КЕ ТÆРЕГЪÆД?

Далисæн зайгæ-зайун æ уæриккæ ниммардæй, æхуæдæг дæр хуæздæр уавæри нæ адтæй. Фиййау Дзамболат имæ æхе æргубур кодта, тухуолæфтгæнгæ далиси сæрбæл æ дирзæг армæ æруагъта æма сабур гъæлæсиуагæй загъта:

– Адæймаг ма, гъа, цийфæнди фæууæд, фал ду ба ке тæрегъæдтæ федис, ду?

 

ФÆДЗÆХСТ

«Ма уадзæ дæ хæдзарæмæ аци лæги», – уотæ балæдæрдтæн мæ куййи гъуди, еу хатт нæмæ Бесæгъур цидæр корæг ку ’рбацудæй, уæд.

 

ЗÆРДИ БÆРКАД

Темурци кувд искодта, æнæгъæнæ дзиллæ имæ æрхудта, берæ бæркад фингитæбæл æрæвардта. Адæм хæлæф кодтонцæ фæрзеубæл. Уæд зундæй мæгургомау Бапъина æ рони кæрдзин æма фиди хæйттæ нитътъунста, уотемæй хъур-хъургæнгæ сæхемæ нарæг гъæунги ранæхстæр æй.

– Æ фингитæбæл бæркад берæ ес Темурцийæн, фал æ зæрди ба бæркад нæййес.

Бапъина уомæй ци зæгъунмæ гъавта, уой æз  дæр нæ балæдæртæн. Хуарз лæгбæл нимад æй комбæсти Темурци.

 

КОВУЙНÆГТÆ

Додæбей игуæрдæн деденгутæй аци анз уæлдай рæсугъддæр адтæй. Мудибиндзæ æрбатахтæй, радув-дув кодта, раст цума, кæдзосдæр рауæнæй дон исесунмæ гъавта, уой хузæн, уæдта æ фий морахуз деденæги рацавта æма еу усмæ фæссабур æй, цума кедæр хæццæ сосæггай дзурдта, уой хузæн. Еци усми æй рауидта Бетъири фурт æма ’й ниффæртт ласта – мудибиндзæ кæрдæгмæ æрхаудтæй, æ къæхтæ сæрмæ ци бор къерегæндтæ адтæй, етæ дæр ин, мæгур, еци цæфæй æрæгъзалдæнцæ.

– Цæмæн æй ниццавтай? – бафарстон Бетъири  фурти.

– Æвæдзи, еци биндзæ æ хæдзарæмæ ковуйнагæн æртæ къерей хаста!..

 

МУДИБИНДЗÆ

Игуæрдæни мудибиндзити  бадæнмæ  бавналунмæ куд гъавтон, муд си исесон рахуæрунмæ, зæгъгæ, уотæ си мудибиндзитæн сæ лæгдæр  рагæпп кодта фæдеси æма мин мæ къох ниццавта:

– Амæйфæстæмæ ’й зондзæнæ, лæги фурт, адгин хуæруйнаг æнæ мастæй иссерæн ке нæййес, уой.

 

УАРДЗÆНÆЙ

Дадо рацудæй æма, хор зæнхæмæ куд æдзинæг кастæй, уомæ гæсгæ загъта?

– Уардзæнæй.

– Цæмæй æй базудтай, Дадо, хор ку кæсуй – бафарстон æй  æз.

– Бонæн æ цæстихаутæ хулуй æнцæ.

 

ФАРСТА

Хори тунæ еу бон мæ усхъæбæл бандзæвтæй æма мæ уотæ фæрсуй:

– Ами ма дæ?

 

НÆУÆГ

Габеджанати Нæуæг æ лæхъуæни  кари еу кизги уарзта, Фурдæ, зæгъгæ, æ ном. Кизгæ дæр ин «нæ» нæ загътайдæ, фал хеуæнтти нæ бафæндадтæй аци гъуддаг. Кизги хестæрти зæрдæмæ ирæд нæ цудæй, Нæуæги ниййергутæ ба кизги бийнонтæбæл не ’нвæрстæнцæ, етæ сау муггагæй æнцæ, зæгъгæ. Дзубанди идæрдтæбæл цæуй, фал гъуддагæй неци рауадæй, æма Нæуæг æнæ уосæй байзадæй. Æ цардбæл æ къох ракъуæрдта æма Хæресмæ цæрæнбонти гъонгæсæй косунмæ рандæй. Сæрдæй-зумæгæй уордигæй гъæумæ нæбал æздахтæй, Фурдæ ма имæ кæд берæ рæстæг æнгъæлмæ фæккастæй, уæддæр. Уæд кизгæ æнæнгъæлти цидæр æнахур незæй æрбасæйгæ ’й, æма ма дууæ мæйи  рауодхар кодта, уæдта рамардæй. Адæм æй банигæдтонцæ, фал еци зини бони дæр зиани уæлгъос Нæуæги неке фæууидта. Хæреси дæргъвæтийнæ къилдумтæ æма адæгти ’хсæн еци рæстæг игъустæй Нæуæги гъæр-æлгъист:

Уауу, рохс дуйне, кæд дин ци кодтон?

Мæ еунæг хор мин цæмæ нигæнис?

Цард цæрунæн æй, уæд ци ’рцудæй? Рæстæг ба алли нез дзæбæх кæнунмæ дæр дæсни æй.

Нæуæг Байрадийи уæлбилæ скъæтти колхози фонсмæ зилдæй æма уони бæркадæй цардæй: «Нæуæг, гъæйдæ куд дæ?», зæгъгæ, уордæмæ исæфтуйæг гъæуккæгти фарстайæн æ дзуапп кæддæриддæр еу адтæй:

– Дзæбæх. Уæхуæдтæ куд айтæ?

– Неци нин æй, Нæуæг!

– Дзæбæх ан, Нæуæг!

– Хуцауи фæрци, Нæуæг!

Етæ адтæнцæ адæми дзуæппитæ. Æцæг Нæуæг Фурди туххæй некæд неке бафарста, кæци уæлмæрдти нигæд æй, уой дæр нæ зудта. Хъæбæр зæрдæ дори хузæн ниффедар æй, фал берæ æнзти фæсте дæр Габеджанати зæронд Нæуæги сосæг зари кæддæриддæр адтæй е ’носон уарзони кой:

Фур дæ æви цæу дæ?

Мæрдтæмæ дæмæ а лæхъуæн цæудзæнæй.

 

ЕУНÆГ?

Хадзибатæр райгурдæй, æ фидæ тугъдмæ ку рандæй, уомæй къуæре фæстæдæр. Фидæ фесавдæй, æхсæз анзей фæсте ба рамардæй æ мадæ дæр, æма биццеу байзадæй бустæги еунæгæй. Адæми фæрци ислæг æй, мадта куд адтайдæ, æ хабæрттæ кодта, фал æхе еунæг некæд худта. Еу хатт мин загъта:

– Нæ тугури нур дæр ма тæхгæмистæ цæруй, уой хæццæ исгъомбæл дæн, уой хæццæ цæрун æма, æвæдзи, мæлгæ дæр уой хæццæ ракæндзæнæн…

– Бийнонти гъуддаг бакæнæ, мæ хор.

– Зæрди гъар еци цæрæгойæй зонун, адæймаг ба мин æй ку фенадæ кæна.

Æз нæ зудтон, Хадзибатæрæн идарддæр ци зæгъон, уой.

 

БÆХИ ДЗУБАНДИ

Бетъа бæхбæл сахсæн бакодта, æма ’й  уотемæй хезунмæ рауагъта.

Бæх цопп-цопгæнгæ Æрхи къардеуи билæмæ бафтудæй, æ къæх æй фæссайдта, æма къардеуæй рахаудтæй. Ку мардæй, уæд æз æ рази фæдтæн, æма мин æ уодесгæй хайуан уотæ зæгъуй:

– Ехх, аци хъадама мæбæл ку нæ адтайдæ, уæд æй фæууидтайсæ, æз еци къардеуæн æ сæрти маргъи хузæн бæргæ ратахтайнæ.

Нур ба?..

 

ÆГЪДАУ

– Аци бон хор раздæр ранигулдæй.

– Зумæгмæ цæуй гъуддаг.

– Ести æрæмбурд кодтайтæ?

– Хуцауи фæрци цидæртæ. Æстонг нæ уодзинан.

– Æстонг дессаг нæй, хуар æма донæй дæр фæццæрæн ес. Æгъдау раттуни фагæ дæр нæмæ куд уа…

– Æгъдау раттуни фагæ дæр нæмæ ес. Алци губуни харзæй баргæ нæй!

– Уæллæхи, раст зæгъис.

Уæхæн дзубанди байеудагъ æй хумæтæг куреси миститæн.

 

ХУАСДЗАУ ÆВИ ТУГЪДОН?

Æригон биццеуæй Приси еу хатт адтæн иуазæгуати мæ фиди æмбал Лаврентмæ. Хуасгæрдæн афони адтæй, æма мæ хæдзари хецау еубон игуæрдæнмæ æ хæццæ ракодта. Æз, хуæнхаг биццеу, цæвæг рарæуигъдтитæ кодтон æма цалдæр уеси цурд-цурдæй æрдавтон, уæдта еу усми æрæстæфтæн, Лаврент мæмæ куд æдзинæг кæсуй, уой. Цæвæг æ гъæдæбæл карсти кæрони æрсагътон æма Лавренти рази уомæл уесбæл мæхе æруагътон, мæ алливарс æрдзи рæсугъддзийнæдтæ зудæй нихъуæргæй. Лаврент мин мæ усхъæ бакъуæрдта, æз имæ ку фæззилдтæн, уæд мин мæ цæститæмæ лæмбунæг никкастæй, уæдта загъта:

– Зонис, ци, ме ’рдхуарди фурт? Цæвæгæй бæзгин кæрдæги еци рæуæгæй устур уес ку хастай, уæд мæмæ уотæ фæккастæй, цума нæ фидтæлтиккон тугъдон æ тæлтæг бæхбæл тæтæри æфсади ’хсæнти кардæлвæстæй æхецæн над игæрдгæй, цæргæси хузæн фæттæхуй.

 

УРУЙ ГЪУДИ

Адæм сæ лæгъуздæрти гæлстонцæ куйгæлдзæн билæй. Аци хатт дæр лæгъузгæнæг æма адæми цардихалæг Кудзийæн уæхæн тæрхон рахастонцæ. Адæмæн нæ, фал ин е ’нсувæртæн бафæдзахстонцæ, цæмæй æй сæхуæдтæ исхæссонцæ куйгæлдзæн билæмæ æма ’й рагæлдзонцæ, тоггин син куд неке уа, уотæ. Биццеутæ се ’нсувæри къæхтæ æма къохтæ бастæй низзуввутт кодтонцæ доргин коми бунмæ, раст цума æмбуд къæсса бугъти хæццæ гæлстонцæ, уой хузæн.

Кудзий тæхгæ-тæхун халони уаст никкодта æма æ тъæпп фæццудæй æносон  къæйдортæбæл – адæм сæ уордигæй есгæ дæр нæ кодтонцæ нигæнунмæ – аллихузи сирдтæн æма хелгутæн адтæнцæ хуæруйнаг.

Дууæ нард уруй рацудæнцæ сæ цæрæн бунатæй, басмустонцæ Кудзийи мардмæ, уæдта сæ еу уотæ зæгъуй:

– Аци лæги ардæмæ ка гæлста, еци адæм кенæ фурæгъдаугин æнцæ, кенæ ба сæ сæри зунд фæццудæй.

– Мæнмæ игъосæ, мадта, – загъта хестæр уру, – аци лæги фид хуæрунмæ нæ бæззуй, уойбæрцæ маргæй нæ губунтæ фæрресдзæнæнцæ.

 

КУЙЙИ МÆЛÆТ

Куй базæронд æй, æхе «дарунгъон» нæбал адтæй, æма æ хецау Бетъа еу бон дууæхсон рахаста арс марæн нæмугæй ефтигъдæй æма куййи фехста. Куй нигъгъæрзтæй.

Æ уодесгæй ма æ хецауи размæ æ фазæбæл бабурдæй, тоги лæсæн æ фæдбæл уадзгæй, æма ин æ  дирзæг цулухъи гъос расдардта, туххæйти æ цæстити уорситæ Бетъамæ исзелгæй. Еу минкъий рæстæги фæсте  куй ниссабур æй.

Еци нивæ фæууидтан Гамисси хæццæ, мæнæн мæ бон исдзорун неци бацæй, фал мин зæронд лæг асуст гъæлæсиуагæй уотæ загъта:

– Æгомуг фонс – куйтæ æма æндæртæ – ка ’й зонуй, æма мах нимайунцæ сæ хуцæуттæбæл, сæ еугур дæр æма сæ мард дæр махæй аразгæ ’й, зæгъгæ, фал æй нæ зонунцæ, сæ адæймаг хуцæуттæ куд лæгъуз æнцæ, уой.

Лæг нитту кодта, æ къох ракъуæрдта æма кумæдæр рараст æй.

 

Редакцийæй. Нæ зæрди ес нæ газети хæстæгдæр номертæй еуеми бæлвурддæр æрмæг ниммухур кæнун Малити Хасани цардвæндаг æма æ исфæлдистади туххæй, уæдта æ уадзимистæй кæцидæрти.