Нæ номдзуд æфсæддон архайæг, Устур Фидибæстон тугъди хъазауатон, инæлар-лейтенант Худæлти Алексейи фурт Харитон æ имисуйнæгти финста: «Кæддæр, мæ цардвæндаги райдайæни мæнмæ, дигорон лæхъуæнмæ, уотæ кастæй, цума æригони бонтæ æгæрон æнцæ, некæд райевгъуйдзæнæнцæ. Фал рæстæгутæ рацудæй æма фæстæмæ ракæсгæй ми  баруагæс æй – хъæбæр идард кæмидæрти райзадæнцæ… Фал уæддæр иронх нæ ’нцæ, еудадзуг зæрдæбæл лæуунцæ…»

ХУДÆЛТИ Харитон (рахесæрдигæй дуккаг) æ тугъдон æмбæлтти хæццæ.

Æма куд адтайуонцæ иронх, кæд æма уонæй райдæдта æ намусгин цардвæндаг!.. Абони ба ин æ рохс ном уомæ гæсгæ имисæн, æма 9 январи æ райгурдбæл исæнхæст æй æхсæзинсæй анзи (1905-2000).

Фиццагидæр бал зæгъдзинан уой, æма 1905 анзи 9 январи Дигоргоми бæрæгдæр гъæутæй еу, Мæхчески цæрæг Худæлти Алексейи бийнонтæбæл æрцудæй æхцæуæн цау – райгурдæй син биццеу. Исхудтонцæ ’й Харитон. Куд гъудæй, уотæ еци райдзаст хабари фæдбæл искодтонцæ кувд дæр. Гъæуи дзурддзæугæ хестæртæ ин искувтонцæ, цæмæй си рауайа Иристонæн номгæнæг адæймаг. Æма сæ кувд æрцудæй. Биццеу ирæзтæй, хуæнхаг гъæуи куд уидæ уæди рæстæгути, уотæ е ’мгæртти хæццæ евгъудæнцæ æ царди хабæрттæ. Уæдмæ, 1914 анзи Харитон ахур кæнунмæ бацудæй аргъауæни-приходи скъоламæ. Сувæллæнтти ахур кæнун кæд хъæбæр фæндадтæй, уæддæр скъолай æгъдæуттæй ба сæ кæцидæртæй гъигæ кодтонцæ, уæлдайдæр ба саугин Лаврентийи гурумухъдзийнадæй æма æ æдули миутæй. Раст зæгъгæй, хъæбæр зæрдтагон син адтæй скъолай сæргълæууæг Гарданти Михал, зундгонд рохситауæг. Разæнгардгæнæг æма æцæг гъомбæлгæнæг син адтæй.

Скъолай фæсте Харитон е ’мбæлтти хæццæ ахур кæнун райдæдта, Фæснæли хузгин æзгъæрти фабрики бæсти хæйттæй еуеми ци райдайæн училище байгон æй, уоми.

Ами дæр, хуæнхаг сабийти амондæн разиндтæй, рæстуодæй син сæ хуарзбæл ка архайдта, уæхæн гъомбæлгæнгутæ. Уонæй еу адтæй Чекойти Ефим, парти «Кермен»-и Центрон Комитети иуонг. Е син айдагъ зонундзийнæдтæ нæ лæвардта, фал ма сæ ахур кодта, сæ цардиуагæ аразуни сæ æнæмæнгæ ци гъуддæгутæ багъæудзæнæнцæ, уонæбæл дæр.

Царди æцæг скъола рацæуни ба тæккæ зæрдиагдæр зундамонæг Харитонæн фæцæй æ фиди æнсувæри фурт Худæлти Илас.

Харитон æ имисуйнæгти уотæ финсуй:

– Кæддæр ахур кодта Æрæдони семинари, кæцимæй рацудæй революцион зундирахаст кæмæ адтæй, дзæвгарæ уæхæн нæхердигон ахургæнгутæ. Сугъзæрийнæ тæфсæг Уæрæсей ку фæззиндтæй, уæд Илас дæр иннæ хуæздæр амондагоргути хæццæ Америки бамедæг æй, уомæн æма æ райгурæн бæсти, Иристони, æ фагæ бавзурста Туйгъанти гъæздугути ’рдигæй æфхуæрд. Еци уæззау, тухст уавæртæ ’й æрбакодтонцæ паддзахи нихмæ тохгæнгути рæнгъитæмæ.

Илас адтæй Дигоргоми парти «Кермен»-и хайади иуонг. Тауитти Дрис, Тауасити Сослæнбег, Арсæгти Горга æма иннетæ еумæйагæй тох кодтонцæ уæди хецаудзийнади нихмæ, фæллойнæгæнæг дзилли цардамонди сæрбæлтау.

Илас мæнмæ ахид фæдздзоридæ, февæридæ мæмæ цидæр гæгъæдитæ тумбул тухтæй æма зæгъидæ:

– Баримæхсæ ’й, Харитон, арф æма ’й бахъæртун кæнæ Тауитти Дрисмæ. Балæдæрдтæ мæ?

– Балæдæрдтæн, Илас.

Æз зудтон Тауитти Дрисæй, еци гæгъæдитæ ке хъæртдзæнæнцæ иннæ гъæумæ, уордигæй – æртиккагмæ – гъе уотемæй еугур коми гъæутæбæл ке исæмбæлдзæнæнцæ. Æвæдзи, уомæ гæсгæ бæлвурд нисангонд рæстæги ба Иласи хæдзари æрæмбурд уиуонцæ е ’мтохгæнæг революцион æмбæлттæ.

Илас мæбæл нæ римахста сæ фембæлдтитæ. Еуæй-еу хатт цæбæл дзориуонцæ керменисттæ, уой дæр фегъосинæ.

Гъе уотемæй æхсистæй æригон Харитони зундирахаст, царди берæ хабæрттæн се ’цæгдзийнадæ хуæздæр лæдæрун байдæдта, федардæрæй ин бæлвурд кодтонцæ æ царди идарддæри нисантæ.

Уæдмæ Октябри революций фæрци Уæрæсей æрцудæнцæ цæхгæрмæ æййивддзийнæдтæ. Куд паддзахади еугур рауæнти, уотæ Цæгат Иристони дæр æрфедар æй Советон хецаудзийнадæ, фæллойнæгæнæг дзиллæ сæ фæндон аразун байдæдтонцæ сæ царди хабæрттæ.

Сæ исонибон райдзастæй аразунæн берæ фадуæттæ фæззиндтæй фæсевæдæн дæр. Æма си етæ дæр разæнгардæй пайда кодтонцæ, уотæ Харитон дæр – 1924 анзи Харитони райстонцæ фæскомцæдеси рæнгъитæмæ, фæстæдæр ба ’й равзурстонцæ Дур-Дури гъæуи фæскомцæдеси секретарæй. 1926 анзи каст фæцæй Дур-Дури авданзон скъолай авд къласи. 1927 анзи фæскомцæдеси фæдздзурдмæ гæсгæ æрвист æрцудæй 84-аг кавалерион полкмæ. Е уæд адтæй Владикавкази. Уордигæй æй рарвистонцæ Краснодари кавалерион скъоламæ.

1930 анзи Харитон нисангонд æрцудæй сахар Тифлиси 66-аг кавалерион полкмæ. Адтæй æхсаргин взводи командир. Уæд райдæдтонцæ æ командæгæнæги менеугутæ бæрæг кæнун. Е лæмбунæг ахур кодта хуæнхаг нæдтæ, уæлдайдæр ба Арви коми над.

Сæ полк 1933 анзи æрвист æрцудæй Ленинградмæ æма байеу æй Ленингради æфсæддон округи хæццæ. Ами Харитон разамунд лæвардта эскадронæн, адтæй полкки скъолай хецау дæр. Аракчееви къазарматæмæ ахид æрбацæуидæ Ленингради æфсæддон округи командæгæнæг Борис Шапошников. Уомæн æма еци къазармати адтæнцæ 66-аг кавалерион полкки тугъдонтæ.

Фæстæдæр 1938 анзи 66-аг полк æрвист æрцудæй Псковмæ. Уоми е хæстæгдæр адтæй паддзахадон арæнмæ. 66-аг кавалерион полк байеу æй 25-аг кавалерион дивизий хæццæ. Уоми Худæлти Харитон адтæй 14-аг кавалерион полкки командири хуæдæййевæг æма полкки скъолай хецау.

Уотæ рауадæй, æма 1940 анзи Харитони раййивтонцæ 52-аг фестæгæфсæддон дивизий 62-аг хецæн разæсгарæг батальони командирæй. Дивизи уæд адтæй Мурмански облæсти сахар Манчегорски. Ардигæй райдæдта Харитонæн æ тохи над дæр.

Устур Фидибæстон тугъди тæккæ райдайæни, 1941 анзи 29 июни немуцаг-фашистон æрдонгтæ сæ размæмпурст исаразтонцæ Мурмански ’рдæмæ, гъавтонцæ сахар Мурмански Цæгат флоти æма науæрлæууæн байсун. Сæ еци фæндæ цæмæй ма исæнхæст адтайдæ, уой туххæй советон æфсæддон разамунд исаразта мадзæлттæ 3 июли мотофестæгæфсæддон ротæ разæсгарæг батальони хæццæ, уæдта 112-аг фестæгæфсæддон полкки фиццаг батальони хæццæ исаразтонцæ размæмпурст. Уонæн адтæй агъазиау нисанеуæг. Æнхæстгонд ба æрцудæй майор Худæли-фурти разамундæй. Разæсгаргутæ уацари райстонцæ дууæ егери. Етæ куд радзурдтонцæ, уотемæй Мурманскмæ нимпурсунмæ гъавунцæ хуæнхон егерти дивизи, командæгæнæг инæлар Дитлай разамундæй. Уацайрæгтæ ма загътонцæ, зæгъгæ, хуæрдæ æма син ниуæзтæ равардтонцæ æртæ боней фагæ. Уомæн æма æртиккаг бон, куд сæ баууæндун кодтонцæ, уотемæй етæ гъæуама уонцæ Мурмански. Худæли-фурт еци хабæртти хæццæ базонгæ кодта 52-аг дивизий æма 14-аг Æфсади командæгæнгути.

Немуцаг фашисттæ 6 июли æрæмбурд кодтонцæ агъазиау тухтæ, цæмæй Мурманск байсонцæ, уой туххæй. Еу хай си æрбайервазтæй 52-аг фестæгæфсæддон дивизий гъæуайкæнуйнадон федæрттæмæ. Уавæр фæввазуггиндæр æй. Егертæ æхстонцæ, 52-аг дивизий командæгæнæг инæлар Н.Н.Никишин кæми адтæй, еци бунат.

Штаби æма политикон хайади косгутæ исаразтонцæ, нæ дивизий федæрттæмæ ка æрбайервазтæй, уонæбæл æртухст. Инæларæн ма бастдзийнадæ адтæй разæсгарæг батальони хæццæ. Е фæдздзурдта майор Худæли-фуртмæ æма ин бардзурд равардта, цæмæй егертæй ракæдзос кæна штаби æма командæгæнæг пункти алфамбулайтæ.

Харитони тугъдонтæ рæхиси хузæн ислæудтæнцæ æма командир æхуæдæг астæуæй, уотемæй атаки рампурстонцæ. Еци æнæнгъæлæги æрбампурстæй фæккуддæр æнцæ хуæнхон егертæ æма сæ тохæнгæрзтæ ракалгæй фæлледзæги ’нцæ. Уотемæй, знæгти фæстегæй соргæй, нæ тугъдонтæ искунæг кодтонцæ дæсгай фашистти æма æфцæг сæребарæгонд æрцудæй, тас нæбал адтæй штабæн æма командæгæнæн пунктæн.

Майор Худæли-фурт 1941 анзи 13 июли нисангонд æрцудæй фестæгæфсæддон полкки командирæй. Еци рæстæгмæ полкки батальонтæ карз тогкалæн тох кодтонцæ знæгти хæццæ. Еу батальон ба фашистти хæццæ тохи бацудæй 314,9 метри ка ’дтæй, уæхæн бæрзæндæбæл. Уой байсунбæл сæ бицъинæг скъудтонцæ фашисттæ. Сæ къохи ку бафтудайдæ, уæд син комкоммæ над адтæй Мурманскмæ. Уомæ гæсгæ примораг поселок Ура-Губайи цудæнцæ æверхъау тохтæ знаги хæццæ. Знæгтæн сæ зæрди адтæй уобæлти Мурманскмæ бацæун. Сæумæй æ тугъдонти хæццæ бунæттæ лæмбунæг басгаруни фæсте, майор Худæлти Харитон æ полкки хæццæ бампурста фашисттæмæ æма сæ ниддæрæн кодта.

Дæс бонемæ Мурманскмæ бацæунмæ тохти нæ тугъдонтæ искунæг кодтонцæ æртæ мин фашисттæй фулдæр. 1941 анзи 25 декабри 52-аг фестæгæфсæддон дивизий сæрмагонд бардзурдмæ гæсгæ хуннун райдæдта 10-аг гвардион дивизи. 1942 анзи 10 июли Худæлти Харитони иснисан кодтонцæ 10-аг дивизий командирæй. Тундри зин уавæрти дивизи знаги хæццæ карз тохи бацудæй 150 хатти. Уоми нæ тугъдонтæ искунæг кодтонцæ знаги 3500 æфсæддони æма афицери.

Инæлар-майор Худæли-фурт 1944 анзи æрвист æрцудæй Генералон штаби академимæ æ зонундзийнæдтæ фæффулдæр кæнуни туххæй къурситæмæ. Ами дуккаг хатт фембалдæй Советон Цæдеси Маршæл Шапошникови хæццæ.

Уогæ ин уоми ахургæнгæ берæ нæ рауадæй, нæуæгæй багъудæй фронти æма 1944 анзи мартъий фæстæмæ ’рцудæй æ дивизимæ. Мурмански фронтæн уæд командæ кодта æфсади инæлар К.А. Мерецков.

Инæлар Худæлти Харитон 1944 анзи 5 сентябри æ тугъдонти хæццæ гъæуама батудтайдæ знæгти гъæуайкæнуйнадон федæрттæ цадæ Чарпи, уæдта хонх Малый Кариквайвиши, уой фæсте гъæуама размæмпурст исаразтайдæ Луостарийи ’рдæмæ. Дивизий еци æнтæстæй берæ аразгæ адтæй æфсади размæмпурсти еумæйаг уæлахез. Размæмпурсти агъоммæ дивизимæ æрцудæй æфсади инæлар К. Мерецков. Æма 1944 анзи 8 октябри дивизи исаразта размæмпурст. Еци бон кунæггонд æрцудæй 700 гитлерони, уацари нæ тугъдонтæ райстонцæ 120 фашистти. 9 октябри дивизи бахæстæг æй 10-12 километри æма изæри 12 октябри инæлар Худæли-фурти тугъдонтæ байахæстонцæ Луостари.

Гвардион полк 1944 анзи 15 октябри фашистти ниддæрæн кæнгæй байахæста сахар Песамо. 25 октябри ба знагæй сæребарæгонд æрцудæй сахар Киркенес.

ХУДÆЛТИ Харитон æ цардæмбали хæццæ.

Советон Хецауадæ устур аргъ искодта Заполярьей гъæуайгæнгутæн. ССР Цæдеси Сæйраг Совети Президиуми Указмæ гæсгæ дивизий 1200 тугъдони хуарзæнхæгонд æрцудæнцæ Советон хецауади ордентæй æма майдантæй. Дивизий фондз тугъдони ба райстонцæ Советон Цæдеси Бæгъатæри кадгин нæмттæ. Сæ фулдæрей туххæй Харитон хъæбæр зæрдтагонæй финсуй æ имисуйнæгти киунуги, кæций исхудта «У кромки континента». Зæгъæн, искурдиадæгин рæстдзæфæхсæг (снайпер) Саид Алиеви туххæй си уотæ финсуй: «Æз берæ фегъустон 35-аг полкки топпæйæхсæг, гвардий сержант Алиев Саиди лæгдзийнади туххæй. Æ дæсни миутæй еудадзугдæр хийнæй рацæуидæ знагбæл. Саид адтæй Кавказæй, авайраг адæми фурт. Æ цард еугурæй дæр баст адтæй хуæнхти хæццæ. Ами иссæй цæстгин, уод æма къохæй федар. Майи мæйи Саидæн знаги устур къуари нихмæ карз тох кæд байеудагъ æй, уæддæр еунæг къахдзæф дæр нæ ракодта фæстæмæ æма фæууæлахез æй. Фашисттæ исæрра ’нцæ, уотемæй æмпурстонцæ къæдзæх «Цæргæсти астъонæ»-мæ. Фал ами дорти аууон адтæй Алиев. Знаги æфсæддонтæй некæмæн æнтæстæй уой бунат исбæлвурд кæнун, æхе уотæ байаууон кодта. Сæ над син æрæхгæдта æма сæ еугайæй гæрах кодта. Цуппæрдæс æма дууинсæй хатти фехста Саид æ топпæй, уонæй æвддæс æма инсæй фати мæлæтдзаг æмбæлд искодтонцæ знаги æфсæддонтæбæл. Еци бон Алиевæн адтæй уæлдай хъазар – тохи фæсте æй райстонцæ Коммунистон партий рæнгъитæмæ. Куд хъæбæр хуарз æхсæг, уотæ ин командир балæвар кодта нæуæг топп оптикон прицели хæццæ. Тагъд рæстæги Саид фашисттæн иссæй уодесæги хузæн. Бонæ къуар сахаттей дæргъи æ цæстæ даридæ знаги акъоппитæмæ, агурдта гитлеронти, раст цума Дагестани хуæнхти сæгътæ адтæнцæ, уоййау гъæуай кæнидæ гитлеронти æма куддæр равгæ фæззиннидæ, уотæ сæ кунæг кодта. Еу кæцидæр тохи фæммард æй Алиевæн е ’мбал Василий Кислов. Уой марди сæргъи Саид расоми кодта, е ’фсæддон æмбали тог ке райсдзæнæй знагæй, егертæй æнæгъæнæ кæри бæрцæ ке ниццæгъддзæнæй. Æма дæс боней фæсте, Саид ци фашистти багæрах кодта, уони нимæдзæ иссæй фондз æма дууинсæй. Гъе уотæ тухтæй знаги нихмæ Советон Цæдеси Бæгъатæр Саид Алиев.

Цæмæй топпæйæхсгути змæлд фæуурухдæр адтайдæ, уой туххæй мах исаразтан æмбурд. Архайдтонцæ си, еугур дивизий ке зудтонцæ, еци дæсни æхсгутæ Алиев, Жамбора, Морозов, Миронов, Мидов, Лисенков, Мутчаев, Лосев, Печков, Хаститулин æма æндæртæ. Æмбурди архайгутæн райарфæ кодта æфсæддон Совети номæй 14-аг армий политикон хайади сæргълæууæг болкъон Ф.Н. Григорович.

Худæлти Харитон тугъди фæсте дæр ма дууæ анзи адтæй гвардион фестæгæфсæддон дивизий командир. Уой фæсте, 1948 анзи каст фæцæй М.Ф.Фрунзей номбæл æфсæддон Академий еуанзон къурситæ, æма 1948 анзæй ба 1953 анзи уæнгæ командæ кодта фестæгæфсæддон дивизийæн. 1954 анзи июни Генералон штаби фæндонæй инæлар-лейтенант Худæлти Харитон нисангонд æрцудæй гвардион фестæгæфсæддон корпуси командирæй. 1957 анзи инæлар-лейтенант Худæлти Харитон адтæй Приволжски æфсæддон округи командæгæнæги хуæдæййевæг. 1961 анзæй 1966 анзмæ ба – Мæскуй æфсæддон округи командæгæнæги агъазгæнæг.

Инæлар-лейтенант Худæлти Алексейи фурт Харитон 1967 анзи рацудæй отставки. Æ бæгъатæрдзийнади туххæй æй Советон хецауадæ исхуарзæнхгин кодта Ленини Сурх Турусай, Суворови дуккаг къæпхæни, Александр Невскийи, Устур Фидибæстон тугъди фиццаг къæпхæни æма Сурх Стъалуй ордентæй, уæдта фараст тугъдон майданемæй.

Норвегий хецауадæ ба Худæли-фурти исхуарзæнхгин кодта сæ паддзахади уæлдæр хуæрзеуæг, кадгин орден «Святого Олафа степени командорская Звезда», зæгъгæ, кадгин орденæй.

Инæлар-лейтенант Худæлти Харитон Советон Æфсади службæ кодта рæстуодæй æма еузæрдиуонæй. Адтæй имæ, адæймаги рæсугъд ка кæнуй, уæхæн фæнзуйнаг менеугутæ. Уарзтонцæ ’й е ’мбæлттæ, кодтонцæ ин кадæ æ кæдзосуодæн, æ бæгъатæрдзийнадæн, æ искурдиадæн.

Отставки ку рацудæй, персоналон пенсиесæг ку иссæй, уæддæр нæ республики сæйраг сахари цæргæй, æнцад нæ бадтæй – фæсевæди ’хсæн кодта устур гъомбæладон, æфсæддон-патриотон куст. Не ’вгъау кодта æ фæлтæрддзийнадæ, æ курухон зунд кæстæртæн. Амудта син, царди сæ рæсугъд æма амондгун нисантæбæл ка исæмбæлун кæндзæнæй, уæхæн раст нæдтæ, фæдзахста син, еци нæдтæбæл лæгигъæдгунæй рацæунæн хе куд дарун æма куд архайун гъæуй, уой. Ахур сæ кодта Фидибæстæ уарзунбæл æма ибæл æновуд унбæл.

Худæлти Алексейи фурт Харитон æ зæнхон цардæй рахецæн æй 2001 анзи 7 июли, е ’носон бунат иссæй Дзæуæгигъæуи Кади Аллейи.

Кæронбæттæни ба ма уой зæгъуйнаг ан, æма раст уидæ, Худæлти Харитони æскъуæлхтдзийнæдтæ нæ Фидибæсти æма нæ адæми сæрбæлтау нимайгæй, æ ном нæ Цитгин Уæлахези размæ лæвæрд ку ’рцæуидæ Дзæуæгигъæуи гъæунгтæй еуемæн.

ХУДÆЛТИ Темирсолтан (1921-2001) историон наукити кандидат

ÆВДЕСÆНТÆ

Худæлти Харитон æхуæдæг ци имисуйнæгти киунугæ ниффинста, уонæй уæлдай ма æ цардвæндаги туххæй берæ аллихузон æрмæгутæ мухургонд æрцудæй мухури фæрæзнити дæр. Зæгъæн, централон газет «Красная Звезда»-йи 1970 анзи 2 апрели рацудæй Д. Исакови очерк «Хъазауатон нимпурст сæумицъæхтæбæл». Мухур си кæнæн еу скъуддзаг.

НЕ ’ФСÆДДОНТИ ЛÆГДЗИЙНАДÆЙ ЗНАГ ФÆЛЛЕДЗÆГИ УИДÆ!..

Тугъди райдайæни не ’фсæддонти зæрди фæндон размæ æмпурсгæй ахид нæ уидтан. Фал уæлдæр Устур Фидибæстон тугъди фиццаг бæнтти æстæн размæмпурститæ исхонæн ес, фæстæдæр парахаттæй ку ралæгарстан, уой сæуæхседт. Уадзимиси дзубанди цæуй июли инсæйæймаг бонбæл, газети ба, бастдзийнади къулумпити фудæй, фæззиндтæй айдагъдæр 7 августи. Батальонтæ еу инней фæдбæл æмпурсун байдæдтонцæ обаумæ. Фал сæбæл уæхæн нæмгути зæйæ рацудæй, æма зæнхæмæ сæхе нилхъивтонцæ, сæр исдарæн дæр нæбал адтæй сæ бон.

Ци гæнæн адтæй идарддæр командирæн?

Ке зæгъун æй гъæуй, адтæй имæ тугъдонти исистун кæнуни æма сæ нæуæгæй размæ багæлдзуни барæ. Фал бæлвурд нæ адтæй, обауи рагъмæ исхъæртдзæнæнцæ, е. Æма уæд Худæли-фуртмæ исæвзурдæй раст гъуди.

Нæуæг æййивддзийнадæ бахаста обау байсуни пъланмæ. Полкки хæйттæ æрæвардта нæуæг хузи. Взводтæй исаразта, минометтæ лæвæрд кæмæн æрцудæй, уæхæн хецæн къуæрттæ. Обауи фæрстæбæл бургæй, етæ еу инней фæдбæл дæрæн кодтонцæ знаги æхсæн бунæттæ. Немуц цæмæй ма фæггурусхæ уонцæ, уой туххæй ба фæлварæнтæ кодта, обаумæ цума комкоммæ разæй æмпурсуй, уоййау. Къуæрттæй еу Лягуни разамундæй немуцаг пулеметæй æхсæгмæ уотæ сосæггай багъузтæй, æма ин е ’фцæкъуатæбæл куд ниххуæстæнцæ æма ’й къæдзæхæй куд рагæлстонцæ, уой зонгæ дæр нæ бакодта.

Обауи рагъмæ иннети разæй бампурста лейтенант Василий Рожицын. Дууæ хатти фæццæф æй, уæддæр командæ кодта ротæн. Фиццаг батальон, уæдта бабæй полк æнæгъæнæй дæр исхъæрдтæй обауи рагъмæ. Знаги мæрдтæй æма тохæндзаумæуттæй къах ниввæрæн нæ адтæй. Немуцаг батальонæй еуей командæгæнæн пункти финсæн машини тъунстæй байзадæй æрдæг мухургонд сифæ: «Нæ нихмæлæугутæн нæ бон идарддæр нихкъуæрд дæттун нæбал æй. Мах нæ зæрдæ дардтан, обауи фæхстæ æгæр æмдзæхгæр ке ’нцæ, уомæ гæсгæ сæбæл етæ не ’схездзæнæнцæ, зæгъгæ, фал сæ неци бауорæдта. Батальонбæл æрцудæй устур зиантæ. Идарддæр куд кæнгæ ’й…»