Æхцæуæнæй бакастæн «Рæст-дзинад»-и нæ номдзуд финсæг Уруймæгти Езетхани райгурди 90 анзей фæдбæл имисуйнæгтæ. Нафи дæр æма Грис дæр хъæбæр раст радзурдтонцæ, Езетхани уодигъæдæ кæдзос ирон ке адтæй, уой туххæй.  Сæ дзубандитæмæ гæсгæ мæ цæститæбæл рауадæй ходæндзаст Езетхани сорæт, мæ гъостæбæл рауадæй æ фæлмæн гъазæн дзубанди, сауæнгæ æ уайдзæф дæр ма Нафийæн: «Мæн ирон финсæг ка нæ хонуй, еци Нафи дæ?» Æма ’й цума еске æгади бунати æвардта, устур уруссаг адæми æвзагæй ке финсуй æ литературон хæзнатæ, уой туххæй, уоййау æ реу ниххуаста: «Мæнæн мæ тоги алли æртæх дæр ирон æй».

Æцæгæйдæр æ ирондзийнадæн берæ листæг æвдесæнтæ лæуунцæ сæ зæрдæбæл е ’мбæлттæн, æ зонгитæн. Адæми уарзон адæймаг ке фæххонунцæ, уæхæн адтæй Езетхан, алке хæццæ дæр æ бон адтæй хумæтæг дзубандитæ кæнун, раходун,  рагъазун.

Еу сæрдигон бони махбæл – цалдæр кизгемæй рамбалдæй Сабурдзийнади проспекти, æма ’й бафæндæ адтæй фæлладуадзæн паркмæ мах хæццæ бацæун, цæуæн, æма, дан, сæлдæг бахуæрæн, зæгъгæ. Берæ лигъстæ нин нæ багъудæй, уомæн æма нин æхцæуæн адтæй уæхæн кадгин æма зундгин силгоймаги хæццæ рабадун, зæрдæй-зæрдæмæ радзубанди кæнун. Æхцæуæн нин адтæй æ зундгин дзубандитæмæ игъосун, уæлдайдæр ба ирон силгоймаги амонди туххæй. Æ пълани адтæй Устур Фидибæстон тугъди рæстæги силгоймаг фæлтæри туххæй сæрмагонд уадзимис ниффинсун, фал ин нæбал бантæстæй. Рохсаг уæд, æ фæндитæ æ хъури фæббадтæнцæ æнæнгъæлæги фуднези цæфæй. Фал  нин еци бон парки бадгæй, уæхæн хабæрттæ ракодта:

Уруймæгти Езетхан æ цардæмбали хæццæ

– Берæ аллихузон адæмти æгъдæутти хæццæ базонгæ дæн, фал си нæхе адæми  ездондзийнадæн æмбал не ’ссирдтон. Уæлдайдæр ирон силгоймаги царди æгъдæуттæ. Некæци адæммæ разиндзæнæй уæхæн тухæ, æма тоггинти ка бафедаун кæна. Мах ирон хуæнхаг силгоймаг ба  айдагъдæр æ сæрбæттæн æргæлдзæд дууæ хилæгæнæгей æхсæн, æма уоййадæбæл фæйнердæмæ сæхе райесиуонцæ æнæсдзоргæй хилæгæнгутæ, сауæнгæ тоггинтæ дæр ма. Уæхæн устур кадæ кæци адæммæ ес силгоймагæн! Нæ ирон æгъдæуттæ макæд фесæфæнтæ, фал мæ зæрдæ баресуй, мæнæ нури доги  ци къæсибадæгдзийнæдтæ игъо-сун æма уинун, уонæй. Идæрдтæбæл ци таурæхътæ  кæнон, мæнæ мæхе кизгæмæ дæр  бафеппайун гъæндзийнæдтæ. Еу бон дин мин уотæ, баба, дан, мæ нæ уарзуй, нæ мæбæл бацийнæ ‘й. Æз имæ фездахтæн æма ин хъæбæр фæххилæ кодтон. Тухæскъæфт, дæ, зæгъун, ракодта, миййаг, дæ сæрихецау? Дæхе уоди фæндонæй имæ не ’рцудтæ? Нæ зудтай ирон хæдзари ирон æгъдæуттæ ке уодзæнæй, уой? Æма сæ дæ бон æнхæст кæнун нæй, æви дæ зæрди дæ цæгатмæ æрæздæхуни фæндæ ес? Нæ, мæ хори минкъий, неци дин си рауайдзæнæй, кæми æнцондæрæй рацæрон, уой ку æвзарай, уæд! Æз дæ мадæ дæн, фал дин мæнмæ бунат нæййес. Мæ хуссæнуат дин не ’суæгъдæ кæндзæнæн. Мæ финсæнуат дин бустæгидæр нæ ратдзæнæн. Ме ’ртиккаг уати ба мæ биццеу хуссуй. Кæми мæмæ ес дæуæн бунат?

Цубурдзурдæй, рабостæ ибæл кодтон, хæдзари хестæр дæмæ, зæгъун, кæд гъæуæй иссæуй æма дæ бæгъæнсарæй, бæгъæмбадæй фæууинуй, уæд куд нæ мæстгун кæна, кæд æма ирон адæмæн фидæй байзадæй, киндзæбæл цæйбæрцæ уæлдай æфсæрми ес, е. Ду ба уæ зæронд лæги рази æнæ сæрбæттæн æнæ цъиндайæй ислæууис. Æ зæрдæ деденæг куд нæ рафтауа дæ уиндæй! Мадта сæрбæттæни гæппæл багæлдзай еу хатт дæ сæрбæл, цийфæнди тæвдæ бони дæр цъиндатæ искæнай, кæд дæ зæрдæ нæ багъар уа еци сахатти ’рдæгмæ, цалинмæ уæмæ зæронд лæг рабада, уæдмæ, кæддæра  дæбæл дæ хецау нæ бацийнæ кæнидæ. Дзæбæх ирон æгъдаугин муггаги дæ амонд иссирдтай æма цæрæ зæрдигъæлдзæгæй, сæ еугуремæн дæр аргъ кæнæ…

Езетхани циргъзунд дзубандитæй, æ кæдзос ирондзийнадæй аразийæй байзадан, нæ цæсти никки кадгиндæр фæцæй. Уæхæн курухон адæймаги зундгин дзубанди, æвæдзи, хъæбæр ахедгæ æй бийнонти æнгомдзийнадæн, кæстæрти фудзунд миутæ кунæг кæнунæн, ирон æфсармæ багъæуай кæнунæн. Паркки нæ фæллад уадзгæй, ма нин Езетхан ракодта никки дæр уæхæн хабар:

– Еу сæрдигон дзæбæх бæнтти мæ  бафæндадтæй хеуæнтти фæууинун Кирис-тонгъæуи. Æма æнæзийнадæй рабалци кодтон.  Хæстæгутæ, синхæнттæ мæбæл хъæбæр фæццийнæ кодтонцæ. Мæхуæдæг дæр куд нæ! Ахид нæ фæуун гъæуи, уогæ хъæбæр берæ уарзун гъæуккаг цард. Рафæрститæ сæ кодтон, куд цæрунцæ, цæмæй тухсунцæ. Уæд си мæ хъæбæр хæстæг, рацæргæ силгоймаг, арф ниууолæфтæй æма уотæ бакодта:

– Бæргæ нин неци æй, Езетхан, нæ нæуæг киндзæ нæ масти хай ку нæ бакодтайдæ, уæд.

– Е ба куд? Ци бакодта дæ киндзæ?

– Тæргаййæй фæллигъдæй æ цæгатмæ, нæ хæдзари уагæй цидæртæ æ зæрдæмæ нæ фæццудæнцæ…

– Уæууа, Саринкъа! Куд дин рамардтæн, куд,– арф ниууолæфгæй загътон  æз æма минкъий фæстæдæр, мæ фæллад ку иссудæй, уæд  атæ-уотæ нæбал фæккодтон, фал заманай тæвдæ бони киндзи цæгатмæ  гъæуи сæрмæ фæууадтæн. Бийнонтæн мæхе байамудтон, хатир си ракурдтон, куд æнæнгъæлти иуазæг, уæдта лæмбунæг дзубандибæл исхуæстæн киндзи хæццæ, æ мадæ дæр нæ рази æрбадтæй, уотемæй. Фæрсун æй:

– Ме ’рвадæмæ киндзи дæхе фæндонæй æрцудтæ?

Киндзæ æ сæр æнæсдзоргæй аразий тилд бакодта.

– Æма сæмæ уанæбæрæг циуавæр фудæвзарæн æгъдæуттæ рартастай, цæмæй си æрбагъигæ дæ дууæ бонемæ? Ци дæ фæррæхуста? Ка дæ фæннадта?

Киндзæ баходæгау кодта. Æз ба идарддæр дзорун:

Уруймæгти Езетхан Цъæйи уолæфуни рæстæг.

– Æвæдзи, игъосис, алли гъæуи дæр, алли синхи дæр цидæр хецæн æгъдæуттæ фæууй. Æма бал цæмæннæ æркастæ бийнонти уагæмæ, кæд сæ гъæлæстæй сугъзæринттæ искалдайдæ, уæдта. Дæ киндзæхсæвæр дæ зæрдæбæл нæбал лæууй? Цæйбæрцæ гагидæуттæ рауагътонцæ дæ амонди туххæй! Ду ба сæ цæмæ æрдардтай? Æгириддæр си æфсæрми нæ кæнис аци бон? Хеуонæй, æндагонæй исæзмалдæнцæ æмгуппæй дæуæн кадæ кæнуни туххæй. Æма сæ æгириддæр нецæмæ æрдардтай. Некæмæй фефсæрми дæ. Мæлæти федар цæсгони хецау нæ дæ. Некæци дзиуарæ дин ниххатир кæндзæнæй, дæ ниййергути дæр æма дæ нæуæг бийнонти дæр ци масти багæлстай, уой. Дууетæ дæр синхбæстæй, гъæубæстæй æфсæрми кæнунцæ дæ къæсибадæг миутæй, æнæхатир, æнæгъдау ке  разиндтæ, уомæй. Æма уæд куд цæрунмæ гъавис, ци нифсæй, кæд дин ниййерæг ниййерæг нæй, цардæмбал дин цардæмбал нæй, хестæр дин хестæр нæй. Уотемæй ке гъæуис? Зæгъæн, дуккаг хатт киндзи æрцудтæ. Æма кæми финст æй, еци нæуæг бийнонтæ дæ зæрдæмæ фæццæудзæнæнцæ, æви нæ, е? Дæхе бал куд равдистай, дæ тæккæ æригонæй ци фудзундбæл хуæст разиндтæ, уотемæй цал хæдзари бавзарунвæндæ кæнис нæуæгæй-нæуæгмæ? Фал ди иронх ма уæд, устур урусмæ дессаги æмбесонд байзадæй «возмездие», зæгъгæ, гъома, цидæриддæр бакæнай абони, дæ царди райдайæни, уой дæхе сæр баййафдзæнæй исонибони. Дæхуæдæг дæр хестæри бунатмæ цæудзæнæ, кæстæрæн уайдзæф кæндзæнæ, зундбæл æй æфтаудзæнæ æма дæмæ ку нæ игъоса, бостæй ди ку ледза, уæд дæмæ багъардзæнæй зæрди маст. Хатир, кæрæдземæн бухсунæй хуæздæр хуасæ Хуцау неци исфæлдиста  бийнонти æнгондзийнадæн, æхсæнади сабурдзийнадæн. Е ди иронх ма кæнæд æма байевдæлæ, дæ хъæма фæстæмæ дæ кæрддзæми нитътъунсæ. Уæздандзийнадæй ке рамолай, уой нециуавæр хæзнатæй рамолдзæнæ. Ирон адæммæ хумæтæги нæ байзадæй æрдхуæрæни æмбесонд: фæлмæн уæриккæ, дан, дууæ мади бададта, зæгъгæ.  Уобæл фæцæй мæ урок нæ киндзи хæццæ. Дуккаг сæумæ раги нæуæг киндзæ нæуæг бийнонти тургъæ сæрфта…

Кæстæр ахид рæдуйагæ фæууй æма  æсхуст дзубанди уоййасæ нæ балæдæр-дзæнæй, фæлмæн дзурд куд балæдæра. Е сагъæссаг æй хестæртæн дæн. Нæ фидтæлтæ, æвæдзи, федар зунди хецæуттæ адтæнцæ æма хумæтæги нæ дзурдтонцæ кæстæртæмæ, сабийтæмæ «мæ къона», «мæ хор». Нур еци дзурдтæ феронх æнцæ æма ма сæ фæстæдæр бакæсæн  уодзæнæй устур энциклопедити. Моди ба бацудæй «синдзæвзаг», ка кæбæл фæууæлахез уа карздæр дзурдтæй, е.

Езетханæн иронхгæнæн нæййес. Уой хузæн курухон хестæртæ хъæбæр гъæунцæ абони нæ кæстæрти, æма сæ Хуцау берæ  искæнæд.

РÆМОНТИ Еленæ