Нæ адæммæ, недзамантæй ардæмæ байзадæнцæ «Гандзай амæттаг фæууо!..», «Гандзабæл исæмбæлæ!..», зæгъгæ, æлгъиститæ. Етæ ци амонунцæ, уотæ бафæрсунцæ нæ газеткæсгутæй беретæ. Æма син абони дзуапп дæттæн, зундгонд ахургонд Агънати Æхсарæ (гъулæггагæн, абони не ’хсæн нæбал æй, рохсаг уæд…), кæддæр уой фæдбæл ци уац ниффинста, уомæй.

Аци æлгъиститæ фæззиндтæнцæ æцæг историон цаутæмæ гæсгæ. Астæуккаг æности Кавкази адæмти хæццæ тухтонцæ хорискæсæйнаг шахиншахтæ, султантæ, пашатæ æма визиртæ. Етæ æрæстæфтæнцæ Кавкази адæмти æнæбасæтгæ тухæ æма бæгъатæрдзийнадæ. Цæгат æма Хонсар Кавкази адæмти фæсевæд тугъди будури знаги къохмæ сæхе уодæгасæй нæ лæвардтонцæ. Гъе, еци бæгъатæрдзийнадæ æма тугъдон арæхстдзийнадæ сæ зæрдæмæ фæццудæй хорискæсæйнаг  тухгæнгутæн. Уомæ гæсгæ сæ бафæндадтæй сæхецæн хуарз æфсад исаразун кавказаг лæхъуæнтæй. Фал кæми иссирдтайуонцæ фагæ ирон, гурдзиаг, черкесаг æма иннæ кавказаг адæмти сувæллæнттæй.

Еци рæстæги Гандза (нуртæккæ Кировобад Азербайджани) адтæй еугур Хорискæсæн бæстити базари бунат. Гандзамæ алли бæститæй уæйæ кæнунмæ ластонцæ аллихузи товартæ æма цагъайрæгти.

XII æноси Мисири паддзахеуæггæнæг династи Эйгоби Салахад-дин (Саладин) Гандзамæ рарвиста устур караван аллихузон рæсугъд æма хъазар дзаумæуттæ кавказаг биццеутæ балхæнуни туххæй, фал æригон биццеутæ Гандзай базари нæ разиндтæй.

Мисийраг сæудегертæ берæ фæрразелæ-базелæ кодтонцæ Гандзай къумти, фал сæ къохи неци бафтудæй, уæд бадзубанди кодтонцæ цæгат-кавказаг сæудегерти хæццæ, цæмæй син етæ ’рбаласонцæ æртæ анземæй дууадæс анзей уæнгæ берæ биццеутæ. Цæгат-кавказаг сæудегертæ фиццаг бангъалдтонцæ, гириз кæнунцæ, зæгъгæ, уомæн æма уæди доги уæнгæ некæд фæууидтонцæ сувæллæнттæ уæйæгæнгæ.

Цæмæй сæбæл баууæндонцæ, уой туххæй мисийраг сæудегертæ цæгатæгтæн ракодтонцæ берæ лæвæрттæ æма син загътонцæ, ами биццеутæмæ æнгъæлмæ кæсдзæнæнцæ, зæгъгæ.

Цæгат-кавказаг сæудегертæ ’рбацудæнцæ сæ бæстæмæ æма исаразтонцæ сувæллæнтти давгути æма скъæфгути къуæрттæ. Еци давгутæ бæхтæбæл  голлæги хæццæ зилдæнцæ алли гъæутæбæл æма давтонцæ берæ биццеутæ, уæдта сæ минкъийти – уæрдунти, сæ  гъомбæлдæрти ба фестæгæй тардтонцæ Гандзамæ.

Мисири султан Саладин еци сувæллæнтти æмбурд кодта еу рауæнмæ æма сæ ахур кодта тугъдон гъуддагбæл уæдта араббаг æвзагбæл. Уотемæй Мисири султан историй фиццагидæр исаразта тугъдон гварди – мамлюктæ, гъома, æнæбарæ адæм.

Мисири султанмæ гæсгæ кавказаг сувæллæнтти Гандзай æлхæнун байдæдтонцæ Ирани, Турки æма иннæ Хорискæсæн паддзахæдтæ дæр. Етæ ма биццеутæй уæлдай æлхæдтонцæ минкъий кизгуттæ дæр сæ гаремтæн.

Уотемæй исахид æй сувæллæнтти давд æма скъæфт æнæгъæнæ Кавкази дæр.

Гандзай базари ци сувæллæнтти уæйæ кодтонцæ, етæ имистонцæ сæ райгурæн бæстæ, фал фæстæмæ некæдбал æрбаздахтæнцæ, уомæн æма сæ ластонцæ хъæбæр идард бæститæмæ. Хорискæсæни бæстити берæ адтæй мамлюктæ, гъома, Кавказæй давд сувæллæнттæ. Етæ XIII æноси сæхуæдтæ ниппурхæ кодтонцæ Мисири султани, байахæстонцæ ин æ бунат æма хецауеуæг фæккодтонцæ сауæнгæ XIX æноси уæнгæ.

Еци дзаманти сувæллон ци хæдзарæй фесæфидæ, етæ дардтонцæ сау æма сæхе худтонцæ зиангин хæдзарæ. Гъе, еци историон фудракæнди туххæй абони дæр ма нæ адæммæ байзадæй æлгъист: «Гандзай амæттаг фæууо».

1960 анз.