Нæуæг анзи фиццаг бæнтти тохгæнæг советон æфсæдтæбæл æма еугур дуйнебæл дæр райгъустæй Гитлери æма е ’мдзæхдон цифуддæр тогцъир фудгæнгути немуцаг адæми фудонхæн нæуæг фудракæнди уац: Сталингради æртеголи Паулюси штаб не ’сарази æй æхе æма е ’фсæдти барвæндонæй уацари раттунбæл. Гитлер æма æ хъозонтæ нецæмæ ’рдардтонцæ советон командæгæнгути ультиматум, цæмæй æфсæддонти тог æнæгъæуаги мабал кæла, уой туххæй. Гитлеронти разамунд рæстæмзунд фæндæбæл ке исарази æй, е сагъæссаг куд нæ иссайдæ Сурх Æфсади командæгæнгутæн дæр. Æма уæд, 10 январи, райдæдта æртеголи ахæст немуцаг дивизити бустæгидæр искунæг кæнунбæл советон дивизити нимпурст. Знаг ку нæ сæтта, уæд æй исафун гъæуй!..

1943 анзи 2 феврали Сталингради зилди нæбал адтæй еунæг хотухгин æзнаг дæр. Фудголи ’рдонгтæй ма тæккæ æверхъаудæр карз тугъдтити уодæгасæй ка байзадæй, етæ нур адтæнцæ уацари Сурх Æфсадмæ. Ами, Сталингради, уацари райст æфсæддонтæ, афицертæ æма инæларти нимæдзæ исхъæрттæй дууадæс æма дæс æма дууинсæй минемæ; се ’хсæн адтæй еу фельдмаршæл дæр – сæ раздæри командæгæнæг Паулюс.

* * *

ПЛИТИ Иссæн фæстаг рæстæги цалдæр рауæнеми æвæрд æрцудæй циртдзæвæнтæ.

1. Аци бюст æвæрд æрцудæй аци анз фæззæги сахар Волгогради. Уомæй цитгингонд æрцудæй, Сталинградаг тугъди алæмæти тугъдон лæгдзийнæдтæй ке фескъуæлхтæй, уой туххæй.
2. Аци бюст дæр аци анз æвæрд æрцудæй Манголий сæйраг сахар Улан-Батори æ ном ци скъола хæссуй, уой размæ. Уой размæ (2017 анзи) æ бюст æвæрд æрцудæй Манголий намуси мемориали. Уомæй Плити Иссæ цитгингонд цæуй куд Манголий Адæмон Республики Бæгъатæр – зундгонд куд æй, уотемæй ин аци ном лæвæрд æрцудæй, Манголи милитаристон Японий цагъардзийнадæй фæййервæзун кæнуни туххæй тугъдтити уæлдай æхсаргинæй ке фескъуæлхтæй, уой нимайгæй.

… Нæуæг хабарбæл инæлар Плити Иссæ цийнæ дæр нæ бакодта æма ин уойбæрцæ гъулæг дæр нæ адтæй. Æцæг ин зин, хъæбæр зин адтæй, устур тугъдон тумугъти уæлахезæй уæлахезмæ ци гвардион корпуси разæй фæццудæй, уомæй фæххецæн ун.

Фал тугъдон лæгæн хестæрти бардзурд закъон æй. Комкор æма танкон æфсади командæгæнæги фиццаг хуæдæййевæг Плий-фурт еу хæдзарæмæ ’рбамбурд кодта корпуси инæларти æма хестæр афицерти. Айдагъ хуæрзбон зæгъунмæ сæмæ нæ фæдздзурдта. Фал ма æ бæсти комкорæй ке иснисан кодтонцæ, уой хæццæ дæр сæ цæмæй базонгæ кæна, уой туххæй. Нæуæг комкор инæлар Осликовскийи хæццæ раздæр дæр зонгæ адтæнцæ корпуси хестæр афицерти фулдæр хай, фал уагæвæрд уотæ домдта.

– Мæ тугъдон лимæнтæ, – мæтъæлгомауæй загъта фæстагмæ Плий-фурт, – сумах, æвæдзи, фегъустайтæ, Степной фронти командæгæнæги хуæдæййевæгæй мæ ке иснисан кодтонцæ, уой. Æма абони кæрæдземæй хецæн кæнæн… Мæхе фæндæй æз сумахæй нæ фæххецæн уинæ, уой дæр лæдæретæ. Федарæй ми æруагæс кæнуй, нуриуæнгæ уин ци бантæстæй, уомæй уин никки фулдæр ке бантæсдзæнæй немуцаг æрдонгти бустæги ниддæрæн кæнуни гъуддаги!..

Инæлартæ æма иннæ командиртæ исистадæнцæ, уотемæй æрæмдзæгъд кодтонцæ, сæ уарзон хестæри син уæлдæр бунатмæ ке исистонцæ, уобæл цийнæй. Фал сæ цæсгæнттæбæл ба бæрæг адтæй, сæ комкорæй хецæн кæнун син цæйбæрцæ хъæбæр зин адтæй, е дæр.

Инæлар Плий-фурт дæр, бæрæг адтæй, куд æрхæндæг кæнуй, е, фал æхебæл хуæстæй, æхе кæнгæ игъæлдзæгхуз дардта, уотемæй æ тугъдон æмбæлтти къохтæ кезугай иста.

Фæстагмæ Плий-фурти размæ ’рлæудтæй комдив инæлар Чепуркин æма имæ хæлари цæстингасæй кæсгæй, æ къох нæма райста, уотемæй загъта:

– Иссæ Александри фурт, бахатир кæнæ, фал æндæмæ ку рахезисæ?.. Гвардионти дæ фæууинун фæндуй…

Дууæ инæлари фæд-фæди рахизтæнцæ уатæй балкъонмæ. Тургъи саргъи бæхтæбæл бадгæй фæрсæй-фæрстæмæ рæнгъитæй лæудтæнцæ гвардион æфсæддонтæ. Комкор си кедæрти комкоммæ зудта. Разæй хецæнæй æ борбун бæхбæл бадтæй рацæргæ, бецъогин æфсæддон Давыдов æма хуæстæй æнæбаргæ рæсугъд бæхбæл. Инæлартæ куддæр ракастæнцæ балкъонæй, уотæ бæхтæбæл бадгутæ æмхузон цæрдæг февналдтонцæ се ’хсаргæрдтæмæ æма сæ фелвастонцæ кæрддзæмтæй. «Цитгин экскорт! – хенимæри расагъæс кодта инæлар. – Фал аци хуæрзконд бæх ба æнæ бæхбæлбадæг цæмæн æй?» Плий-фурт син æгасцо загъта, уæдта сæ ходæндзæстæй рафарста:

– Ци хабар æй, уæ митинг цæй фæдбæл æй?

– Дууæ дзурдей барæ нин раттæ, æмбал инæлар, – фæсос гъæлæсæй исдзурдта бæхбæлбадæг Давыдов, сталинградаг хъазахъаг.

– Игъосун дæмæ, – загъта инæлар æма æ цæстингас рахаста æнæ бæхбæлбадæг саргъи бæхбæл.

– Мах барæ дæбæл ку цæуидæ, нæ хъазар инæлар, – исдзурдта е ’мбæлтти номæй бецъогин хъазахъаг æрхæндæг гъæлæсиуагæй, уæд дæ нæхецæй, нæ гвардион корпусæй, къахдзæф ракæнун дæр некæцирдæмæ рауадзианæ… Гæнæн ку уидæ, уæд Сталинмæ дæр бахæссианæ нæ курдиадæ. Фал фæууæд уотæ дæр. Корæн, æма нин банвæрсæ нæ лæварбæл… гвардион бæхбæлбадгути лæварбæл… Зæрдæй нæ фæндуй: аци саргъи бæх нæ номбæл фæддарæ! – æфсæддон æ сæр фæкъкъолæгæнгæй райамудта æ фарсмæ æнæ бæхбæлбадæг бæхмæ. – Мах дæу некæд феронх кæндзинан, нæ хъазар Иссæ Александри фурт… Райсæ нин нæ лæвар æма нæ ду дæр дæ зæрдæбæл дарæ… Хуарз бæх æй, хъæбæр хуарз! Æма ни дæу бæрцæ саргъибæх неке уарзуй!.. Знагæй ке байстан, еци цуппæрдæс мин бæхемæй æй дæуæн равзурстан, нæ боц инæлар.

– Мæнæн? Уæ лæвар?.. Гвардионти лæвар?.. – къæндзæстугхузæй исдзурдта Иссæ æма бацудæй бæхи размæ, равардта ин сæкæри къæрттитæ, æ лигъз бæрзæй ин æ къохæй рæвдаугæ æрсæрфта, уæдта бабæй имæ лæмбунæг бакастæй: «Синти базури хузæн!.. Æ лигъз гъун æрттевуй… Æ къæхтæ листæг æма даргъ… Рæсугъддæр хайуан ма ци фæууй!..»

– Куд бафтудæй уæ къохи уæхæн хæзна? – инæлар фæстагмæ рафарста æма æ цæстингас рахаста гвардионти игъæлдзæг цæсгæнттæбæл: сæ лæвар æ зæрдæмæ хъæбæр ке фæццудæй æма е сæ еугуремæн дæр хъæбæр æхцæуæн ке адтæй, уой Иссæ æхуæдæг дæр балæдæрдтæй.

– Нæ къохи куд бафтудæй. Уомæй нæ фæрсис, нæ боц инæлар? – æ мудхуз бæзгин бецъотæ æхецæй боз уогæй, радаудта Давыдов. – Знаги дивизитæй æртæ нæ рази сæ уæргутæбæл лæугæй сæхе махмæ уацари ку лæвардтонцæ, нæ цæстæ ибæл уæд æрхуæстæй… Æ хецауæн ин уæд загътан: «Дæ хайуан дæу нæбал багъæудзæнæй, – уацайрæгти лагери бæх даруни барæ нæййес… Фал мах командирæн ба бабæздзæнæй: знæгтæ нерæнгæ ма берæ ’нцæ æма ма ’й къуар хæттити багъæудзæнæй æхсаргардæлвæстæй атакити цæун… Раст ин нæ загътан, нæ гвардий инæлар?

– Арфæ уин кæнун, мæ лимæнтæ, уæ лæвари туххæй!.. – райарфæ кодта инæлар Плий-фурт æ гвардионтæн æма бæхбæл рабадтæй. – Алæмæти дессаг лæвар!.. Æ раздæри хецауæн дæр хъæбæр раст загътайтæ! Нæ Райгурæн бæстæ кæронмæ искæдзос кæнуйнаг æй цъамар знаги ’рдонгтæй! Æма Сурх Æфсад фудголæн ма берæ нæуæг Сталинградтæ фæууинун кæндзæнæй… Хæссетæ идарддæр, мæ лимæнтæ, гвардион цитгин туруса сæрæгасæй æма намуси хæццæ советон адæми Уæлахези бонмæ!

Инæлари зæрдиаг арфитæбæл æмхузонæй æрæмдзæгъд кодтонцæ кавалеристтæ.

– Арфæ дин кæнæн, нæ бæгъатæр инæлар! – уæлдæфи низзæлланг кодта бæхбæлбадгути æмгъæлæсæй еузæрдиуон дзуапп.

Гвардион бæхбæлбадгутæн сæ цæститæбæл рауадæй, сæ лæваргонд бæхбæл Плий-фурт е ’фсади разæй атаки куд æмпурсдзæнæй æхсаргардæлвæстæй, е.