Абони бабæй нæ мухури дзиллон хабархæссæг фæрæзнити сагъæссаг уавæрти туххæй ке æй нæ дзубанди, уомæн бæлвурд рæуагитæ ес. Еуемæй, нæ дзубанди уой фæдбæл райдæдтан нæ газети айразмæ номери, æма уой кæронбæттæни зæрдæ байвардтан никкидæр ма еци фарстатæмæ не ’ргом идарддæр дæр ке ’здахдзинан, уомæй. Иннемæй ба, дзубанди цæбæл цæуй, еци зæгъуйнæгтæ, баруагæс уи уæд, сагъæссаг гъæуама ма уонцæ айдагъдæр редакцити косгутæн дæр, фал æнæгъæнæ æхсæнадæн дæр, уæлдайдæр ба нæ паддзахадæ цардгъонгæнæг идеологи аразунæй нæ нуриккон хецаудзийнади комкоммæ ихæсгин ци къабæзтæ ’нцæ, етæ.

Владимир Ленин нури рæстæгути политикон-æхсæнадон архайгутæмæ уоййасæбæл цæстиварди нæбал æй. Уотемæй ба æ фæдзæхститæй хъæбæр беретæ, куд зундæфтауæнæн, уотæ бæргæ исбæззиуонцæ. Нæ абони дзубанди мухури туххæй ке æй, уомæ гæсгæ æримисдзинан публицистики ихæсти туххæй æ еу загъд: «Писать историю современности и стараться писать ее так, чтобы наше бытописание приносило посильную помощь непосредственным участникам движения и героям-пролетариям… на месте действий, – писать так, чтобы способствовать расширению движения, сознательному выбору средств, приемов и методов борьбы, способных при наименьшей затрате сил дать наибольшие и наиболее прочные результаты…»

Уотæ Ленин финста 1905 анзи. Фал уæмæ уотæ нæ кæсуй, цума, нур, æхсæзинсæй анзей фæсте дæр æримисуни аккаг æнцæ? Æма мухури фæрæзнити уæхæн хузи архайунгъон цæмæй уонцæ, уомæ гæсгæ ба, кæд паддзахади æцæгæйдæр гъæунцæ æма сæбæл æ зæрдæ даруй, уæд си гъæуама айдагъ домгæ ма кæна, фал си агъазгæнæг æма сæ фарсбæлхуæцæг дæр уа. Еци гъуддаги нерæнгæ ба, гъулæггагæн, сагъæссагдзийнæдтæ фулдæр æнцæ. Уонæбæл дзубанди бæргæ берæ цæуй, фал…

Мæнæ хуæрзæрæги, уæрæсейаг мухури Бони (бæрæггонд æрцудæй 13 январи) нæ республики дзиллон хабархæссæг фæрæзнити разамонгутæй беретæ дзурдтонцæ. Сæ еугурей зæгъуйнæгти æримисунæн нин равгæ нæййес, фал дæнцæн æрхæсдзинан газет «Рæстдзинад»-и» сæйраг редактор Фидарати Юрий ци загъта, уой. Уой дæр уомæ гæсгæ, æма е æрæги уæнгæ дæр ма куста нæ республики мухури æма дзиллон коммуникацити гъуддæгути Комитети сæрдарæй, æма гъуддæгутæ уомæн бæлвурдæй-бæлвурддæрæй зундгонд æнцæ. Æ радзубандий ба уотæ баханхæ кодта:

«МУХУРИ ДЗУРД АЛКÆДДÆР ЗÆРДТАГОНДÆР УОДЗÆНÆЙ!..»

– Мухури дзиллон хабархæссæг фæрæзнитæ æнæмæнгæ  гъæуайгонд ке цæунцæ, уобæл секк дæр гъæуама маке кæна – хумæтæг адæймæгутæй ба сауæнгæ хецаудзийнади бæрзонд бунæтти бадгути уæнгæ дæр. Уомæн æма айдагъдæр еци фæрæзнити фæрци æностæмæ гъæуайгонд нуриуæнгæ дæр цудæнцæ, æма ни федарæй æруагæс кæнуй, идарддæр дæр цæудзæнæнцæ нæ Фидибæсти анзфинстити цаутæ æма гъуддæгути æвдесæнтæ. Уомæ гæсгæ ба нур дæр æма идарддæр дæр сæ уавæр хузæнон гъæуама уа, сæхуæдтæ цардгъон уонцæ.

Нæ нуриккон цардарæзти ци берæ аллихузон нæуæгдзийнæдтæ фæззиндтæй, етæ фендæрхузон кодтонцæ дзиллон хабархæссæг фæрæзнити фадуæттæ дæр. Куд уинæн, уотемæй фулдæр пайдагонд цæуй мæнæ нимæцон хузтæ ке хонунцæ, еци мадзæлттæй. Мухургонд ка цæуй, еци фæрæзнитæ дæр кæд еуцæйбæрцæдæр пайда кæнунцæ, уæддæр  сæ сæйраг гъуддаги – газеттæ æма журналтæ мухургондæй уадзуни ба ниууагътонцæ сæхе уагæбæл, гъома, ке бон уи куд æй, уотæ уæхе цæрунгъон кæнетæ. Уæхæн цæстингас мæнмæ дæр æма ме ’мгустгæнгутæмæ дæр хъæбæр æнæраст кæсуй. Нæ паддзахади Сæргълæууæг хуæрзæрæги куд фæннисан кодта, уомæ гæсгæ мухур æй цидæр æндæрхузон хелæдæрундзийнадæ, æхцæуæндзийнадæхæссæг, газет кенæ журнал дæ къохтæмæ ку райсай, уæд адæймаг æндæр хузи уæлтæмæнади уолæнти бафтуйуй.

Еугæрдæр мухури продукци æййевунвæндæ искодтан, уæд, гъæйдæ, киунугутæ дæр мабал мухур кæнæн æма еугур хабæрттæ дæр кæсдзинан экрантæбæл. Уæхæн зундирахастæй нæхецæй гириз нæ кæнæн? Уоми игъосункæнуйнаг хабæрттæ фæуунцæ хуæрзцубур, тагъд æма уæлæнгай, кæми ба мæнгæ æма фæливд. Раст зæгъун гъæуй, мухури фæрæзнитæн сæ равгитæ æма гæнæнтæмæ гæсгæ сæ бон  нæй социалон хизæгти æма телеуинунади хузæн хабæрттæ уайтæккæдæр, цурд-цурдæй дзиллæмæ хъæртун кæнун. Æма ин æнæ уотæ уæн дæр нæййес, газет кенæ журнал рауадзунæн еуцæйбæрцæдæр рæстæг гъæуй, еци уавæрæн неке бон неци æй. Фал, баруагæс уи уæд, айдагъдæр газеттæ æма журналти ес ниммухургæнæн æцæг бундорон æртæститæ æма арфгъудигин æрмæгутæ. Айдагъдæр мухургонд æрмæгутæмæ ес лæмбунæг æркæсæн, ци дæ си гъæуй, уой равзарун, ку багъæуа, уæдта сæмæ нæуæгæй раздæхун, рафæлдахун. Адæймаг еудадзугдæр телеэкрани рази нæ батдзæнæй. Еуемæй, е ’нæнездзийнадæн дæр зæранхæссæг æй, иннемæй ба, дзубанди си цæбæл цæуа, уомæй цидæр æнхæст ку нæ балæдæрай, уæд æй фæстæмæ нæбал раздахдзæнæ, нæуæгæй имæ нæбал байгъосдзæнæ.

Дзиллон мухурон фæрæзнити хæццæ баст фарстатæ берæ ’нцæ, уонæн сæ фиццæгтæй еу æй кадрти фарста. Æригон специалисттæй искурдиадæ кæмæн ес, хуæздæр си ка арæхсуй косунмæ, уони уайтæккæдæр сæхемæ басайунцæ, фулдæр син кæми феддзæнæнцæ, уæхæн дзиллон хабархæссæг фæрæзнити разамонгутæ.

Кадрти фарста уæлдай сагъæссагдæр æй, нæ мадæлон æвзагбæл ци мухури фæрæзнитæ уагъд цæуй, уони редакцити. Нæ æригондæртæбæл цæуй 50-60-гай æнзтæ, ес нæмæ 80 анзи кæбæл æнхæст кæнуй, уæхæнттæ дæр. Сæ мæгурдæйраг пенсити уæлæнхасæн ма минкъий мизд ке есунцæ, е син син еуцæйбæрцæдæр агъазгæнæг æй, æнæбари син хъæртуй сæ феддонтæ нихгæнунæн. Уой дæр зæгъун гъæуй, æма нæ мадæлон æвзагбæл финсунгъон ка ’й, етæ бустæги еугæйттæ ’нцæ. Æма уæд еци æригон фæлтæри нæхемæ цæмæй æрбахæстæг кæнæн? Зæгъæн, «Рæстдзинад»-и косунвæндæ ка искæна, уомæн æз гъæуама цæмæй, циуавæр бабæллуйнаг миздæй зæрдæ байвæрон? Нæ косгути алли бон мухури Хæдзарæмæ маршрутон таксити цæун гъæуй. Æма айдагъ æ нади харз дæр дзæвгарæмæ исхъæртуй. Уæхæн уавæрти æригон адæймаг нецихузи исарази уодзæнæй махмæ косунбæл. Мæнмæ гæсгæ, нуртæкки уавæртæмæ гæсгæ гъæуй æндæр хузи паддзахадон программæ дзиллон-мухурон оргæнти косгутæн фулдæр мизд фист цæмæй цæуа, уой туххæй.

Иннæ гъуддæгутæ ба баст æнцæ газеттæ æма журналтæ рафинсуни хæццæ. Кæд æма, зæгъæн, гаджеттæ зитнгæ бунат ахæссун райдæдтонцæ нæ цардиуаги, , уæддæр ма берæ ес уæхæн адæймæгутæ, кæцити зæрдиагæй фæндуй æ хæдзари, æ бийнонти ’хсæн газеттæ æма журналтæ кæсун. Гъулæггагæн, уомæн ба си алкæмæн равгитæ нæ разиннуй. Уæлдайдæр ба уомæ гæсгæ, æма сæ рафинсуни æргътæ хъæбæр исбæрзонд æнцæ. Уой дæр уомæ гæсгæ, æма сæ рафинсуни гъуддаг сæхемæ ка райста, уæлдайдæр Уæрæсей почтæ, уонæмæ нæдæр редакцити косгути, нæдæр мухуркæсгути сагъæс æгириддæр нæййес, айдагъдæр сæхе пайдай фулдæрбæл архайунцæ. Зæгъæн, газет «Рæстдзинад» анзи æмбесæн рафинсуни аргъ бустæги аслан нæй – 1,5 мин соми, уонæй ба авд проценти æрбафтуйуй редакцимæ, 93 проценти ба байсуй почтæ. Е дин еу æнæрастдзийнадæ, иннæ бæлах ба е æй, æма газет кенæ журнал  сæ рафинсæгмæ фæхъхъæртун кæнунæй комкоммæ ихæсгин уогæй, уой æнхæст ба нæ кæнунцæ, куд гъæуй, уотæ. Цæмæннæ, зæгъгæ, си байагорай дзуапп, уæдта сæ сæйрагдæр рæуонæ фæууй, гъома, постхæсгутæ нæ фагæ кæнуй, мизд син уоййасæбæл минкъий федунцæ, æма неке арази кæнуй еци кустмæ.

Раздæр, нæуæг арæзт хæдзари фатери дæгъæлтæ кæмæн дæттиуонцæ, уонæн ма пости асиккити дæгъæлтæ дæр лæвардтонцæ сæ хæццæ. Зæгъунцæ, нуртæккæ дæр, дан, Мæскуй уавæр уотæ ’й. Фал мах, æвæдзи, æндæр адæмихатт ан. Æз, зæгъæн, мæхецæн мæхуæдæг ниссагътон пости асик, иннетæмæ ба нæййес. Уотемæй, цæргутæмæ ци гæгъæдин игъосункæнуйнæгтæ, финстæгутæ ’рбацæуй, уони постхæсгутæ ниууадзунцæ къæрази тæрхæгбæл. Кумæ гъæуама рафинсай газет, хъæбæр дæ ку бафæндæуа, уæддæр? Къæрази тæрхæгмæ?

Ахид мæмæ ’рбадзорунцæ: газет рафинстан, фал æй есгæ ба кæнæн къуæремæ дууæ хатти, уотемæй ба газет уагъд цæуй алли бон дæр. Уотæ айдагъ Дзæуæгигъæуи нæй, фал Иристони иннæ рауæнти дæр. Фарста лæвардтон Уæрæсей почти бунæттон хайади разамундмæ æма мин дзуапп равардтонцæ: «Хъæртун сæ кæнæн уæзæмæ гæсгæ…» Еуемæй, еци загъд ци амонуй, е бустæги æнæлæдæрд æй, иннемæй ба мухури фæрæзнитæмæ дæр сæ уæзæмæ гæсгæ аргъгонд цæуй, – дзубанди картофи килæбæл цæуй æви?..

Адæми хъæбæр фæффæндуй газет афойнадæбæл райсун æма бакæсун, мæнæ си цæхгун кæсалгæ кенæ æндæр цидæр балхæнуйнаг батохон, зæгъгæ, уой туххæй нæ. Бæргæ нæ уодæй арт цæгъдæн, фал гъе уæхæн, кедæр фудзундзийнади фудæй нин нæ  бантæсуй хабæрттæ ба нæ газеткæсгутæмæ афойнадæбæл бахъæртун кæнун. Еци хабæрттæ, ку зæгъун, цубуртæгондæй интернети раздæр фæззиндзæнæнцæ уруссаг æвзагбæл. Æма уой нихмæ нæй нæ дзубанди – рæстæги нæуæг фæззиндтитæ уæхæн æнцæ. Фал дзубанди уой фæдбæл æй, æма нæ уодварни гъæздугдзийнадæ, нæ фидтæлтиккон æгъдæутти, нæ национ культури, нæ маддæлон æвзаги цардгъондзийнадæ багъæуай кæнун æма сæ федауцæй нæ идарддæри фæлтæртæмæ рахъæртун кæнун æй нæ абони сæйрагдæр ихæстæй еу. Æма уой исæнхæст кæнуни агъазиаудæр фæрæзнитæй æнцæ, нæ маддæлон æвзагбæл ци дзиллон хабархæссæг фææзнитæ ма нерæнгæ уагъд цæуй, етæ. Æма сæ гъæуама багъæуай кæнæн – уомæн ба гъæуй уони дзиллонæй рафинсун æмæ сæ кæсун, бæргæ хуарз уидæ е дæр, æма ни алли бийнонти ’хсæн дæр еци фæткæ æнæмæнгæ æнхæсткæнуйнаг гъуддагбæл нимад ку цæуидæ.

*  *  *

Мухури  дзиллон-хабархæссæ фæрæзнити абониккон уавæрти туххæй Фидарати Юрийи цидæриддæр цидæриддæр загъта, етæ раст æнцæ. Фал уони хæццæ ба ма ес берæ æндæр фарстатæ дæр, æма уони туххæй ба уодзæнæй нæ идарддæри дзубанди нæ газети хæстæгдæр номерттæй еуеми.

ГÆТИЙТИ Светланæ.