бахуардта, уæд æнсувæртæн еци уæзæн бухсунæй æндæр хуасæ нæййес. Æма син æй Хуцау ку нæ ниххатир кæна, уæдта?! Цæмæдæр гæсгæ, Ебай мæлæти фæсте сæ еу фидбилиз инней фæсте уомæн æййафуй. Дзиу æ цъухбæл ке ниххуæстæй, уой туххæй æй Уæллаг ралгъиста. Фиццаг анз сæ еу бæх ниххуæдмæл æй æма сæ æфстау æхцайæй æндæр æлхæнун багъудæй. Уобæл мæйæ дæр нæма рацудæй, уотæ сæ гъог хонхæй рахаудтæй. Ебай æвæрæн бони Хъесати тургъи Дзиу æ къах расаста. Уосæ æрхудта, фал Хангуассæн еу сувæллон дæр нæма райгурдæй. Æхуæдæг дæр æма е ’нсувæр дæр адæми рази нецæмæй фескъуæлхтæнцæ…

– Еу гъуддагæй дæ бафæрсунмæ гъавун…

Дзиу имæ æ фæллад цæститæй искастæй…

– Хъæзлармæ, дан, кирæ ласунмæ гъавунцæ…

Дзиу æ сæр аразий тилд бакодта, фал æ цæститæбæл ба цидæр тухстдзийнадæ фæббæрæг æй, цæсгонæй раледзун нæ бафæразта.

– Æз дæр ку бафæразинæ сæ хæццæ…

Афæхъой аци загъд цидæр æнахур рауадæй, уæди уæнгæ æ уæхæн зундирахаст некæд рабæрæг æй. Ци ибæл æрцудæй? Уогæ уадзæ æма цæуа. Сосæггай неци рауæйæ кæндзæнæй: армукъамæ ласуйнагæй сæмæ неци ес. Мадта ин æлхæнун дæр неци бантæсдзæнæй. Уомæн æвзестæ гъæуй.

– Цо, – загъта ин сабур гъæлæсиуагæй Дзиу.

Дзубанди æндæрæрдæмæ ке разилдæй, е ин æхцæуæн дæр ма адтæй. Уадзæ æма Афæхъо æрсабур уа.

Лæгъузæрдæмæ сæбæл некæцирдигæй фæззиндзæнæй. Бæхтæрæгæй ниллæудзæнæй. Бæх æма ин уæрдуни туххæй æхца бафеддзæнæнцæ. Мадта тæссаг куст ке æй, уой туххæй дæр минкъий нæ райсдзæнæй. Уадзæ æма хæдзарæн ести пайдайаг гъуддагбæл ниллæууа, кенæдта алцæмæн дæр æ хестæрмæ æнгъæлмæ кæсуй.

– Некæд дин æй феронх кæндзæнæн…

Еци дзурдтæ Дзиуи сагъæси багæлстонцæ. Цидæр римæхст гъудибæл си фæддузæрдуг æй. Цума æгæр фæттагъд кодта, уотæ имæ фæккастæй.

– Æз дæ нæ уорамун, æцæг… Нæдтæбæл балций цæунæн хъæбæр тæссаг иссæй.

Афæхъо æ медбилти бахудтæй…

– Нæлгоймагæн тæрсун ходуйнаг æй. Цæрæнбонти мæ уобæл ку ахур кодтай…

Афæхъой дзурдтæ ин æ хæлæрттæ рацагътонцæ, фал дзоргæ неци искодта. Идарддæр дзорун æй нæбал фæндадтæй, царди зелæнти ку бахауа, уæд имæ æндæр гъудитæ ’рцæудзæнæй, зæгъгæ. Уæдта Бæзай мæрдтæмæ еске къохæй барветидæ?

Хъазий къæс-къæс имæ цæуй, æнгъæлдæн. Дзиу имæ айдагъдæр хицæ кæнуй, кæсгони маст ба арфдæр æй. Бæза ирæнтти уруссæгти хæццæ исхæстæг кæнунбæл архайдта, е ба Хъазийæн æ мæлæт адтæй. Куддæр Афæхъо Хъизлармæ рандæуа, уотæ Дзиу Кæсæгмæ ниццæудзæнæй. Хъазий исардаун æ къохи ку бафтуйа, уæд æй некебал бауорамдзæнæй…

 

ЦÆГОЛТИ Василий

 Уодзæнæй ма.