Олимпиаг гъæзтити туххæй нæ  абони нæ радзубанди райдайун фæндуй, кутемæй фæззиндтæнцæ æма сæ нисанеуæг ци атæй, уой æримисунæй. Зундгонд куд æй, уотемæй уонæн сæ райгурæн бæстæ иссæй Бердзенистан (Греци). Уоми нимад цудæнцæ тæккæ агъазиаудæр æма цитгийнагдæр гъæзтитæбæл. Арæзт ба цудæнцæ Олимпи – аци рауæн бердзейнæгтæ нимадтонцæ цитгинбæл. Уомæ гæсгæ гъæзтитæ дæр исхудтонцæ  Олимпиаг.

Берæ  аллихузон таурæхътæ ес, олимпиаг гъæзтитæ куд равзурстæнцæ, уой фæдбæл. Фал син еумæйаг ба е æй, æма  аци гъæзтитæ баст æнцæ  рагон бердзейнаг Хуцæутти æма бæгъатæрти хæццæ.

Тæккæ райдайæни арæзт æрцудæнцæ нæ доги (эри) агъоммæ 776 анзи æма арæзт цудæнцæ нæ нури доги 393 анзей уæнгæ. Æдеугурæй Олимпи арæзт æрцудæй 293 Олимпиади.

Олимпиаг гъæзтитæ устур цау исуиуонцæ еугур бердзейнæгти царди дæр. Уоми ка фæууæлахез уидæ, етæ нимад адтæнцæ тæккæ цитгиндæртæбæл, ци бæстихæйттæй рацæуиуонцæ, уоми, уæдта кадæгонд цудæй еци бæстихаййæн æхецæн дæр.

Нæ доги агъоммæ  VI æноси ба Олимпиаг гъæзтити хузæн еристæ аразун райдæдтонцæ аллихузон атлеттæ иннæ рауæнти дæр. Зæгъæн, Парижи,  Истмиаг æма Немейнаг гъæзтитæ дæр арæзт цудæнцæ аллихузон Хуцæутти номбæл. Фал уæддæр бердзейнаг Олимпиадитæ нимад цудæнцæ дуйней тæккæ ахсгиагдæртæбæл, уоми бавдист æскъуæлхтдзийнæдтæ ба тæккæ бæрзонддæр уæлахезтæбæл. Сæ кой син сæ исфæлдистадон кустити кодтонцæ сауæнгæ ма алли рæстæгути дзурддзæугæдæр лæгтæ дæр: Плутарх, Геродот, Пиндар, Лукиан, Павнасий, Симолид æма æндæртæ.

Олимпиаг гъæзтитæ берæ рæстæгути арæзт нæбал цудæнцæ, уомæн æма сæ диникустгæнгутæ банимадтонцæ сæргъæндзийнадæбæл, дзилли сæризунд дзæгъæлтæгæнæнбæл.

Фал XIX æноси разиндтæй уæхæн хъæппæресгин адæймаг, кæцимæн бантæстæй уони иснæуæг кæнун. Е адтæй Пьер де Кубертен –  æ рæстæги сæрæн лæгтæй еу. Æма уобæл æй нæ идарддæри дзубанди.

Сорбонни устур зали 1894 анзи 16 июни æрæмбурд æнцæ уæди кадгин лæгтæ. Етæ Парижмæ æрбацудæнцæ берæ бæститæй, уони хæццæ Уæрæсей минæвæрттæ дæр, æма исфæндæ кодтонцæ рагон грекъæгти намусгин спортивон æгъдæуттæ нæуæгæй æнхæст кæнун. Уæд баунаффæ кодтонцæ нуриккон фиццаг Олимпиаг гъæзтитæ дууæ анзей фæсте Бердзенистани рарветун, уомæн æма уоми цалдæр мин анзей размæ хъаури, рæсугъддзийнади æма сабурдзийнади кадгин бæрæгбонмæ æрæмбурд æнцæ бæсти æма æ фæсденгизаг зæнхити хъаурæгиндæр атлеттæ.

Уогæ Олимпиаг гъæзтитæ нæуæгæй райдайуни гъуди фæззиндтæй, Сорбонни ци æмбурд адтæй, уомæй берæ раздæр. Спорт ка уарзуй, уонæй уæд еу, уæд иннæ сауæнгæ евгъуд æноси фиццаг æмбеси, фæндæ хаста алли бæстити спортсменти фембæлдтитæ аразуни туххæй. Олимпиаг гъæзтитæ аразуни гъудитæ уæлдай хъæбæрдæр истухгин æнцæ, цалдæр адæймаги 1887 анзи къахæнти æма белти хæццæ ку ‘рбацудæнцæ, уой фæсте. Етæ адтæнцæ ахургæндтæ, немуцаг археологион экспедиций архайгутæ. Етæ дзæвгарæ рæстæг æвæллайгæй къахтонцæ еци рауæнти зæнхæ, цалинмæ мраморæй конд колоннити сæститæбæл æма,  берæ рæстæг кæбæл рацудæй æма цъæх изгæхуз ка иссæй, уæхæн статуитæбæл не ‘сæмбалдæнцæ, уæдмæ. Статуитæ конд адтæнцæ бронзæй. Етæ адтæнцæ, тæккæ рагондæр дуйней хъæбæр зундгонд ке нæмттæ адтæнцæ, еци бæгъатæрти статуитæ. Идарддæр къахгæй никкидæр ма иссирдтонцæ дорæй æма бронзæй конд дисктæ, грекъаг тугъдонти æрцити сæститæ, тохи уартитæ.

Археологтæ цитæ иссирдтонцæ, етæ ци адтæнцæ, уой бæлвурддæр базудтонцæ рагон историкти æма поэтти уадзимистæмæ гæсгæ.

Еу загъдæй, XIX æноси цæрæг адæм фæстæдæр базудтонцæ, рагон эллинтæ куд цардæнцæ, уæлахез унбæл куд тох кодтонцæ æма сæ устур бæрæгбони – Олимпиаг гъæзтити – куд игъæлдзæг адтæнцæ, уой. Адæм еци хабæрттæ цæйбæрцæбæл фулдæр зудтонцæ, алли бæстити ахургæндтæ Олимпий пурхæнти цæйбæрцæ уæлдæр гъуддæгутæ æргом кодтонцæ, уоййасæбæл адæми хъæбæрдæр фæндадтæй кæддæри сабурдзийнади æма хæлардзийнади бæрæгбон, уой æгъдæуттæ æма фæткитæ нæуæгæй райдайун.

Фал еци арфиаг нисан уæди рæстæги беретæ лæдæрдтæнцæ аллихузи. Еуæй-еу паддзахадон разамонгутæ бустæги зæрдиагæй дзурдтонцæ, Олимпиаг гъæзтитæ нæуæгæй райдайун гъæуй, цæмæй уони фæрци адæм сæ уæззау цард иронх кæнонцæ, зæгъгæ. Иннетæ ба дзурдтонцæ, уæхæн устур спортивон еристæмæ, гъома, олимпиадæмæ цæттæ кæнун нæ бæститæн фæййагъаз уодзæнæй хъаурæгин æма фæразон тугъдонтæ цæттæ кæнунæн, зæгъгæ.

Фал амонди гъуддаг адтæй, е, æма олимпиаг æзмæлди райдайæни æ сæргъи лæудтæнцæ, паддзахæдти разамонгути хузæн нæ, фал бустæги æндæр хузи ка гъуди кодта, уæхæн адæймæгутæ. Æма уонæй еу адтæй Пьер де Кубертен. Уомæй гъæуама æнæмæнгæ арфиаг уонцæ фæстæдæри фæлтæртæ. Еци хуарз адæймаги туххæй бæлвурддæр радзорун æнгъезуй.

Кубертен университет каст ку фæцæй, уæд æхецæн равзурста ахургæнæги куст. Е адтæй, Франций спортивон змæлди сæргъи ка ‘рлæудтæй, уонæй еу. Æ ном иссæй хъæбæр зундгонд. Пьер де Кубертени равзурстонцæ Франций спортивон æхсæнæдти цæдеси Генералон секретарæй. Франций хецауадæ ин бафæдзахста, физикон гъомбæлади гъуддаг алли бæстити куд æвæрд адтæй, уой базонун. Кубертен дуйней еугур паддзахæдтæмæ дæр рарвиста сæрмагонд финстæгутæ æма фарста, спортивон гъомбæладæ кæми куд æвæрд адтæй, уой туххæй, уæдта æхуæдæг дæр адтæй фæсарæнти. Кубертен фагæ æрмæг ку æрæмбурд кодта, уæд æй исахур кодта лæмбунæг æма æрцудæй уæхæн хатдзæгмæ: атлетикæ (уæди дзамани уотæ хундтæнцæ спорти еугур хузтæ дæр) анзæй-анзмæ æдзæллагдæрмæ цæуй. Æма ци бакæнун гъæуй, æдзæллагмæ цæмæй мабал цæуа, уой туххæй?

Кубертен куд æрæстæфтæй, уотемæй, спортивон клубтæ ахид æдзæстуарзонæй  кастæнцæ кæрæдземæ. Гимнасттæ буцæутæ кодтонцæ бæлæгътæргути хæццæ, бæлæгътæргутæ – фехтовальщикти хæццæ, етæ ба теннисистти хæццæ æма уотæ идарддæр… Алкедæр си æхе спорт нимадта хуæздæрбæл.

Кубертен æ дзамани иннæ зингæ архайгути хæццæ æрцудæй уæхæн хатдзæгмæ, æма спортсменти фиццагидæр байеу кæнун ке гъудæй сæхе бæстити, уæдта уой фæсте етæ  гъæуама байеу адтайуонцæ еу æхсæндуйнеуон организаций.

– Рагон эллинтæ куд кодтонцæ, уотæ бакæнæн цæмæннæ ес?.. Рагон эллинтæ цуппар анземæ еу хатт æрæмбурд уиуонцæ Олимпиаг гъæзтитæмæ. Адæмтæмæ исæвзурун кæнун гъæуй иуæнгти хъаурæй рæстзæрдæ ерис кæнгæй, сабуйрадæ, кæрæдзей лæдæрун æма нимайунмæ тундзундзийнадæ.

Кубертен зилдæй алли бæститæбæл, къаролтæн æма хецауеуæггæнгутæн дзурдта, цæмæй æрлæууонцæ æ фæндони фарс æма фæййагъаз кодтайуонцæ олимпиаг æзмæлд иснæуæг кæнунæн. Æма Кубертени фæндæмæ гæсгæ 1894 анзи арæзт æрцудæй Еугур Дуйнеуон спортивон конгресс.

Зæгъун гъæуй, уæди дзамани ефстагæй фæстæмæ ке нæ адтæй, алли бæстити спортсменти фембæлдтитæ исаразун ке бон адтайдæ, уæхæн дуйнеуон спортивон организацитæ. Алли бæстити фиццаг спортивон еугæндтæ – бæлæгътæруни Æхсæндуйнеуон Федераци æма къахдзонæгътæбæл уайуни Æхсæндуйнеуон цæдес арæзт æрцудæнцæ айдагъдæр 1892 анзи. Фал уæддæр дуйнеуон спортивон организаци исаразуни гъуддаг размæ цæун байдæдта. Олимпиаг змæлд еугур бæстити дæр цæмæй разиндтайдæ, уой туххæй конгресси баунаффæ кодтонцæ Еугурдуйнеуон олимпиаг комитет исаразун. Еци комитети сæргъи æрлæудтæй Пьер де Кубертен. «Бæрзонд æй уæлахези кадæ, фал никки бæрзонддæр ба ‘й тох кæнуни кадæ!..» Кубертени аци дзурдтæ иссæнцæ олимпиаг девиз.

Олимпиаг гъæзтитæ иснæуæг кæнуни туххæй ку баунаффæ кодтонцæ, уæд иннæ ахсгиаг фарста ба е адтæй, æма фиццаг хатт кæци бæсти гъæуама рацудайуонцæ. Лæдæрд адтæй, еци кадгин барæ Грецийæн ке равардтонцæ, е. Фал фæззиндтæй устур зиндзийнæдтæ: Грецийæн æ финансон æма æндæр равгитæ уоййасæбæл кадавар адтæнцæ, æма паддзахадæ еунæгæй не ‘схъаурæ кодтайдæ Олимпиадæ рарветунæн.

Уомæ гæсгæ ба Кубертен æвæстеуатæй рандæ ‘й Афинтæмæ, фембалдæй бæсти къароли хæццæ. Уой уæлæнхасæн ба ма Кубертен е ‘мцæдесон кодта уæди дзурддзæугæ æма фæййагъаз кæнунгъон адæймæгути, баууæндун сæ кодта, ци гъуддаг исаразуйнаг æнцæ, е цæйбæрцæбæл ахсгиаг æй, уобæл. Еу загъдæй, хъæбæр æновудæй байархайдта, цæмæй Олимпиаг гъæзтитæ æнтæстгинæй рацудайуонцæ, ци æхцатæ багъудайдæ, уони æрæмбурд кæнунбæл. Хецæн адæймæгутæ ци æхцатæ равардтонцæ, уони фæрци фæуустурдæр æма фæххуæздæр кодтонцæ мраморæй арæзт стадион Афинти.

Æма 1896 анзи апърели райдайæни кадгин уавæри, федауцæй-федауцæдæр бæрæгбони хузæнæй райдæдтонцæ нæуæг доги Фиццаг Олимпиаг гъæзтитæ.

***

Сæрдигон гъæзтити Олимпиадæ ку фæззиндтæй, уæд еци гъуддагмæ æрхицæ кодтонцæ спорти зуймон гъæзтити архайгутæ дæр.

– Æма мах ба цæмæй лæгъуздæр ан? – Махæн дæр нæ бон æй нæхе Олимпиадитæ рарветун зумæги.

Аци гъуддаг дæр, куд хуæздæр адтайдæ олимпиаг æзмæлдæн еумæйагæй, еци хузи райаразунмæ бавналдта Пьер де Кубертен. Æма французаг Альпити минкъий курортон сахар Шамонийи 1924 анзи январи райдæдтонцæ фиццаг зуймон Олимпиаг гъæзтитæ. Архайдтонцæ си æхсæрдæс бæстей спортсментæ.

***

Олимпиаг гъæзтитæ нæуæгæй аразун ку байдæдтонцæ, уæд сæ нисанеуæг адтæй еу: дуйней еугур паддзахæдти спорти тухгиндæрти еристæ гъæуама цæуонцæ рæстадæ æма æмбарæдзийнади бундорбæл, æма уотемæй адæмти ‘хсæн кæрæдзей лæдæрундзийнадæ парахатдæр кæнун. Архайдтонцæ, цæмæй е адтайдæ æцæг бæрæгбон, цийнаг еугур адæмтæн дæр. Æма си алкæддæр тæккæ тухгундæрти æмрæнгъæ уиуонцæ нæ Фидибæсти спортсментæ.

Берæ рæстæгути дæргъи уотæ адтæй. Фал фæстаг рæстæгути Олимпиадитæ аразуни гъуддæгутæ æдзæсгон «аразгути» къохти бафтудæнцæ æма син сæ раздæри нисанеуæг алли гириззаг миутæй исусхъуммитæ кодтонцæ.

Уогæ аци фарста уоййасæбæл ристаг æй, æма ибæл сæрмагондæй хецæн дзубанди гъæуй. Æма нæ газети хæстæгдæр номертæй еуеми мухур кæндзинан уой фæдбæл æрмæг.

БИЧИЛТИ Алетæ