Хуæрзæрæги дæр ма уотæ адтæй, æма Олимпаг гъæзтитæ дуйней рæстзæрдæ дзиллитæн агъазиау зæрдæхцæуæн цау исиуонцæ.  Алæмæти бæрæгбон – спорти æма хæлардзийнади бæрæгбон. Дуйней алли адæмихæттити минæвæрттæ кæрæдзей хæццæ кæд тухæвзарæн кодтонцæ, уæд айдагъдæр спортивон арæхстдзийнадæ æма лæгдзийнадæй.

Нæ Фидибæсти дзиллæн ба Олимпаг гъæзтитæ уæлдай зæрдтагон уиуонцæ, уомæн æма си не  ‘мбæстон спортсментæ алкæддæр дессагæй-дессагдæр фескъуæлхиуонцæ. Гъулæггагæн, абони син уомæн равгитæ нæбал ес – Олимпаг гъæзтити нури аразгутæ сæ алли, спортмæ æгириддæр ка неци  барæ даруй, уæхæн рæуæнттæй сæ нæ уадзунцæ уоми архайунмæ…

Фал етæ цийфæнди ку фæккæнонцæ, уæддæр Олимпаг гъæзтити анзфинсти сугъзæрийнæ дамугъатæй æрттевдзæнæй, нæ Фидибæсти спортсментæ æ райрæзтмæ ци агъазиау хай бахастонцæ, уони кой. Еци спортсментæй ба еу адтæй номдзуд богал  Хъулати Хаджумари фурт Барис (адæм æй уарзонæй Бадзи худтонцæ) – ССР Цæдеси спорти æскъуæлхт мастер, Цæгат Иристони æма Уæрæсей Федераций физикон культури æскъуæлхт архайæг, XVI сæрдигон Олимпаг гъæзтити æвзестæ призер, берæ дуйнеуон еристи уæлахезон. Цæгат Иристони дзиллæ адтæнцæ æма нерæнгæ дæр сæрустур æнцæ нæ адæми разагъди фуртæй.

Абони ба ин æ рохс ном уомæн имисæн, æма 18 июли æ райгурдбæл исæнхæст æй финддæс æма цуппаринсæй анзи (1929-2008).

ХЪУЛАТИ Барис æ кæстæри кæстæри хæццæ.

Хъулати Барис адтæй евгъуд æноси 50-60 æнзти Советон Цæдеси хуæздæр гъæбесæйхуæцгутæй еу. Е хайгин адтæй гъæбесæйхуæцæги еугур менеугутæй дæр. Хъаурæ, хуарз техникæ æма нисанмæ турнундзийнади рæуаги Барис иссæй берæ дуйнеуон еристи уæлахездзау.

Аци юбилейон уаци æз цубурæй æрдзордзæнæн Бариси царди вазуггин хабæрттæбæл. 1956 анзи, Стамбули, стадион «Митхатпаша»-й Советон Цæдеси еугонд команди исконди хуæстæй Хъулати Барис дæр. Турккаг спорт уарзгутæ æхцæуæнæй кастæнцæ Бариси æнтæстдзийнæдтæмæ дуйней Кубок рамолунæн еристи. Æ алли уæлахезбæл дæр ин æмбалдæнцæ устур къохæмдзæгъди хæццæ, нимадтонцæ ’й æ æрдæгуæззау уæзи тухгиндæр гъæбесæйхуæцæгбæл. Фал кæронбæттæни Барис турккаг гъæбесæйхуæцæг Атаний хæццæ ку фембалдæй, уæд адæми «уарзондзийнадæ» фæццидæр æй.

СОВЕТОН БОГАЛÆН СÆ ХЕУОНИ ХУЗÆН ÆРДЗÆФ КОДТОНЦÆ

Барис размæ ку æрбампурста, уæд стадион нигъгъос æй, турккаг ба горцъейæй æндæмæ ледзунмæ фæцæй. Гъæбесæйхуæсти тæккæ райдайæни Хъулай-фурт æ нихмæлæууæги фæхъхъан кодта. Уæлахез! Тæрхонгæнгутæ сæхе медæг радзубанди кодтонцæ æма рахастонцæ унаффæ тох раидарддæр кæнуни туххæй. Фæстагмæ зин, уæззау гъæбесæйхуæсти фæууæлахез æй Атани. Растдæр зæгъгæй ба ’й, тæрхонгæнгутæ уæлахездзау искодтонцæ.

Уæдæй фæстæмæ Барис бæлдтæй Атаний хæццæ нæуæг фембæлдмæ. Æма си Мульбурни Олимпаг гъæзтити æ «маст» райста. Тæрхонгæнгутæ уæлахез æмвæндæй равардтонцæ Хъулай-фуртæн.

Хъулати Барис 1953 анзи Швеций  хуæстæй Хельсинки Олимпаг æма дуйней чемпион Пальми хæццæ. Е адтæй Бариси фиццаг къахдзæф дуйнеуон еристи æма ин нæ фæррæстмæ ’й: фæлтæрдгун Пальм фембæлди райдайæни еу очко «ракуста», уæдта æхе горцъейæй еуварс есун байдæдта. Уотемæй рамулдта. Хъулай-фурт имæ фæдздзурдта нæуæг фембæлдмæ, фал Пальм не ’сарази æй.

ХЪУЛАТИ Барис Будапешти Еугурдуйнеуон студентон гъæзтити иссæй уæлахезон, дуйней уæди хъаурæгиндæр гъæбесæйхуæцæг Гулям-Реза Тахтийæй дæр тухгиндæр разингæй.

Æ дуккаг нихмæлæууæг, 1948 анзи дуйней чемпион швецаг богал Нильсени Барис рамулдта устур хигъди хæццæ. «Æнæнгъæлæги фæххуæрд дæн, – загъта Нильсен газети уацхæссæгæн, – иннæ хатт еци биццеуи кæдзосæй рамолдзæнæн». Фембалдæнцæ дуккаг хатт, уой дæр ма Нильсени райгурæн сахар Экстельстуни. Æма бабæй Барис фæууæлахез æй. Нильсени æмзæнхонтæ нæ гъæбесæйхуæцæгæн балæвар кодтонцæ æхсаргарУæдмæ Мельбурни Хъулай-фурти «размæ фæцæй» Пальм дæр. Швецаг «кæдзосæй» фæххуæрд æй. Уой фæсте нæ бæгъатæр æнцонæй рамулдта нæуæгзеландиаг спортсмени. Кæронбæттæни фембалдæй дуйней тухгиндæр богæлттæй еу – ирайнаг Тахтий хæццæ. Ка фæууæлахез æй? Дæргъвæтийнæ унаффити фæсте тæрхонгæнæг Тахтий къох ку исиста, уæд спорт уарзгути дес æма мастæн кæрон нæбал адтæй.

Барисмæ аци гъуддаг неци дессаг фæккастæй. Зæгъæн ес, æма ’й æнгъæл дæр адтæй, уомæн æма советон спортсментæн тæрхонгæнгутæ уæхæн «лæвæрттæ» ахид кодтонцæ.

Сугъзæрийнæ æ къохтæй райервазтæй, райсæн ма ес айдагъдæр æвзестæ майдан. Уой туххæй ба рамолун гъудæй хъаурæгин америкаг богал Блэйэри. Фал фембæлди фиццаг минутти Барисæн æ уæраги æрхæги уæнгбæттæнтæ раскъудæнцæ. Ци дессаги лæгдзийнадæ равдиста Хъулай-фурт! Фурристæй æ сæр зилдæй, æ цæститæ тартæ кодтонцæ, уæддæр горцъейæй нæ рандæй. Уæхæн уавæрти дæр Барис фæууæлахез æй Блэйэрбæл, уой хæццæ æрæмбурд кодта фондз очкойæй фулдæр.

Куддæр тæрхонгæнгутæ Бариси уæлахез банимадтонцæ, уотæ е горцъебæл æрхаудтæй. Хъулай-фурти устур лæгдзийнадæ балæдæргæй, адæм исаразтонцæ тухгин къохæмдзæгъд.

Еци бон ма нæ гъæбесæйхуæцæгæн æмдзæгъд кодтонцæ еума хатт. Советон Цæдеси Министри Совети Физкультурæ æма спорти комитети хайади унаффæмæ гæсгæ Хъулати Барисæн лæвæрд æрцудæй спорти æскъуæлхт мастери ном. Олимпаг гъæзтити фæсте ба хуарзæнхæгонд æрцудæй «Кади Нисани» орденæй.

Уæхæн адтæй Хъулати Барис, Æрæдони колхози раздæри шофер. Æ спортивон биографи райдæдта сæхе гъæуи арæзт республикон спартакиади. Ами Барис иссæй дууæ хатти чемпион (гъæбесæйхуæст æма уæззау атлетикæй). Уой фæсте не спортсмен архайдта æхсæнадæ «Спартак»-и хъæппæресæй арæзт еристи классикон æма уæгъдебарæ гъæбесæйхуæстæй. Уоми фæууæлахез æй æ тухгин нихмæлæугутæ Шагинян, Абрамян, Карпинский æма Князевбæл. 1952 анзи УСФСР-и чемпионати кæронбæттæни еристи Барис рамулдта спорти мастер Хантимуряни æма иссæй Федераций чемпион æрдæгуæззау уæзи.

САУÆНГÆ АМЕРИКИ ДÆР ИН АККАГ НИХМÆЛÆУУÆГ НÆ РАЗИНДТÆЙ

Фал хъæбæрдæр ба Барис багъуди кодта, 1952 анзи фиццаг хатт Советон Цæдеси чемпионати ку архайдта, уой. Хъулай-фурт рамулдта Тедей-фурти, Маркови, Канделакий, Сухорученкой, фал фæстаг фембæлди фæххуæрд æй спорти æскъуæлхт мастер æма дуйней чемпион Август Энгласæн. Барис байахæста дуккаг бунат, исæнхæст кодта Советон Цæдеси мастери нормæ.

Фулдæрæй-фулдæр кодтонцæ Хъулай-фурти спортивон æнтæститæ. Хуарз гъуди кодта Барис, бæсти еугонд команди рæнгъити Америки сахари ци цуппар фембæлди рæцудæй, уони дæр. Кæд æ Мельбурни цæф рæстмæ нæма исдзæбæх æй, уæддæр æ нихмæлæугути рамулдта.

Фиццаг æртæ фембæлди ке хæццæ кодта, еци Розенмайер разиндтæй Нильсени хузæн «цæрдæг». Дууæ хатти ку фæххуæрд æй, уæд загъта, зæгъгæ, нур советон команди капитан Хъулай-фурти æнæ рамолгæ нæбал фæууодзæнæн. Фал бабæй æртиккаг хатт дæр горцъейæй сæргубурæй рандæй…

ÆНÆГЪÆНÆ СОВЕТОН ЦÆДЕСÆН ДÆР ИСКОДТА КАДÆ

Спортивон царди алцидæр фæууй. Хатгай фæлтæрдгун, хъаурæгин спортсмен фæххуæрд уй æригонæн. Спортивон закъæнттæ æгъатир æнцæ: кæддæри æскъуæлхтдзийнæдтæ нæ нимайунцæ. Ахид минкъий къурцдзæвæнæн дæр исрастгæнæн нæбал фæууй.

ХЪУЛАТИ Барисæн циртдзæвæн Дзæуæгигъæуи Кади Аллейи.

Гъæбесæйхуæцгути еристи фондз иварон очкой ка райса, еци богал састи бунати байзайæгбæл нимад æрцæуй. 1955 анзи, Мински, бæсти чемпионати рæстæг, аци гъуддагæй тæссаг адтæй Барисæн дæр. Æ фиццаг фембæлд адтæй æригон Максимови хæццæ. Хъулай-фурт æнцонæй рамулдта, æрæмбурд кодта еу-инсæй очкой бæрцæ. Фал уалинмæ Максимов фæййарæхстæй æма не спортсмени е ’уонтæй горцъебæл æрæмбæлун кодта. Æртæ иварон очкой! Дууæ уæлахези ма очкотæмæ гæсгæ – æма Хъулай-фурт сугъзæрийнæ майданбæл тохæй фæххауæццаг уодзæнæй. Нур рамолун гъæуй айдагъдæр «кæдзосæй». Уой хæццæ дессаги бæгъатæртæ – Тедей-фурти, Гурини, Гуревичи, Нижарадзей, Албули… Æгæрон зин гъуддаг æнгъæлмæ кастæй Хъулай-фуртмæ, фал æй кадгинæй исæнхæст кодта æма иссæй Советон Цæдеси чемпион.

1958 анзи дæр бабæй Барис рамулдта Албули, Гуревич æма Нижарадзей æма байзадæй æ уæзи тæккæ тухгиндæр богалæй.

Ке зæгъун æй гъæуй, Хъулати Бариси еугур уæлахезтæбæл еу газетон уаци æрдзорæн нæййес. Барис дæс анзей дæргъи адтæй Советон Цæдеси еугонд команди исконди капитан. Уомæй уæлдай ма адтæй Советон Цæдеси цуппар хатти чемпион (1955, 1956, 1959, 1960 æнзтæ), Советон Цæдеси еристи æвзестæ призер (1952, 1954, 1957 æнзтæ). Еугурдуйнеуон студентон гъæзтити уæлахездзау (1954 анз), Еугурдуйнеуон фæсевæдон фестивали уæлахездзау (1955 анз), Дуйней Кубоки æвзестæ призер (1956 анз). XVI Олимпаг гъæзтити æвзестæ призер (1956 анз), дуйнеуон чемпионати æвзестæ призер (1957 анз). Архайдта 142 дуйнеуон фембæлдеми, 1957 анзи хуарзæнхæгонд æрцудæй «Кади Нисани» орденæй, адтæй УСФСР-и физикон культури æскъуæлхт косæг.

Барис каст фæцæй Цæгат Иристони пединститути физикон гъомбæлади факультет. Аци цардбæллон, фæлмæнзæрдæ адæймаги зудтонцæ æма уарзтонцæ Иристони еугур цæргутæ дæр.

Барис айдагъ Иристони бæгъатæр нæ адтæй, е кадæ искодта æнæгъæнæ Советон Цæдесæн дæр.

ГАГИТИ Сергей, Цæгат Иристони физикон культури æскъуæлхт косæг.